Een kwart eeuw geleden stemde Amsterdam in een referendum over het weilandje Vrije Geer. Een documentaire toont hoe een klein comité uit Sloten kon winnen van het machtige stadsbestuur.

Patrick Meershoek – 17 mei 2020, 16:00

De enige bebouwing op weilandje Vrije Geer: drie ooievaarsnesten.

Heugelijk nieuws uit Sloten: op de ooievaarsnesten op weilandje Vrije Geer zijn twee jongen uit het ei gekropen. “En nu maar hopen dat ze het redden,” zegt de zelfverklaarde ooievaars-oma Tamar Frankfurther. “De palen staan er nu tien jaar en we hebben al heel wat nesten gehad. Er was nog wel een Artikel 19-procedure nodig om de palen te kunnen plaatsen. Het weilandje is heilige grond sinds het referendum. Er mag helemaal niets worden gebouwd.”

Met dank aan de 184.068 Amsterdammers die op 17 mei 1995 naar de stembus gingen om bij het eerste door burgers georganiseerde lokale referendum in het land tegen de plannen te stemmen om 180 nieuwe woningen te bouwen op het weiland bij Sloten. De opkomst en de ­uitslag kwamen indertijd als een grote verrassing, ook voor het stadsbestuur, dat zich niet kon voorstellen dat de kiezers massaal in de benen zouden komen voor een weiland met een omvang van zo’n drie voetbalvelden.

Over de slag om Vrije Geer is nu een documentaire verschenen, die in drie delen uitlegt hoe een piepklein actiecomité indertijd kon winnen van het machtige stadsbestuur. De documentaire van Petra van Lint is een heerlijke tijdreis naar het Amsterdam van de jaren negentig, met belangrijke bijrollen voor de piepjonge AT5-­presentatoren Ton van Royen, Chazia Mourali en Sacha de Boer, maar vooral een handboek succesvol actievoeren voor een hopeloze zaak.

Elke woning was nodig
Want hopeloos leek het, toen de gemeenteraad in 1994 het licht op groen zette voor de bouw van 180 woningen en de komst van een tramlijn door het weitje. Daartegen was door een groep Slotenaren, onder aanvoering van P. Hans Frankfurther, protest aangetekend, maar zowel de inspraakprocedure als het bewerken van de raad met brieven en spandoeken had niets opgeleverd. De woningnood was hoog en Amsterdam had elke woning nodig, was het credo.

Het actiecomité gaf zich niet gewonnen en zag een laatste kans in een democratisch instrument dat net was gelanceerd in de hoofdstad: het lokaal referendum. “Daarvoor waren 32.000 handtekeningen nodig,” vertelt Tamar Frankfurther, net als de rest van het gezin indertijd deel van de harde kern. “Ons grote probleem was: in Amsterdam had nog nooit iemand van weilandje Vrije Geer gehoord. In Sloten woonden een paar honderd stemgerechtigden. We moesten de mensen mobiliseren.”

Ansichtkaart logo Red het Weilandje; april 1995.

Dat gebeurde onder meer met de hulp van ­vergelijkbare comités in de stad. “Als gevolg van de woningbouw stonden ook andere stukken groen onder druk,” vertelt Frankfurther. “Ons weilandje werd het symbool voor alle bedreigde weilandjes in de stad. En ook voor het gebrek aan respect voor het zicht op ons bijna 1000-­jarige dorp. Als het weilandje in de grachten­gordel of het stadsdeel Zuid had gelegen, was er waarschijnlijk nooit een referendum nodig ­geweest.”

Strijkplank voor handtekeningen
De strijd tussen de David uit Sloten en de Goliath uit de Stopera raakte een gevoelige snaar, eerst bij de lokale media, daarna ook bij de landelijke actualiteitenrubrieken, die gretig verslag deden van de slag om Vrije Geer. Terwijl P. Hans Frankfurther als welsprekend monument van beschaving en redelijkheid de reporters ­uitleg gaf, liep de rest van het comité de stad af om handtekeningen op te halen. Dat gebeurde met een strijkplank, waarop drie mensen tegelijk konden tekenen.

Met de benodigde handtekeningen op zak kon het referendum op de agenda worden gezet. Het comité had gehoopt mee te kunnen liften met de Statenverkiezingen in maart, maar de gemeente koos voor 17 mei. Frankfurther: “We hadden het geluk dat er ook een referendum kwam over de stadsprovincie. Daar waren veel hoger opgeleiden in geïnteresseerd. Vrije Geer had de belangstelling van de gewone Amsterdammer. Dat zorgde samen voor een goede ­opkomst.”

In de campagne voor het referendum gingen alle remmen los. Er kwam een actieposter van tekenaar Dik Bruynesteyn, die duizenden ­ramen in de stad sierde. Op televisie riepen ­beroemdheden als Gregor Frenkel Frank en ­Carry Tefsen de Amsterdammers op tegen de bouwplannen te stemmen. “Het hielp dat het stadsbestuur ons nog steeds niet serieus nam. De houding was hautain en er werd onhandig geopereerd. Dat leverde ons veel extra publiciteit op.”

Na het tellen van de stemmen werd duidelijk dat het kleine comité een grote overwinning had geboekt. Frankfurther laat de zakagenda zien waarin haar vader heeft genoteerd: 184.068 stemmen tegen de bouwplannen, 20.360 voor. “Na het referendum zijn we allemaal ziek ­geworden. We waren oververmoeid.” Lang kon het gezin Frankfurther niet genieten. Een jaar later verdronken vader P. Hans en zoon Felix in de Indische Oceaan tijdens een vakantie in ­Indonesië.

Een kwart eeuw later zegt dochter Tamar dat ze erg gelukkig is met de documentaire. “Ik vind het belangrijk om deze geschiedenis vast te leggen, maar het is vooral een interessant document voor de actievoerders van nu.” Ze noemt twee gouden regels. “Houd vol en laat je niet uit het veld slaan. En: steek er ontzettend veel tijd in. Als je een maand op vakantie gaat, kan bij thuiskomst blijken dat je de beslissende slag hebt verloren.”

‘De slag om weilandje Vrije Geer’ is te zien via www.geheugenvanwest.amsterdam

Referenda in Amsterdam
Het referendum over de bouwplannen op Vrije Geer was niet de eerste volksraadpleging in Amsterdam. In 1992 had het stadsbestuur een referendum uitgeschreven om de meningen te peilen over beperkende maatregelen voor auto’s in de binnenstad. De opkomst was laag met ruim 27 procent, een kleine meerderheid steunde een ferme aanpak.

In de decennia daarna werd nog een tiental lokale referenda gehouden. Vaak over grote kwesties, zoals de aanleg van IJburg, de verzelfstandiging van het GVB of de wenselijkheid van de NZ-lijn, soms over kleine zaken zoals de bouw van een blokje appartementen in het Domela Nieuwenhuisplantsoen in Westerpark.

Goed om te weten: de uitslag van een stadsreferendum leidt maar zelden tot het gewenste resultaat, ook vanwege de hoge kiesdrempel. De aanleg van IJburg, de komst van de NZ-lijn, het stadsdeel Centrum, betaald parkeren in de Spaarndammerbuurt: de meeste stemmers waren tegen en het kwam er allemaal.

Uit: het Parool van 17 mei 2020.

Zie ook: www.parool.nl

Zie ook: De onverwachte overwinning (pdf)

Zie ook: De slag om het Weilandje Vrije Geer – Hóe krijg je 208.538 Amsterdammers naar de stembus?

Op zondag 17 mei 2020 is het precies 25 jaar geleden dat de Slotenaren het referendum tot behoud van het Weilandje Vrije Geer wonnen. 38,2% van de Amsterdammers nam deel aan het referendum en dat was ruim voldoende om de uitslag (88,3% was vóór behoud van het Weilandje) geldig te laten zijn. Hierover is een driedelige film gemaakt.

Kijk op: www.geheugenvanwest.amsterdam. Een korte inleiding (’teaser’) is te zien op: www.youtube.com.

Poster gezicht op Sloten; april 1995.

Ansichtkaart logo Red het Weilandje; april 1995,

Nu, 25 jaar later, is het toenmalige Weilandje omgetoverd tot een prachtig natuurpark waar velen dagelijks van genieten. Het park maakt officieel deel uit van de Hoofdgroenstructuur De Groene AS. Een grote vrijwilligersgroep ondersteunt de gemeente bij het beheer en ook dit jaar hebben de ooievaars weer nageslacht op de wereld gezet!

Voorbeeldproject
Maar, voor het zover was, moest er veel water door de sloot! Ter ere van dit jubileum is dat verhaal vastgelegd. Tamar Frankfurther, toen lid van het comité Behoud Weilandje Vrije Geer en nu nog altijd voorzitter van de beheergroep van het natuurpark, nam het initiatief tot de film: “Het is een uniek verhaal met een goede afloop. In de film geven we een kijkje in de keuken van de actievoerder. We vertellen hóe we het hebben aangepakt. Aan de ene kant is het mooi om deze bijzondere geschiedenis van Sloten, Nieuw West en Amsterdam vast te leggen. Aan de andere kant is dit ook een inspirerend voorbeeldproject voor nieuwe actievoerders. Dan hoeven zij het wiel niet opnieuw uit te vinden. Medewerkers van Eigenwijks hebben geadviseerd, zodat de film geschikt is om te worden gebruikt om burgers een actieve rol in hun wijk te laten spelen.”

AT5-Nieuwsitems
Tamar vervolgt: “Mijn vader P. Hans, nu bekend van de singel, was coördinator van het actiecomité. Hij is in 1996, ruim een jaar na het referendum, samen met mijn broer Felix helaas overleden, maar hij vertelt nu tóch een deel van het verhaal over hoe we het laatste stukje veenweide bij Sloten hebben gered. We mochten voor deze film namelijk gebruikmaken van materiaal van AT5 en de landelijke omroepen. We hadden toen veel media-aandacht en hebben alles zelf gearchiveerd en op video opgenomen. Het héle verhaal komt voorbij: de gemeentelijke bureaucratie, campagne voeren voor handtekeningen en voldoende opkomst, de strategieën…”

Carrie Tefsen; april 1995.

Gregor Frenkel Frank; april 1995.

Bekende gezichten
Ook de commercials met Gregor Frenkel Frank (Ook dat nog!), Carrie Tefsen (Zeg n’s AAA…) en Dick Bruynesteyn (sport- en striptekenaar) zijn in de documentaire opgenomen. Voormalige politici, onder wie burgemeester Schelto Patijn en Eberhard van der Laan, passeren de revue. En beelden van de later op nationale TV bekend geworden AT5-nieuwspresentatoren in hun jonge jaren. Kortom… een informatieve nostalgische terugblik op de jaren negentig!

Met dank aan
De documentaire ‘De slag om het Weilandje Vrije Geer’ is gemaakt door Petra van Lint van Happy4Film en kwam mede tot stand door bijdragen van de gemeente Amsterdam, het Amsterdams Fonds voor de Kunst, PIN/KNR, Fonds voor Nieuw-West, de Haëlla Stichting en de Dorpsraad Sloten-Oud Osdorp. En natuurlijk: De Westerpost. Als het straks weer kan, worden hierover bijeenkomsten en presentaties georganiseerd. Meer weten? Mail naar dorpsloten@gmail.com.

Tamar Frankfurther; 17 mei 2020.

Uit: de Westerpost van 20 mei 2020.

Zie ook: 25 jaar na het referendum – Het Weilandje-verhaal verfilmd

Zie ook: Het weilandje Vrije Geer is heilige grond sinds het referendum (Het Parool; 17 mei 2020)

Zie ook: Hoe gaat het met natuurpark de Vrije Geer dat 25 jaar geleden gered werd van de ondergang? (AT5; 17 mei 2020)

Zie ook: Precies 25 jaar geleden wonnen strijdende Slotenaren de slag om weilandje de Vrije Geer (Hart van Nederland; 17 mei 2020)

Zie ook: 25 jaar na de slag om het weilandje (www.theodurenkamp.nl)

Op 17 mei 2020 is het precíes 25 jaar geleden dat 208.538 Amsterdammers hun stem op 17 mei 1995 uitbrachten of het Slotense Weilandje Vrije Geer volgebouwd mocht worden en of tram 2 er (op een dijk) doorheen zou gaan.

De overgrote meerderheid (88,3%) wilde het Weilandje sparen. Daarom is er nu een prachtig natuurpark. Ter ere van dit jubileum verschijnt op 17 mei 2020 een driedelige documentaire. Over de hele actie rond het Weilandje van toen tot en met hoe het nú met het huidige natuurpark gaat. We kregen het niet cadeau…

Een korte inleiding (’teaser’) is te zien op: www.youtube.com

Bekijk de film vanaf 17 mei op: www.geheugenvanwest.amsterdam.

Tamar Frankfurther

Uit: de Westerpost van 13 mei 2020.

Zie ook: De slag om het Weilandje Vrije Geer – Hóe krijg je 208.538 Amsterdammers naar de stembus?

Een eeuw geleden annexeerde Amsterdam de gemeente Sloten. Een opmerkelijke rol was weggelegd voor wethouder Willem de Buisonjé van de buurgemeente, lokaal bekend als de man die Sloten verraadde.

Patrick Meershoek – 26 april 2020 (Het Parool)

De inwoners van Sloten zijn nog lang boos op hem geweest, merkte schrijver Jan Loogman toen hij zich verdiepte in het levensverhaal van Willem de Buisonjé. Een oude tante uit Osdorp sprak schamper over ‘de verrader’, de vermaledijde wethouder die in 1920 het zelfstandige Sloten tegen de wil van de overgrote meerderheid van de bevolking uitleverde aan de grote stad Amsterdam.

Willem Hendrik de Buisonjé (1878 – 1952)

Honderd jaar na dato ligt het hele verhaal op tafel, opgenomen in het boekgeschenk dat boekhandel Meck & Holt in Osdorp elk jaar laat maken. Als gevolg van de corona­crisis heeft de in eigen beheer uitgegeven bundel Nieuw West Side Stories weinig aandacht gekregen en weinig kopers gevonden. Het verbluffende relaas over De Buisonjé is bij uitstek geschikt om de boel alsnog vlot te trekken.

Eerst terug naar een eeuw geleden. Sloten is in de 19de eeuw nog een van de grootste gemeenten in het land, die zich aan de kant van Amsterdam uitstrekte tot aan de Kostverlorenvaart. Vanaf de eeuwwisseling laat het snel groeiende Amsterdam zijn hongerig oog vallen op het boerenland van de buurgemeente, met steun van de provincie, die van mening is dat de hoofdstad ruimte moet krijgen voor verdere uitbreiding.

Massief verzet
In 1920 liggen er twee opties op tafel: een volledige inlijving en een gedeeltelijke annexatie. Het kabinet heeft een voorkeur voor het eerste scenario, maar er is ook een voorstel van het christelijke Kamerlid Reinhardt Snoeck Henkemans om de overname te beperken tot een deel aan Amsterdamse kant. Snoeck Henkemans maakt zich onder meer zorgen over het zedelijk verval, dat het ­gezonde platteland onder Amsterdamse vlag onvermijdelijk zal aantasten.

In het parlement krijgt Snoeck Henkemans te maken met oppositie uit onverwachte hoek. Willem de Buisonjé, fractielid van de Economische Bond én wethouder van Sloten, houdt in de vergadering een pleidooi voor de volledige annexatie van zijn gemeente. “Ik kan u verzekeren dat een grote minderheid van de gemeenteraad van Sloten, waar ik zelf deel van uitmaak, vóór de aansluiting bij Amsterdam is,” spreekt De Buisonjé, daarmee het massieve verzet in Sloten relativerend.

De oproep van de wethouder om zijn eigen gemeente op te heffen, valt thuis in slechte aarde. De raad van Sloten roept een spoedvergadering uit om de wethouder duchtig de oren te wassen. “De Buisonjé was op dat moment voor zaken in Duitsland,” vertelt Loogman. “Later in de week kwam hij alsnog naar Sloten om verantwoording af te leggen. Dat deed hij wel netjes trouwens. Hij draaide niet om de hete brij heen. Maar zijn dagen als bestuurder waren geteld.”

Wat bezielde de man? Met de vraag die honderd jaar geleden heel Sloten bezighield, dook Loogman de archieven in. En wie was Willem de Buisonjé eigenlijk? Hij volgde het spoor terug naar Nijmegen, waar de hoofdpersoon van het verhaal opgroeit. Na de hbs trekt hij naar Amsterdam, waar hij in dienst treedt van de Maatschappij voor Goede en Goedkope Lektuur, de latere Wereldbibliotheek. De Buisonjé maakt carrière en wordt adjunct-directeur van de uitgeverij.

In 1917 verhuist de uitgever met zijn echtgenote naar de gemeente Sloten, waar hij actief wordt in de lokale politiek. De Buisonjé organiseert twee jaar achtereen de Jaarbeurs in Utrecht en het zakelijke succes maakt dat hij ook een beurs in Sloten wil houden. De Reclame- en Grafische Arbeid-Tentoonstelling ­Amsterdam van 1919 wordt een zeperd, ook vanwege de concurrentie van een grote luchtvaartshow bij het Centraal Station. De Buisonjé blijft met torenhoge schulden achter.

Vanaf dat moment gaat het mis, concludeert Loogman. “De Buisonjé maakt een vrije val. Hij gebruikt geld van de uitgeverij om te speculeren op de beurs, in een poging zijn financiën weer op orde te krijgen. Als de fraude aan het licht komt, reist hij naar Berlijn voor een zakendeal die hem uit de problemen moet halen. Ook dat plan mislukt. Tot overmaat van ramp komt zijn echtgenote te overlijden. Het is in alle opzichten een rampjaar voor De Buisonjé.”

Ontslagen en failliet
De politieke zelfmoord in Sloten past in het profiel van een gebroken man, gelooft de schrijver van diens levensverhaal. “De Buisonjé raakte in 1921 zijn politieke functies kwijt. Hij werd ontslagen bij de uitgeverij en werd failliet verklaard door de rechtbank. Hij vluchtte naar Berlijn, waar hij hertrouwde en drie jaar bleef wonen. In 1925 keerde hij samen met zijn nieuwe echt­genote terug naar Amsterdam. In datzelfde jaar werd hij door een boekhandelaar beschuldigd van oplichting.”

De Buisonjé overlijdt in 1952. Loogman weet in de archieven nog een snipper geschiedenis terug te vinden. In augustus 1944 doet W.H. de Buisonjé, chef van de redactie bij uitgeverij Westland, aangifte van de diefstal van tien boeken. Loogman: “Westland was met Duits geld opgericht om tijdens de bezetting nationaal­socialistische lectuur te verspreiden. De uit­geverij was gevestigd aan de Herengracht. Na de bevrijding werd het pand toegewezen aan De Bezige Bij.”

Naar buiten fietsen
Was de verrader van Sloten ook een landverrader? Loogman heeft het antwoord op die vraag nog niet gevonden. “Hij had in de jaren twintig natuurlijk alle schepen achter zich verbrand. Er was geen fatsoenlijke uitgeverij meer waar hij nog terechtkon. Het kan best zo zijn dat hij zelf geen nationaalsocialist was, maar dat Westland zijn manier was om het hoofd boven water te houden. Een foute keuze uit opportunisme. Maar ook daar kan ik alleen maar naar gissen.”

En de annexatie van Sloten? Hoe beslissend is de rol geweest van De Buisonjé in de besluit­vorming? Het voorstel van Snoeck Henkemans werd verworpen met 42 stemmen tegen en 25 stemmen voor. “Als De Buisonjé eerlijk had verteld dat de overgrote meerderheid van Sloten ­tegen annexatie was, had het amendement mogelijk een goede kans gehad,” zegt Loogman. “En dan had Amsterdam een stukje van Sloten gekregen in plaats van de hele gemeente.”

In de ogen van de schrijver was dat geen straf geweest. In zijn bijdrage aan de bundel geeft hij de vrije teugels aan zijn liefde voor de polders met de rustige bedrijvigheid van boeren en tuinders. ‘Nieuw-West zou niet zijn ontstaan,’ schrijft Loogman. ‘De stadsbewoners zouden in het weekeinde naar buiten kunnen fietsen. De lucht zou breed boven hen wolken, ze zouden hier en daar een stukje blauw zien en genieten van de stilte langs het water.’

De lyrische passage eindigt abrupt bij dezelfde oude tante uit Osdorp en een van haar gevleugelde uitspraken: “As is verbrande turf.”

‘Nieuw West Side Stories’, verkrijgbaar bij boek­handel Meck & Holt, Tussenmeer 46. Jan Loogman publiceerde onlangs samen met Paul Kroes, Kees Loogman en Kees Schelling het boek ‘Rondom de Sloterbrug, verhalen over Sloten, Badhoevedorp en Oud-Osdorp’.

Van: www.parool.nl

Zie ook: Het verraad van Sloten (pdf)

Zie ook: nl.wikipedia.org/wiki/Willem_Hendrik_de_Buisonjé

Die ándere Sloterweg

Zaterdag (25 april 2020) heeft het Parool bij een artikel over Sloten helaas de Sloterweg in Badhoevedorp paginabreed afgebeeld. En dus niet van de Sloterweg op Sloten, sinds 1921 onderdeel van Amsterdam.

Deze prachtige Sloterweg wordt nu helaas volgebouwd met patserige reusachtig grote huizen op zelfbouwkavels. De kans is groot dat de gemeente ook volgende bouwaanvragen voor een veel te groot en modern appartementencomplex (dat in Nieuw Sloten niet zou misstaan) en andere dure projecten van ontwikkelaars gaat goedkeuren. Alles draait immers om winstmaximalisatie uit de grondopbrengst.

Zelfs 99 jaar na de annexatie van de gemeente Sloten gaat de afbraak door. Onderzoeksbureau ‘Cultuurhistorische projecten Weesp’ bekritiseert de gemeente hierover in felle bewoordingen in zijn rapport “Cultuurhistorische kwaliteiten oostelijk deel Sloterweg, Amsterdam”. Dit rapport bracht het bureau afgelopen februari uit. De gemeente bracht dit rapport echter pas in maart naar buiten. Vlák nadat de laatste arbeiderswoningen, die volgens de onderzoekers écht gespaard hadden moeten worden, met de grond gelijk gemaakt waren…

Hopelijk biedt deze foto-vergissing de kans om wat resteert wél goed te beschermen.

Tamar Frankfurther
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

Uit: het Parool van 30 april 2020.

Op de website van Theo Durenkamp is een artikel gepubliceerd over ‘Plekken van bezetting, toen en nu’, met foto’s langs de Sloterweg. Hieronder een stukje hieruit.

Van de Duitse bezetting in de periode 1940-1945 zijn de meeste sporen inmiddels uitgewist. Wél zijn er foto’s van plekken waar de Duitse bezetter overduidelijk aanwezig was, vaak illegaal gemaakt tijdens de bezettingsjaren.

Omdat de omgeving niet of nauwelijks is veranderd, geven deze oude foto’s een vervreemdend beeld van de plekken waar we nú in alle vrijheid kunnen leven… En waar de omgeving wél ingrijpend veranderde, zijn nog diverse sporen uit het verleden aan te wijzen…

Een Duitse schildwacht bij de ingang van het schoolplein van de Sint-Jozefschool
die 5 jaar lang door de Duitsers als kazerne wordt gebruikt.
Foto: Collectie Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp; 1940-1941.

Laat het huidige zuiltje op deze plek nu dezelfde vorm hebben als
het schildwachthuisje van toen.
Foto: Theo Durenkamp; 2020.

Voor het volledige artikel zie: https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/plekken-van-bezetting