In het eerste deel van dit artikel zijn de Sloterweg en het Dorp Sloten (Wijk A) aan bod gekomen. In deel 2 komen de andere wijken in de vroegere gemeente Sloten aan bod.

Van de meeste andere wijken is veel minder overgebleven. Het dorp Sloterdijk (Wijk B) is in de jaren vijftig en zestig voor een groot deel afgebroken, alleen rond de voor sloop geredde Petruskerk zijn nog enkele oude huizen overeind gebleven. Oude huisnummers zijn hier echter niet meer aan te treffen.

In Oud Osdorp zijn langs de Osdorperweg en Lutkemeerweg (Wijk C) nog een aantal oude huizen en boerderijen aan te treffen uit de tijd van de gemeente Sloten. Ook hier zijn geen oude huisnummers meer te zien.

Wijk B

De huisnummering van Wijk B begon aan de Spaarndammerdijk aan de noordwestkant van het dorp Sloterdijk, bij de grens met Wijk F. Dit deel van het dorp is in de jaren zestig onder het dijklichaam van de Ringweg A10 (Einsteinweg) verdwenen. Hier lagen aan de westkant de huisnummers B1 t/m B39. Dit laatste was het hoekhuis met de dorpsstraat, die vanaf 1938 Velserweg ging heten. Vanaf de hoek (B39) tot aan de Haarlemmertrekvaart bevonden zich de nummers t/m B70. Tussen het Gemeentehuis op nr. B43 (Velserweg 41-43) en het huis op nr. B44 lag de spoorlijn Amsterdam – Haarlem. Het oude Rechthuis was gevestigd op nr. B68. Vanaf 1930 was de Coca Colafabriek gevestigd op de nummers B 67 t/m B70 (later Velserweg 5 t/m 9). Deze bebouwing verdween begin jaren zestig voor de verbreding van de overweg en de aanleg van het dijklichaam.

De kaart is een uitsnede uit een kaart van de Dienst der Publieke Werken
van de Gemeente Amsterdam uit de Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Aan de oostkant van de straat, bij de brug over de Haarlemmertrekvaart, stond de Sloterdijkschool (later Gereformeerde school) op nr. B71 (na 1956 Molenwerf). De nummers B72 t/m B80 waren huizen langs de zuidkant van de steeg aan de oostkant. De nummers B81 en B82 (na 1956 Molenwerf 3) behoorden bij Drukkerij Laporte en Dosse. De dichte bebouwing tussen de noordkant van de steeg en de spoorbaan had de huisnummers B83 t/m B117. Ten oosten hiervan was evenwijdig aan de Trompettersloot een naar het zuidoosten (de fabriek van de LinMij) lopend straatje (Plaats) met de huisnummers B120 t/m B137. De LinMij had nr. B135 (na 1956 Molenwerf 2). Deze gehele bebouwing, behalve de LinMij, werd gesloopt in 1955 voor de aanleg van het (eerste) Station Sloterdijk, met het bijbehorende voorplein met bushaltes. Dit plein kreeg in 1956 de naam Molenwerf, naar de verfmolen ‘De Star’ die hier stond van 1733 tot 1847. Het station bleef in gebruik tot 1985 en werd daarna afgebroken. De LinMij bleef bestaan tot 1993 en werd in 1995 afgebroken.

Ten noorden van de spoorwegovergang hadden de huizen langs de (latere) Velserweg tot aan de Spaarndammerdijk de nummers B148 t/m B151. Deze kregen later de huisnummers Velserweg 24 t/m 32. Deze huizen bestaan nog steeds.

Vanaf de hoek met de Spaarndammerdijk waren de huizen in noordoostelijke richting tot aan de Petruskerk genummerd B 152 t/m 157. De huizen tussen de kerk en de spoorbaan waren genummerd B158 t/m B167. Deze huizen werden later Spaarndammerdijk 689 t/m 715 (andersom genummerd) en bestaan nog steeds.

De Petruskerk had het nummer B168 en is nu Spaarndammerdijk 681. De huizen achter de kerk waren de nummers B169 en B170 en zijn nu Spaarndammerdijk 675 en 677. Ook stonden hier B172 en B173.

Ten noorden van de Petruskerk staan langs de dijk de huizen B171, B174 t/m B176 en erachter B177 en B178. Dit zijn tegenwoordig de nummers 657 t/m 667 (andersom genummerd).

Voorbij het aflopende pad staan de huizen B179 t/m B184 en er vlak achter B185 t/m B190. Dit zijn nu de nummers 639 t/m 649 en er vlak achter 639a t/m 649a (andersom genummerd). Dan een vrijstaand huis met nr. B191, nu nr. 635. De laatste oude nog bestaande huizen waren de nummers B192 t/m B195, zij zijn nu genummerd Spaarndammerdijk 625 t/m 631.

Ten noordoosten hiervan ging de lintbebouwing langs de zuidkant van de dijk nog een heel eind door, tot nummer B283. Verder was er verspreide bebouwing en waren er onderaan de dijk ook enkele boerderijen. Het hoogste nummer langs de Spaarndammerdijk, bij de gemeentegrens met Amsterdam, was B321. De nummers B319 t/m B321 werden Spaarndammerdijk 299 en bestaan nog als ‘buurtboerderij Ons Genoegen’.

De volgende nummers in de B-serie waren toebedeeld aan de bebouwing langs de Haarlemmerweg, vanaf de gemeentegrens in westelijke richting. De nog bestaande Begraafplaats ‘Vredenhof’, net ten westen van de gemeentegrens sinds 1896, had het nummer B325 en is nu Haarlemmerweg 365. Ten westen daarvan staat Molen ‘De Bloem’, deze had de aanduiding B343 en is nu Haarlemmerweg 465. Tussen deze molen en de Admiraal de Ruijterweg was verspreide bebouwing van huizen en boerderijen, deze hadden de nummers B344 t/m B414. In de jaren twintig en dertig is deze bebouwing geheel verdwenen en vervangen door nieuwbouw.

Wijk C

Van de bebouwing in Wijk C zijn hier en daar nog oude huizen bewaard gebleven, met name langs de Osdorperweg en de Lutkemeerweg. Ook hier zijn geen oude huisnummers meer aan te treffen. Langs de Haarlemmerweg staat nog als herinnering aan het vroegere polderlandschap Molen ‘De 1200 Roe’, deze had de aanduiding C325. Nu is het Haarlemmerweg 701. Molen ‘De 1100 Roe’, die vroeger iets ten oosten van deze molen stond en in 1965 is verhuisd naar het Herman Bonpad in Sportpark Ookmeer, had de aanduiding C337. Verder naar het oosten is er langs de Haarlemmerweg van de oude bebouwing niets bewaard gebleven.

Langs de Haarlemmerweg, ten westen van de Admiraal de Ruijterweg, stonden als belangrijkste gebouwen van oost naar west: Boerderij Vredelust (nr. C6), Molen ‘De 1100 Roe’ (nr. C337), Boerderij ‘D’Eenhoorn’ (nr. C336; tussen de beide molens), Molen ‘De 1200 Roe’ (nr. C325), Boerderij ‘Braak en Bosch’ (nr. C323), Boerderij ‘Geuzenveld en Heereshaven’ (nr. C319), Boerderij nr. C318, Boerderij nr. C306 en de Rijksmagazijnen (nr. C305; nu ‘De 1800 Roe’).

De Groeneweg, Uitweg en de Sloterdijkermeerweg, en de daaraan liggen bebouwing, zijn geheel van de kaart verdwenen bij de aanleg van de Westelijke Tuinsteden en de Sloterplas in de jaren vijftig.

Voor een overzicht van de oude en nieuwe huisnummers langs de Slimmeren en Osdorperweg zie onderstaande overzichten:

* Huisnummers Osdorperweg met vernummering – pdf

* Huisnummers zijstraten en -wegen van de Osdorperweg – pdf

Wijk D

Ook van de Slatuinen en De Baarsjes is buiten de Slatuinenweg weinig bewaard gebleven. De huizen langs het Slatuinenpad ten zuiden van de Admiraal de Ruijterweg hadden van noord naar zuid de nummers D11 t/m D33 en D72 t/m D90 (westzijde) en D51 t/m D57 (oostzijde). Na de annexatie werd de straatnaam in 1924 gewijzigd in Slatuinenweg en de nummering gewijzigd: van zuid naar noord: 1 t/m 65 (westzijde; oneven) en 20 t/m 32 (oostzijde; even).

Van de oneven nummers bestaan nog de huizen: D11 t/m D79 (nu 29 t/m 65) en D82 t/m D85 (nu 19 t/m 25). Van de even nummers bestaan nog de huizen D51 t/m D57, nu 20 t/m 32.

De kaart is een uitsnede uit een kaart van de Dienst der Publieke Werken
van de Gemeente Amsterdam uit de Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

De nummering van de Baarsjesweg begon ten noorden van de Wiegbrug. Ter hoogte van waar nu de huidige Korte Geuzenstraat ligt was een zijstraat met de nummers D6 t/m D27, ten zuiden van de Admiraal de Ruijterweg lagen de nummers D28 t/m D35 (later de nummers 122 t/m 130). Naast dit laatste huis was tot 1916 een overhaal voor de schuiten naar de Sloterpolder. Langs de sloot, en noorden hiervan, waren de nummers D36 t/m D45 te vinden (later de nummers 131 en 132). Hier ligt nu Keerweer.

Ten zuiden van de overhaal bevonden zich de nummers D47 t/m D50. Dit laatste was het hoekhuis met Slatuinenpad / Slatuinenweg. Tussen deze straat en de Van Rijnstraat (sinds 1923 Chasséstraat) bevonden zich nog een reeks huizen met de nummers D90 t/m D117. Vanaf 1923 kregen deze de nummers 137 t/m 156. Een deel van deze huizen is blijven staan tot in de jaren zeventig. Vrijwel alle huizen zijn sindsdien vervangen door nieuwbouw. Tegenwoordig bestaat alleen nog het huis Baarsjesweg D50, thans nr. 136. Dit is de voormalige politiepost van de gemeente Sloten.

Wijken E, F, G en K

De huizen in het tuinbouwgebied in de Sloterpolder waren in de E-serie genummerd. Alles is verdwenen voor de bouw van de stadsuitbreidingen. Er is echter nog één huis bewaard gebleven met een zichtbaar E-nummer, dat is het pand op de hoek van de Andreas Schelfhoutstraat en de Sloterkade (nr. 20), hier is nog het oude huisnummer E137 af te lezen.

Ook de huizen in de F-serie en de G-serie zijn volledig verdwenen. Ook van de K-serie is er niets meer overgebleven.

Wijk H

Van de H-serie is juist weer meer bewaard gebleven. Diverse huizen langs de Jacob Marisstraat en Theophile de Bockstraat zijn nog herkenbaar aan de oude huisnummer plaatjes met een H-nummer. Deze straten kregen hun naam in 1905 en werden vervolgens bebouwd. Nog zichtbaar zijn dertien huisnummers: H74, H83, H84, H85, H91, H92, H94, H100, H104, H108, H110, H112 en H114.

Wijk J

Ook langs de Admiraal de Ruijterweg en zijstraten zijn nog oude huisnummers aan te treffen. Vooral tussen de Krommert en de Jan van Galenstraat zijn nog diverse huizen van een oud huisnummer voorzien in de J-serie. De trambaan van de Haarlemse tram van de Wiegbrug naar Sloterdijk en verder richting Haarlem werd in gebruik genomen in 1904. De weg er langs werd in 1908 aangelegd en kreeg de naam Admiraal de Ruijterweg. Toen startte ook de bouw van forensenwoningen. Op de kaart van 1913 lopen de huisnummers tot 127 (oneven) en 162 (even).

Ook kwamen er enkele zijstraten met de volgende huisnummers:

* Langs de Van Rijnstraat (nu Chasséstraat) 2 t/m 18
* Langs de Witte de Withstraat 1 t/m 33 (nu nrs. 117 t/m 153) en 2 t/m 4 (nu nrs. 184 t/m 186)
* Langs de Jan Evertsenstraat 1 t/m 13 en 2 t/m 10.
* Langs de Reinier Claeszenstraat waren er alleen de nummers 2, 5 en 7.
* Langs de Maarten Harpertzoon Trompstraat waren er de nummers 1 t/m 27 en 4 t/m 36.
* Langs de Emmastraat (nu Lumeijstraat) waren nog geen huisnummers.
* Langs de Wilhelminastraat (nu Bestevâerstraat) alleen nr. 2.

Enkele straten kregen na de annexatie in 1923 een andere naam omdat de oorspronkelijke naam al in Amsterdam voorkwam.

De kaart is een uitsnede uit een kaart van de Dienst der Publieke Werken
van de Gemeente Amsterdam uit de Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Meer dan een eeuw later waren de volgende huisnummers in 2018 nog aanwezig (soms slechts vaag leesbaar).

Admiraal de Ruijterweg: J5 (119), J7 (117), J79 (100), J85 (136), J87 (138), J89 (140), J93 (144), J95 (146); J90 (117), J94 (121), J96 (123), J116 (143), J118 (145), J120 (147), J124 (151), J126 (153), J128 (155), J142 (169), J144 (171), J197 (243), J199 (239).

Ook in de zijstraten zijn nog enkele oude huisnummers te zien. Vooral in de Maarten Harpertzoon Trompstraat: J6 (6), J8 (8), J10 (10), J12 (12), zijn de oude nummers nog goed leesbaar. Voorts ook de Reinier Claeszenstraat: J17 (17), J19 (19) en de Chasséstraat: J17 (84).

Zie ook:  Oude huisnummers en wijkletters van de gemeente Sloten – deel 1.

Zie ook:  Oude huisnummers en wijkletters van de gemeente Sloten – deel 3.

Tekst, foto’s en bewerking kaarten:
Erik Swierstra; augustus 2019.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp.

Voordat de gemeente Sloten in 1921 door de gemeente Amsterdam werd geannexeerd had Sloten een eigen systeem van huisnummers en wijkletters. Dit systeem was ingevoerd omstreeks 1915. Voordien werden percelen en de huizen die daar eventueel op stonden aangeduid met de kadastrale gegevens, die waren vastgesteld in de jaren twintig van de 19e eeuw.

Omstreeks 1900 groeide het aantal inwoners van Sloten onder andere door de toename van het aantal Amsterdammers dat een woning betrok net buiten de gemeentegrens van de stad. In de randgemeenten Sloten, Nieuwer-Amstel en Watergraafsmeer kon men goedkoper wonen dan in de stad en door de verbeterde (tram)verbindingen en de bouw van forensenwoningen ontstonden buurten met veel bewoners die op de stad waren gericht.

Zo werd in 1908 de Admiraal de Ruijterweg, tussen De Baarsjes en het Dorp Sloterdijk, met enkele zijstraten in de omgeving aangelegd. Ook bij de Overtoomse Buurt kwamen nieuwe woningen langs de nieuw aangelegde Jacob Marisstraat. Ten westen van de begraafplaats Huis te Vraag werd een zijstraat aan de Sloterweg met nieuwe huizen gebouwd, de Generaal Vetterstraat. Ook nabij de latere Ringspoordijk kwam een nieuw buurtje met arbeiderswoningen, Veelust.

Door het toegenomen aantal huizen in de gemeente voldeed het oude nummersysteem niet meer en werd omstreeks 1915 een nieuwe wijkindeling en huisnummering ingevoerd.

Wijkletters Gemeente Sloten

A – Sloterweg / Dorp Sloten / Riekerpolder
B – Sloterdijk / Spaarndammerdijk / Haarlemmerweg
C – Osdorperweg / Akerwegen / Lutkemeerweg / Haarlemmerweg / Groeneweg / Uitweg / Sloterdijkermeerweg
D – Slatuinen / De Baarsjes
E – Sloterpolder / Overtoomse Buurt
F – Spieringhorn / Grote IJpolder
G – Veelust (aan de Sloterweg)
H – Jacob Marisstraat / Theophile de Bockstraat
J – Admiraal de Ruijterweg en omgeving
K – Ringweg Grote IJpolder

Wijk A

Huizen langs de Sloterweg kregen een combinatie van een letter A met een nummer. Bij de Sloterkade begon de nummering met A1, en verder oplopend, A2, A3, etc. Via de Sloterweg richting het Dorp Sloten liep de nummering op. Tussen het Tolhuis aan de oostgrens van het dorp en de Slimmeweg (thans Osdorperweg) waren de nummers A154 t/m A224. Langs de Akerweg (thans Sloterweg) ten westen hiervan tot aan de Sloterbrug waren de nummers A225 t/m A287.

Langs de huidige Nieuwe Akerweg, Akerpolderstraat en Osdorperweg (tot aan de Vrije Geer) waren de nummers A288 t/m A324. Tussen de Vrije Geer en de Zuiderakerweg waren de huizen langs de Slimmeweg (thans Osdorperweg) genummerd A325 t/m A333.

In de Riekerpolder ten zuiden van de Sloterweg bevonden zich ook nog enkele gebouwen. De Militaire Bronwater Installatie had de nummers A389 t/m A391. De Militaire Magazijnen aan de Ringvaart was A392 en A393.

Ook langs het verdwenen deel van het Jaagpad waren er enkele oude nummers. ‘Het Kruithuis’ aan Jaagpad 200-201 was voorheen A390. ‘Café Meerzicht’ (ook wel ‘Café Opoe’) aan Jaagpad 241 was voorheen A394. De Riekermolen werd aangeduid met A356.

Na de annexatie werden door de gemeente Amsterdam enkele straatnamen gewijzigd, zo werd het gedeelte van de Sloterstraatweg langs de Schinkel tussen de Overtoomse Buurt en de bocht naar het westen bij het vroegere Huis te Vraag vanaf april 1923 Sloterkade genoemd. De Sloterstraatweg heette voortaan Sloterweg en liep voortaan vanaf de bocht bij de Schinkel tot aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer, bij de Sloterbrug. De Akerweg werd nu een onderdeel van de Sloterweg en de Slimmeweg werd een onderdeel van de Osdorperweg.

Ook werd een nieuwe huisnummering volgens het Amsterdamse systeem ingevoerd. Terwijl de nummering in Sloten afwisselend links en rechts van de weg was, heeft Amsterdam het systeem dat de huizen links van de weg (vanaf de stad gerekend) oneven nummers hebben en de huizen rechts van de weg even nummers hebben.

Van de huizen en boerderijen langs de Sloterweg is in de loop van de 20e eeuw een groot aantal verdwenen door de stadsuitbreidingen, maar ten westen van de Johan Huizingalaan en in het Dorp Sloten zijn nog een behoorlijk aantal oude huizen uit de tijd van de gemeente Sloten bewaard gebleven. Op sommige van deze huizen is na bijna honderd jaar nog, soms vaag, een oud huisnummer beginnend met A aan te treffen.

Op de volgende huizen zijn de oude huisnummers (vaag) nog af te lezen: Sloterweg A110 (831), A111 (833), A143 (1081), A151 (1185), A152 (1187), A173 (1190), A217 (Osdorperweg 24), A221 (1257), Akerweg A272 (Sloterweg 1325), Heerenstraat A287 (Akerpolderstraat 9; Wees en Armenhuis), Slimmeweg A310 (Osdorperweg 42), Slimmeweg A311 (Osdorperweg 44).

De gegevens van de oude huisnummers zijn ontleend aan de kaarten van de Dienst der Publieke Werken schaal 1 à 1.000, die vanaf 1913 werden vervaardigd. Deze kaarten zijn te bekijken op de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam. Zie: www.archief.amsterdam/beeldbank/

Omdat niet alle kaarten in de Beeldbank aanwezig zijn, is de lijst niet compleet te maken. Op basis van de beschikbare kaarten is de lijst zo volledig mogelijk gemaakt, maar er ontbreken dus gedeelten waarvan de kaarten niet afgelezen konden worden.

De kaart is een uitsnede uit een kaart van de Dienst der Publieke Werken
van de Gemeente Amsterdam uit de Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Enkele opvallende huizen en boerderijen

* Sloterweg A31 = Sloterweg 51 (Begraafplaats)
* Generaal Vetterstraat A1 t/m A18 = Generaal Vetterstraat 1 t/m 18
* Sloterweg A57 = Sloterweg 125 (‘Harterust’) vervangen door Sloterweg 145 (Luchtvaartlaboratorium)
* Sloterweg A62 = Sloterweg 210 (‘Het Torentje’)
* Sloterweg A66 = Sloterweg 305 (‘Milden Rust’)
* Sloterweg A84 = Sloterweg 490 (‘Middelhof’)
* Sloterweg A94 = Sloterweg 600 (‘Tusschenmeer’)
* Sloterweg A103 = Sloterweg 720 (‘Zomerlust’)
* Sloterweg A104 = Sloterweg 734 (‘De Bijweg’)
* Sloterweg A114 = Sloterweg 867, 869, 871 (‘Lissabon’)
* Sloterweg A121 = Sloterweg 1025 (‘Hoeve Tutor’)
* Sloterweg A125 = Sloterweg 1047 (‘Ida Hof’)
* Sloterweg A143 = Sloterweg 1081 (‘Margaretha Hoeve’)
* Sloterweg A154 = Sloterweg 1193 (Tolhuis)
* Sloterweg A156 = Sloterweg 1186 (R.C. Kerk)
* Sloterweg A212 = Sloterweg 1226 (Politiepost)
* Sloterweg A217 = Osdorperweg 24 (Pastorie Sloterkerk)
* Akerweg A233 = Sloterweg 1269 (Kuykhoven)
* Akerweg A245 = Sloterweg 1289 (‘Akerstein’)
* Akerweg A249 = Sloterweg 1301 (Dokterswoning)
* Heerenstraat A287 = Akerpolderstraat 9 (Wees en Armenhuis)
* Slimmeweg A301 = Osdorperweg 28 (Sloterkerk)
* Slimmeweg A324 = Osdorperweg 70 (‘Welgelegen’)

In de bijlagen zijn lijsten opgenomen met de oude en nieuwe straatnamen en huisnummers.

* Wijk A (Sloterweg) – pdf

* Sloterweg (Wijk A)) – pdf

Zie ook:  Oude huisnummers en wijkletters van de gemeente Sloten – deel 2.

Tekst, foto’s en bewerking kaarten:
Erik Swierstra; augustus 2019.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp.

Erfgoed van de Week – Luchtvaartgebouwen in de stad

Een ander gebouw dat met de Nederlandse luchtvaart te maken heeft, is het voormalige nooddrinkwatercomplex aan de Oude Haagseweg. Dit werd tussen 1901 en 1908 gebouwd als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. In tijden van belegering kon deze installatie maar liefst een miljoen mensen voorzien van drinkwater.

Omdat het principe van de Stelling al snel achterhaald bleek te zijn, werd het complex niet lang na de Tweede Wereldoorlog opgedoekt. Vervolgens gebruikte KLM het terrein tijdelijk om tests met proefmotoren te doen. In 1950 betrok de Rijksluchtvaartdienst, de huidige Luchtverkeersleiding Nederland, het oude machinegebouw op het oostelijk deel van het terrein.

Daar had de dienst een goede reden voor: dit bleek namelijk de beste plek te zijn voor storingsvrije radiocommunicatie met de vliegtuigen. Zij liet er dan ook 2 zendmasten neerzetten, die tot op de dag van vandaag functioneren. In het machinegebouw is nu onder andere het bedrijfsmuseum te vinden.

Twee gebouwen van de oude Rijksluchtvaartdienst hebben nu een heel andere bestemming. 30 jaar geleden werd een deel van het terrein gekraakt door een groep kunstenaars. Na de uitspraak van de rechter tegen sloop op Hemelvaartsdag, richtten ze de Rijkshemelvaartdienst op. Sindsdien is het een culturele broedplaats met een creatieve woon- en werkgemeenschap. Bovendien hebben het oude machinegebouw en de ontijzeringsinrichting sinds december 2018 de status van gemeentelijk monument.

Van: www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/luchtvaartgebouwen/ – 15 augustus 2019

Dit artikel als pdf-bestand: Van militaire watervoorziening tot broedplaats.pdf

Na de annexatie van de gemeente Sloten door de gemeente Amsterdam per 1 januari 1921 maakte Amsterdam plannen om het nieuw verworven grondgebied (grotendeels) te gebruiken voor uitbreiding van de stad.

Het landelijke gebied van de vroegere gemeente Sloten, met rechts boven het dorp Sloterdijk,
links midden Oud Osdorp en midden onder het dorp Sloten. Rechts de westelijke begrenzing van
de stadsuitbreidingen van de jaren dertig; circa 1940. Dit gebied is nu voor een groot deel
gevuld met de westelijke uitbreidingen van Amsterdam van na 1950.

Nadat in de jaren twintig en dertig al de wijken van Plan West tot stand kwamen in de buurten rondom het Hoofddorpplein, Surinameplein en Mercatorplein werd voor verdere uitbreiding van de stad in 1928 de afdeling Stadsontwikkeling van de Dienst der Publieke Werken opgericht. Hoofd van deze afdeling werd Cornelis van Eesteren die plannen uitwerkte voor de uitbreiding van de stad in westelijke en zuidelijke richting. Dit resulteerde in het Algemeen Uitbreidings Plan (AUP) van 1935. Volgens dit plan werden in de jaren vijftig en zestig de Westelijke Tuinsteden en Buitenveldert gebouwd. Ook de aanleg van het Westelijk Havengebied was onderdeel van het plan.

Van het grondgebied van de vroegere gemeente Sloten, dat in 1921 nog grotendeels een agrarische bestemming had werd meer dan 90% bestemd voor stedelijke woonbebouwing en/of bedrijventerreinen. Slechts een beperkt gebied aan de westelijke en zuidwestelijke rand van de stad zou een agrarische bestemming houden. Dit was voornamelijk de omgeving van de dorpen Sloten en Oud Osdorp.

Uitsnede uit de kaart van het AUP uit 1935 met de Westelijke Tuinsteden (rood)
en het landelijke gebied van Sloten-Oud Osdorp (lichtgroen).

Het AUP over de tuinbouw
In het AUP is in Hoofdstuk VII, bladzijde 65, een paragraaf over tuinbouw opgenomen. Er wordt vermeld dat de tuinbouw steeds verder wordt verdreven uit de stadsrand. De oorspronkelijke terreinen werden steeds weer onder zand bedolven. Dit gold bijvoorbeeld voor de tuinbouw bij de Boerenwetering in Zuid en voor de tuinbouw in de Baarsjespolder bij het Slatuinenpad in West. In het AUP werd voorzien om voor de bedrijfsvoering betere terreinen in te richten. Hierbij was het ook gewenst om alle kleine stukjes en beetjes tuinbouw samen te voegen op grotere terreinen. Hiervoor werd gedacht aan de Middelveldsche Akerpolder, de Osdorper Bovenpolder, waar reeds een aantal tuinderijen zich hadden ontwikkeld, maar ook om een groot aaneengesloten gebied in de Sloterpolder èn complexen in de Osdorper Binnenpolder blijvend (sic!) hiervoor aan te wijzen.

Slateelt bij de Raasdorperweg in de Osdorper Bovenpolder vond nog plaats tot enkele jaren geleden.
Op de achtergrond de Westrandweg, die het gebied inmiddels doorsnijdt; 26 mei 2017.
Foto: Erik Swierstra.

Tuinbouw in vier polders
Er werd gedacht aan de volgende verdeling: Sloterpolder 190 ha, Middelveldsche Akerpolder 80 ha, Osdorper Bovenpolder 85 ha en Osdorper Binnenpolder 50 ha. Dit is totaal 405 ha, waarvan 125 ha al aanwezig was in de eerste drie vermelde polders, dus het supertotaal komt uit dan op 530 ha tuinbouw.

Citaat:
“voor den tuinbouw is de beteekenis met bestemming tot warmoezeniersgrond gelegen in de omstandigheid, dat door dezen op de wet steunenden maatregel de bedoelde terreinen slechts voor het speciaal genoemde (of een daarmede nauw verwant) doel zullen mogen worden gebruikt. Een eenmaal op tot tuinbouw bestemd terrein gevestigd bedrijf kan zich dus verder rustig ontwikkelen zonder vrees voor verplaatsing en zich daardoor al naar behoefte aanpassen aan de moderne bedrijfseischen.”

Hoe die ‘rustige verdere ontwikkeling’ is verlopen kunnen we zien aan de autosloperijen, lege en met auto’s, caravans en bomengroei bezette kassen in de Osdorper Bovenpolder. Ja, die polder die in zijn geheel was bestemd voor tuinbouw…. In de Akerpolder en Sloterpolder is tuinbouw inmiddels geheel vervangen door huizenbouw.

Luchtfoto van tuinbouw in kassen nabij het dorp Sloten.
Links de Sloterweg, in het midden de Ditlaar; 9 mei 1969.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Open gebied tussen Amsterdam en Haarlem
Op de pagina’s 68 t/m 71 gaat het plan verder in op het landelijke gebied. Hierin wordt nadrukkelijk het belang vermeld het gebied open te houden, zodat Amsterdam en Haarlem niet aan elkaar zouden groeien. Het contact tussen de stadsbewoners en het landelijk gebied is van blijvend belang. Deze open ruimte is met behulp van het Rijk en de Provincie aardig in stand gehouden (Rijksbufferzone). Als het aan de gemeente Amsterdam had gelegen was de Osdorper Binnenpolder-Noord (Eendrachtpolder) vanaf de jaren tachtig geheel gevuld met bedrijventerreinen (woningbouw was met het Luchthavenindelingbesluit Schiphol onmogelijk geworden).

De Lutkemeerpolder is inmiddels wel gedeeltelijk gevuld met bedrijventerreinen, terwijl in het AUP juist deze polder in zijn geheel voor landbouw (akkerbouw, dat is wat anders dan tuinbouw) behouden zou moeten worden. In een gedeelte van de polder, nabij de Wijsentkade, is nog steeds akkerbouw.

Op Kaart D ‘Werkgebieden in het AUP’ zijn duidelijk de bedoelingen met het Landelijk gebied te zien: de zuidoosthoek van de Osdorper Binnenpolder-Noord én een groot deel van de Osdorper Binnenpolder-Zuid zijn daarop bestemd voor tuinbouw. Opvallend is dat het grootste deel van de Osdorper Binnenpolder-Noord nog niet bestemd is. Wel zien we de vermelding ‘in vervening’ op de kaart. Dit was de veenderij ‘De Eendracht’. De gehele Osdorper Bovenpolder is/was bestemd voor tuinbouw, zo ook de Akerpolder en de Sloterpolder ten noorden van de Sloterweg.

Luchtfoto van de Eendrachtpolder gezien naar het noordwesten tijdens de vervening in de
jaren twintig. Op de achtergrond links de Osdorperweg, rechts de Haarlemmerweg.

Luchtfoto van de Eendrachtpolder gezien naar het noordwesten, na vervening en droogmaking
ingericht als Sportpark De Eendracht (voorgrond) en als akkerland (achtergrond).
Links liggen de volkstuinparken; 6 juni 1975. Dit gebied is nu onderdeel van de ‘Tuinen van West’.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Omlegging Osdorperweg
Op Kaart J, ‘Hoofdverkeerswegen in het AUP’ is een bijzonder detail te zien: een groot deel van de Osdorperweg zou daaronder vallen in relatie met een circuit (reuzenrotonde) rond het dorp Sloten én in relatie met een omlegging van de Osdorperweg dóór de Osdorper Binnenpolder-Noord naar de omlegging van de Haarlemmerweg in verband met het geplande Kanaal om de West. De Haarlemmerweg zou in deze plannen met de spoorlijn omgelegd worden ten noorden van het dorp Halfweg. Deze plannen zijn echter nooit gerealiseerd en de spoorlijn en Haarlemmerweg liggen daar nog steeds op het oorspronkelijke tracé.

Osdorper Binnenpolder-Zuid
Ten slotte: Als we kijken naar de kaart ‘Het AUP, Plan in Hoofdzaak’ dan is er nog iets bijzonders te zien: naast tuinbouw is daarop de gehele Osdorper Binnenpolder-Zuid gevuld met een stukje woningbouw én veel Volkstuincomplexen tot tegen de Ookmeerweg aan. Bijzonder is dat juist déze polder zijn oorspronkelijke middeleeuwse karakter heeft behouden met uitzondering van de bedrijfsloodsen van de firma Rutte.

De Osdorper Binnenpolder-Zuid is nog als veenweidegebied gedeeltelijk behouden gebleven; 2 mei 2015.
Foto: Erik Swierstra.

Kanaal om de West
De noordwesthoek van de Osdorper Bovenpolder ligt niet in de gemeente Amsterdam maar in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude, (sinds 1 januari 2019 gemeente Haarlemmermeer). Bij de planning van het Kanaal om de West werd daarop vooruitlopend in 1963 een grondruil gedaan: alles ten westen van het tracé werd van Haarlemmerliede, alles ten oosten van Amsterdam, waardoor het kanaal geheel in Amsterdam zou komen te liggen. Kijkend naar de tuinbouw is het boeiend te zien dat in de gemeente Haarlemmermeer de tuinbouw een geheel eigen leven is gaan lijden/leiden. Uit de kassen groeit natuur dwars door de beglazing heen.

Het ontworpen tracé van het Kanaal om de West tussen de Ringvaart van de
Haarlemmermeerpolder en Zijkanaal F op de kaart van het AUP uit 1935.
In geel in het midden is de omgelegde Osdorperweg door de Osdorper Binnenpolder aangegeven.

Tuinbouwgebied Sloten
In het Algemeen Uitibreidings Plan werd de Sloterpolder vrijwel geheel bebouwd, alleen nabij het dorp Sloten zou een deel agrarisch blijven. De tuinders die in de Overtoomse Polder (het deel van deze polder ten westen de Overtooomse Buurt) hun bedrijven hadden, zouden worden verplaatst naar het Tuinbouwgebied Sloten, tussen de Plesmanlaan, Louwesweg en Sloterweg. Dit tuinbouwgebied werd in de jaren 1958-1960 ingericht. De laatste tuinders in Overtoomse Veld vertrokken in 1959 in het gebied waar tegenwoordig het Rembrandtpark ligt.

Het Tuinbouwgebied Sloten zou uiteindelijk slechts drie decennia blijven bestaan, want in de jaren tachtig werden ook voor dit gebied plannen voor bebouwing gemaakt. In 1988 moesten de tuinders hier weer vertrekken, waarna in de jaren negentig hier de wijk Nieuw Sloten verrees. Een deel van de tuinders vond een nieuwe plek nabij Almere, anderen vertrokken naar elders in Nederland of stopten met hun bedrijf.

Luchtfoto van het Tuinbouwgebied Sloten, gezien in westelijke richting.
In het midden de Louwesweg; 21 juli 1983. Hier ligt nu de wijk Nieuw Sloten.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Middelveldsche Akerpolder
Ook ten noorden van het dorp Sloten werd het nog overgebleven poldergebied bestemd voor de tuinbouw. Dit betrof in eerste instantie de Middelveldsche Akerpolder. Ook hier maakten weilanden plaats voor tuinbouwbedrijven. Deze bleven iets langer bestaan dan het hiervoor genoemde Tuinbouwgebied Sloten, maar moesten in de jaren negentig ook wijken voor woningbouw. In de jaren negentig verrees hier de wijk De Aker. Wel bleven de oude Noorder Akerweg en de Zuider Akerweg bestaan met bebouwing die nog deels dateert uit de tijd van de tuinbouw.

Het tuinbouwgebied in de Middelveldsche Akerpolder, gezien in noordelijke richting.
Op de voorgrond de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder, rechtsonder de Zuiderakerweg,
linksboven de Noorderakerweg; april 1973. Hier ligt nu de wijk De Aker.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Osdorper Binnenpolder
Ook het restant van de Osdorper Binnenpolder, voor zover niet bebouwd met de huizen van de tuinstad Geuzenveld en gebruikt voor het Sportpark Ookmeer, behield deels een agrarische bestemming. Hier geen tuinbouw, maar in het veenweidegebied ten noorden van de Ookmeerweg bleven weilanden zoals vanouds, terwijl in de uitgeveende Eendrachtpolder deels akkerland bleef bestaan en een deel een bestemming kreeg als sportpark of als terrein voor volkstuinparken. De akkerbouw bleef bestaan tot in het begin van de 20e eeuw, de grond hiervan werd sinds 2012 onderdeel van de Tuinen van West met recreatieve bestemmingen, maar ook een nieuwe tuinbouwbestemming in de vorm van de Fruittuin van West.

Osdorper Bovenpolder
De Osdorper Bovenpolder behield ook deels een bestemming met weilanden (in het zuiden) en het noordelijke deel werd bestemd voor tuinbouw, vooral in kassen. Deze bestemmingen zijn voor een groot deel tot nu toe blijven bestaan.

Lutkemeerpolder
De Lutkemeerpolder behield aanvankelijk zelfs grotendeels de bestemming van akkerbouwgebied. Uitzonderingen waren de aanleg van de Begraafplaats Westgaarde aan de zuidoostkant en de aanleg van de slibvelden aan de noordwestkant. Deze hebben inmiddels plaatsgemaakt voor het recreatiegebied de Raesberg.

Boerderij ‘De Melkweg’ aan de Lutkemeerweg is nog een van de laatste boerderijen met een agrarische functie.
Deze boerderij en de boerderij ‘Tijd is Geld’ staan nu op de gemeentelijke monumentenlijst; 4 november 2013.
Foto: Erik Swierstra.

Boerderijen
Van de akkers is inmiddels al weer een deel verdwenen. In het noordwesten van de polder werd een natuurgebied aangelegd. Ten zuidwesten van de begraafplaats is inmiddels het bedrijventerrein Lutkemeer 1 aangelegd, terwijl er plannen zijn voor Lutkemeer 2. De Boerderij De Boterbloem is in een strijd voor het voortbestaan gewikkeld tegen de plannen voor de aanleg van dit tweede bedrijventerrein. Wel is de Lutkemeerweg in zijn geheel blijven bestaan, van de oorspronkelijke vijf boerderijen bestaan er nu nog drie, waarvan er inmiddels twee op de lijst van gemeentelijke monumenten staan. Tussen de oorspronkelijke agrarische bebouwing is inmiddels een lintbebouwing van vrijstaande huizen en villa’s verrezen.

Erik Swierstra en Pieter Boekschooten; augustus 2019.

Zie ook de cultuurhistorische gids Fietsen door Landelijk Osdorp.