In november 2015 verscheen het door Pim Ligtvoet geschreven boek ‘In de schaduw van de Oorlog’, uitgegeven door Stichting De Driehoek.

In dit boek wordt beschreven wat er in de oorlogsjaren 1940-1945 in het landelijke gebied van Sloten-Oud Osdorp gebeurde. Voordat Pim Ligtvoet dit boek kon schrijven heeft hij een lange zoektocht ondernomen naar de gebeurtenissen in die periode. Er is veel geschreven over wat er in Amsterdam en op Schiphol voorviel, maar over het er tussen gelegen Sloten en omgeving was eigenlijk weinig bekend. Het boek heeft hierbij in een leemte voorzien.

In de afgelopen vier jaar is er meer kennis vergaard over de oorlogsjaren in Sloten en omgeving, zodat er in mei 2018 en in april 2020 inmiddels twee aanvullingen zijn verschenen op het boek. Deze aanvullingen zijn ook weer door Stichting De Driehoek vormgegeven en als pdf-documenten beschikbaar gekomen.

De eerste aanvulling en correctie, van mei 2018, ging over een bijzondere medaille en neergestorte vliegtuigen in het huidige Slotervaart, Osdorp en Oud Osdorp. Bij de tweede aanvulling en correctie gaat het om een herziening van pagina’s 145-146 over joodse onderduikers aan de voormalige Uitweg, waar nu de wijk Slotermeer ligt.

Hierbij worden de beide documenten ook gepubliceerd op deze website. Zij zijn te downloaden op:

* Aanvullingen en correcties van Pim Ligtvoet op ‘In de schaduw van de Oorlog’ (1).pdf

* Aanvullingen en correcties van Pim Ligtvoet op ‘In de schaduw van de Oorlog’ (2).pdf

Zie ook: Pim Ligtvoet – In de schaduw van de oorlog

Zie ook: www.stichtingdriehoek.nl

Net als bij veel andere polders in en om Amsterdam is de Riekerpolder aan de zuidwestrand van de stad in de tweede helft van de 20e eeuw veranderd van een agrarisch gebied naar een met stedelijke bebouwing en infrastructuur gedomineerde omgeving. Van de Riekerpolder zoals die was voor 1950 resten nog enkele fragmenten. Hieronder wordt ingegaan op wat er deze polder nog van het oorspronkelijke landschap te zien is.

(N.B. Door op de afbeeldingen te klikken kan een vergrote weergave worden getoond.)

De Riekerpolder is als polder ingericht in 1636 met de bouw van de Riekermolen aan de oever van de Nieuwe Meer. De polder omvatte grotendeels het gebied ten zuiden van de Sloterweg en ten noorden van de Nieuwe Meer. De Sloterweg en het Jaagpad waren de begrenzingen aan de noord-, oost- en zuidzijde. Aan de westkant werd de polder oorspronkelijk begrensd door de Haarlemmermeer.

Uitsnede van de oudste bekende kaart van Noord-Holland van Joost Jansz. Bilhamer uit 1575, met de dorpsgebieden en kerken van Nieuwerkerck, Slooten en Rijk (linksonder van Sloten). Ook de banpaal ten oosten van Sloten is zichtbaar.

Het bangebied van Ryck of Rietwijk ten zuiden van de dorpsgebieden van Nieuwerkerck, Oostdorp, Den Acker, Geerban en Slooterban. Deel van de kaart van Rijnland van Balthasar Florisz. van Berckenrode uit 1615.

Sloten Bovenwegsepolder
Het gebied ten zuiden van de Sloterweg werd ook wel aangeduid als Sloten Bovenwegs, of de Sloten Bovenwegsepolder (Sloterbuitenpolder). Ten noorden van de Sloterweg lag de Sloterbinnenpolder, binnen de dijken van deze polder uit 1628. Het gebied ten zuiden daarvan was een polder die direct grensde aan de Nieuwe Meer, respectievelijk Haarlemmermeer, zoals ook de Osdorper Bovenpolder ten westen lag van de Osdorperweg en aan de Haarlemmermeer grensde. Deze polders waren ook veel kwetsbaarder voor overstromingen bij zuidwesterstorm en ook drassiger, zodat er eigenlijk alleen veeteelt mogelijk was en geen tuinbouw, zoals in de Sloterbinnenpolder.

Kaart uit 1637 (een kopie naar een oudere kaart uit 1552) van het nog overgebleven gebied van het dorp Ryck dat werd ingericht tot polder. Het noorden is onder. Links boven de uitwatering met de (molen)sloot naar de Nieuwe Meer, waar de Riekermolen werd gebouwd.

Uitsnede van een kaart uit 1746 van de bangebieden rond het dorp Sloten. Het driehoekige roze gebied is de Geerban, links daarvan Den Acker (geel en groen), rechts ervan de Sloterpolder (geel) en aan de onderkant (lichtgroen) het restant van Rijck. Het grijze gebied is het door de ‘Waterwolf’ van de Haarlemmermeer verzwolgen land.

Dorp Rietwijk of Rijk
Ten zuidwesten van het dorp Sloten lag tot circa 1600 het dorp Rietwijk, ook wel Ryck of Rijk genoemd. De oudste vermelding van Rietwijk dateert van 1248. Het dorpsgebied was toen al geheel ontgonnen. Dit dorp was net als Sloten een lintbebouwing van boerderijen met halverwege een kerkje. Toen de Haarlemmermeer als ‘Waterwolf’, vanaf de 13e eeuw steeds verder naar het noordoosten oprukte werd er telkens een stukje van het dorp weggevreten, totdat er omstreeks 1600 niets meer van over was. De kerk van Sloten nam in 1597 de rol van de kerk van Rijk over en werd daarvoor zelfs een stukje vergroot. Het meest oostelijke, onbebouwde, deel van Rijk, grenzend aan Sloten Bovenwegs bleef nog het langst bestaan. Toen in 1636 dit gebied van een kade en een molen werd voorzien en zo tot polder werd ingericht, kwam ook het oostelijkste stukje van Rijk hierbinnen te liggen. Zo leeft de naam van het verdronken dorp Rijk nog voort in de Riekerpolder.

Minuutplan uit omstreeks 1845 van de Sloter Bovenwegs Polder (Riekerpolder) met linksonder de pas gegraven Ringvaart van de nog niet drooggemaakte Haarlemmermeer. Het fort aan het Nieuwe Meer is doorsneden. Links daarvan een deel van de Riekerpolder dat in de Haarlemmermeerpolder is komen te liggen.

Kaart van Melchior Bolstra uit 1740 met de telkens naar het noordoosten opschuivende oevers van de Haarlemmermeer ten gevolge van oeverafslag. Afgebeeld zijn ook de door de ‘Waterwolf’ verzwolgen (geweze) dorpen Nieuwerkerk en Rijk.

Haarlemmermeerpolder
Na een grote overstroming in november 1836, waarbij (bijna) het gehele grondgebied van de gemeente Sloten onder water kwam te staan met grote schade en ellende tot gevolg, werd in 1837 door Koning Willem I besloten de Haarlemmermeer droog te malen met behulp van drie stoomgemalen. Hiervoor werd rond de toekomstige polder een Ringvaart aangelegd. Het graven hiervan startte in 1840 en doorsneed op een aantal plaatsen het oude land aan de oevers van het droog te maken meer. Zo ook aan de noordoostelijke oevers van de Haarlemmermeer, in de gemeente Sloten. Niet alleen het schiereiland Raasdorp werd door de Ringvaart doorsneden, maar ook het meest westelijke deel van de Riekerpolder. Zo vinden we nog een stukje van de oorspronkelijke Riekerpolder in de Haarlemmermeerpolder, dit wordt aan de westkant begrensd door de Koekoekslaan, aan de oostkant door de Nieuwe Meerdijk.

Kaart van de Dienst der Publieke Werken uit 1930 met in het midden de Riekerpolder, nog grotendeels in oorspronkelijke staat. Het dorp Rijk in de Haarlemmermeerpolder ligt iets buiten de kaart linksonder.

De Koekoekslaan in de Haarlemmermeerpolder was voor de droogmaking in 1852 de westelijke begrenzing van de Riekerpolder en de noordoostelijke oever van de Haarlemmermeer; april 2020.

Nieuw dorp Rijk
Ongeveer een kilometer ten zuidwesten hiervan verrees in de nieuwe polder een nieuw dorp Rijk, op de kruising van de Aalsmeerderweg en de Vijfhuizerweg. Ook dit dorp bestaat niet meer, het is verzwolgen door de Luchthaven Schiphol, die als een door ‘nieuwe Waterwolf’ een groot deel van het noordoosten van de Haarlemmermeerpolder heeft verzwolgen. Het dorp Rijk werd in de jaren vijftig van de 20e eeuw gesloopt voor de bouw van een nieuwe startbaan, de Kaagbaan. Inmiddels is er een ‘derde Rijk’ ontstaan, dit is een bedrijvengebied ten noorden van Aalsmeer en heet Schiphol-Rijk.

De Militaire Drinkwatervoorziening in de Riekerpolder, gezien vanaf Rijksweg 4 naar Den Haag. Links achter is de toren van de Sint-Pancratiuskerk in Sloten zichtbaar; 1953.

De voormalige Militaire Drinkwatervoorziening, gezien vanaf de Oude Haagseweg, nu deels in gebruik als ‘Rijks Hemelvaart Dienst’; april 2020.

Fragmenten veenweidegebied
Van het deel van de Riekerpolder ten oosten van de Ringvaart zijn nog een paar fragmenten veenweidegebied overgebleven. Dit betreft de strook tussen de Oude Haagseweg en de nieuwe Haagseweg, de autosnelweg A4, waarin het complex van de Nooddrinkwatervoorziening is gelegen. Dit is aangelegd in 1908 en sinds 1950 gedeeltelijk in gebruik bij de Luchtverkeersleiding van Schiphol met twee zendmasten. Een ander deel is sinds de jaren negentig in gebruik als broedplaats voor kunstenaars met de naam ‘Rijkshemelvaartdienst’. Langs de weg vlakbij de ingang van dit complex staat een hek met daarop: ‘Riekerpolder 1636 – 1963’. De polder werd ingesteld in 1636 en had ruim drie eeuwen een eigen bestuur. In 1963 werd de polder als organisatie opgeheven en nam de gemeente Amsterdam het beheer over.

Het overgebleven restant van de Molensloot van de Riekerpolder in het nog overgebleven stukje veenweidegebied. Links het radiozendstation van de Rijksluchtvaartdienst (RLD); april 2020.

De Riekermolen uit 1636 staat sinds 1965 aan de Amstel bij de Kalfjeslaan; april 2020.

Molensloot en Riekermolen
In deze strook veenweidelandschap is ook nog de oude Molensloot terug te vinden. Deze is gegraven in 1636 als afwateringssloot naar de Riekermolen, die iets ten noorden van het Jaagpad in de polder stond. Bij het graven van de Riekerplas in de jaren vijftig voor zandwinning voor de aanleg van de Westelijke Tuinsteden moest de molen verdwijnen en werd in 1956 gedemonteerd. In 1961 herrees deze aan de Amstel bij de Kalfjeslaan.

Rijksweg 4 gezien vanaf de brug over de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder naar het noordoosten, door het nog agrarische land van de Riekerpolder; 1953.

Uitsnede van een Stafkaart uit 1940 van de Riekerpolder, met daar dwars er doorheen de in 1938 geopende autosnelweg naar Den Haag. Zichtbaar zijn ook de Mililtaire Drinkwatervoorziening, de Molenwetering en tuinpark Ons Buiten.

Oude Haagseweg
De molen is dus verdwenen uit de Riekerpolder, maar van de molensloot is nog een gedeelte over, inclusief een lage brug in de Oude Haagseweg.

Deze brug nr. 1836 is gebouwd voor de in 1938 geopende Rijksweg 4 van Amsterdam in zuidwestelijke richting naar Schiphol en Den Haag. Het weggedeelte bij Amsterdam werd geopend op 25 juni 1938.

Foto van hetzelfde standpunt als hierboven. De Oude Haagsebrug uit 1938, gezien naar de Oude Haagseweg en Riekerpolder; april 2020.

Luchtfoto uit 1974 gezien in zuidwestelijke richting van de nieuwe Haagseweg (A4) richting Knooppunt Badhoevedorp. Links daarvan de vroegere Militaire Drinkwatervoorziening en daar links van de Oude Haagseweg. Dwars in het midden de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en daarachter het gedeelte van de Riekerpolder dat tot de Haarlemmermeerpolder is gaan behoren.

Met de opening van de huidige autosnelweg A4 in 1966 en 1972 verloor de oude snelweg zijn functie en een gedeelte bleef bestaan als Oude Haagseweg voor lokaal verkeer.

Het gedeelte ten westen van de Anderlechtlaan is sinds 2002 gedeeltelijk in gebruik als vrije busbaan voor de bussen tussen Amsterdam en Schiphol-Noord.

Luchtfoto uit 1931 van de Nieuwe Meer naar het oosten gezien. Het meer heeft nog de oorspronkelijke omvang. Links ervan is de Riekerpolder met het Jaagpad en tuinpark Ons Buiten. Rechts is het poldergebied waar later het Amsterdamse Bos is aangelegd.

Kaart van het vergraven van de Riekerplas en ophoging Sportparken in de Riekerpolder; jaren vijftig.

Riekerplas
Het poldergebied ten zuiden van de Oude Haagseweg en Autosnelweg A4 is voor een groot deel vergraven tot Riekerplas, later onderdeel geworden van de Nieuwe Meer. Het gebied aan de noordkant hiervan werd voor een deel gebruikt als stortplaats en raakte vanaf de jaren zestig verwilderd, hier ligt nu het landschapspark De Oeverlanden. De vereniging De Oeverlanden Blijven beijvert zich voor het behoud van dit natuurgebied.

Riekergemaal
Meer naar het oosten vinden we het Tuinpark Ons Buiten, dit ligt ten noorden van het overgebleven deel van het Jaagpad, ten oosten van de Riekerplas. Waar het Jaagpad ophoudt en met een knik naar het noorden afbuigt is in de jaren vijftig het Riekergemaal gebouwd, ter vervanging van de verdwenen Riekermolen. Dit gemaal is nog steeds in bedrijf voor de waterhuishouding in de huidige Riekerpolder.

Luchtfoto uit 1937 van het tuinpark Ons Buiten in de Riekerpolder, gezien in noordwestelijke richting. Op de voorgrond het Jaagpad langs de Nieuwe Meer. Rechts de Ringspoordijk.

Tuinpark Ons Buiten
Het Tuinpark Ons Buiten lag tot 1927 in de Sloterbinnenpolder, nabij de Haarlemmerweg. Voor de aanleg van de wijk Landlust, in de jaren dertig, moest het tuinpark wijken en werd verplaatst naar de zuidoostelijke rand van de Riekerpolder, toen nog ver weg van de stadsrand. Omdat dit tuinpark inmiddels meer dan negentig jaar op deze plek ligt zijn er, vergeleken bij veel andere tuinparken, veel oude en hoge bomen aan te treffen. Voor bomenliefhebbers is dit een prachtig park met veel bijzondere boomsoorten.

Uitsnede van een luchtfoto uit 1976 van tuinpark Eigen Hof, ten noordoosten van de Ringvaart. In de meest zuidwestelijke punt ligt nog een klein restant van de Molensloot van de Riekerpolder.

Sportpark Sloten en Tuinparken
Het noordelijke deel van de Riekerpolder, tussen de Oude Haagseweg, Rijksweg 4 en de Sloterweg, is sinds de jaren dertig ingevuld met het Sportpark Sloten en tuinparken. Het oudste volkstuinpark in de Riekerpolder is Eigen Hof, aan de rand van het Dorp Sloten, dat is aangelegd vanaf 1937. Waar dit tuinpark grenst aan het in de jaren zestig aangelegde dijklichaam van de autosnelweg is nog een stukje water aan te treffen. Wie niet beter weet zou kunnen denken dat dit ‘gewoon’ een vijver is. Maar dit is nog een klein stukje van de Molensloot, in het verlengde van het overige deel aan de andere kant van het dijklichaam. Het ligt ook inderdaad precies in het verlengde ervan.

De andere tuinparken, VAT en Lissabon, zijn aangelegd in de jaren vijftig, ter vervanging van tuinen die moesten wijken voor woningbouw en wegenaanleg. Het Sportpark Sloten is aangelegd vanaf de jaren vijftig en opgehoogd met grond uit de Riekerplas. De bovenste veen- en kleilagen werden gebruikt voor ophoging van het sportpark, de dieper liggende zandlagen voor de ophoging van de Tuinstad Osdorp.

Bijenpark en Siegerpark
Ook vinden we in de Riekerpolder, ten oosten van Tuinpark Lissabon, nog het (oude) Bijenpark en het Siegerpark. Deze werden aangelegd in de jaren dertig als park tussen de weilanden waarop toen de koeien nog graasden. Deze beide parken grensden aan de zuidkant aan de in 1938 geopende Haagseweg. Toen in de jaren zeventig het dijklichaam voor de Autosnelweg A4 werd aangelegd, werden beide parken ongeveer gehalveerd. Ter compensatie werd er voor het Bijenpark een Nieuw Bijenpark aangelegd in de Eendrachtpolder ten westen van Geuzenveld.

Diverse fragmenten
Zo zijn er nog diverse fragmenten van de oude Riekerpolder van voor 1950 terug te vinden tussen de wegen en spoorlijnen en het stedelijke landschap van de afelopen decennia.

Vernoemd naar Riekerpolder
De Riekerpolder heeft zijn naam ook geleend aan diverse andere objecten, zoals:
* Riekerstate, een huis langs de Sloterweg, bij het Siegerpark;
* Riekerhof, een bejaardentehuis aan de Johan Jonghkindstraat in Nieuw-West;
* het bedrijventerrein Riekerhaven, aangelegd vanaf de jaren veertig;
* het kantorenpark Riekerpolder, vanaf de jaren tachtig, aangelegd in de omgeving van het IBM-gebouw uit 1978;
* het knooppunt Riekerpolder, waar de nieuwe Haagseweg (A4), sinds 1977 aansluit op de Ringweg om Amsterdam (A10);
* en de Aansluiting Riekerpolder, waar de spoorlijn Amsterdam Centraal – Sloterdijk – Schiphol sinds 1986 aansluit op de spoorlijn Amsterdam Zuid – Schiphol.

Erik Swierstra, april 2020.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

De historische foto’s en kaarten zijn voornamelijk afkomstig uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam, voorts van het Noordhollands Archief en het Rijnlands Archief.

De foto’s uit 2020 zijn gemaakt door Erik Swierstra.

Zie ook:
* nl.wikipedia.org/wiki/Rietwijk
* nl.wikipedia.org/wiki/Riekerpolder
* nl.wikipedia.org/wiki/Riekermolen

* www.oeverlanden.nl
* www.geheugenvanwest.amsterdam/page/987/de-poldermolens-van-slotermeer-en-sloten
* www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=638
* www.molens.nl/molen/zoek-een-molen/molendetail/?molenid=549

* Het Jaagpad langs de Schinkel en Nieuwe Meer
* Herinneringen aan Jaagpad nr. 200 bij de Nieuwe Meer
* Herinneringen aan het witte huisje aan Jaagpad nr. 220
* Verdwenen dorpen ten westen van Sloten
* Drinkwater in oorlogstijd
* De Riekerpolder (1)
* De Riekerpolder (2)
* De geschiedenis van de Oeverlanden
* Sloten en de verbinding van Amsterdam naar Den Haag
* Het Jaagpad, Café Opoe

Waarschijnlijk gaat er niet meteen een belletje rinkelen als het gaat over brug 1863. Het is een bescheiden brug met een overspanning van zo’n 6 meter over de Molenwetering van de Riekerpolder, gebouwd in de jaren dertig van de 20e eeuw in Rijksweg 4.

Het is van oorsprong geen brug van de gemeente Amsterdam maar een brug van Rijkswaterstaat, die pas in 1980 aan de gemeente is overgedragen. De rijksweg is in 1966 over een nieuw tracé meer naar het noorden verlegd, samenhangend met de bouw van het nieuwe Schiphol en de Ringweg A10. Het oude gedeelte van de rijksweg uit 1938 is blijven liggen en sindsdien bekend als Oude Haagseweg. Deze weg is in 1975 doorverbonden met de Johan Huizingalaan, het nieuwe gedeelte is ook Oude Haagseweg gaan heten.

Inmiddels rijdt er alweer sinds 2002 een buslijn over de Oude Haagseweg richting Schiphol-Noord. Hiertoe is een brug over de A9 is gebouwd. Maar nu wordt de ambitieuze Westtangent over de oude infrastructuur uitgerold en moet alles anders en beter. Op kosten wordt niet gekeken, de subsidiepotten zijn blijkbaar nog tot de rand gevuld.

Van brug 1863 zijn geen bouwtekeningen, of er is niet goed gezocht, en heeft men geen zekerheid of de brug nog 10 jaar mee kan in het gebruik voor buslijn 69. Daarom heeft men bedacht deze sierlijke boogbrug maar te slopen en te vervangen door een standaard rechthoekige duiker. Dat betekent weer verlies aan beleving, maar daar wordt door de openbaar vervoer-planners niet zo zwaar aan getild. Als belastingbetaler, die uiteindelijk al die subsidie moet betalen, de belastingdruk in Nederland behoort voor de gewone burger tot de hoogste van Europa, denk je dat je sober te werk moet gaan. Analyseer ook zonder tekeningen de bouwkundige staat van deze brug en kijk, als er gebreken worden vastgesteld, of deze verholpen kunnen worden.

Zeker omdat hier ook historische zaken betrokken zijn. De Molenwetering van 1636, de rijksweg van 1938 op basis van het rijkswegenplan 1927, en de laatste stukken van de Riekerpolder die nog in originele staat zijn, veenweiden met oude verkaveling en rijk aan vogels en planten en een mooi uitzicht. Weliswaar naast een transformatorstation, een gasstation en aan de andere zijde de voormalige Militaire Drinkwatervoorziening, nu Rijksluchtvaartdienst (RLD) en kunstenaarskolonie Rijkshemelvaartdienst (RHVD).

Op voorhand insteken op sloop lijkt onbehoorlijk bestuur waarbij niet op waarden en geld wordt gelet. Ogenschijnlijk mankeert er niets aan de brug, waarop ook een zogenaamde NAP-spijker is aangebracht. Vroeger zat er ook een peilschaal van het Stadswaterkantoor, helaas verdwenen, dat geeft aan dat dit een goed gefundeerd bouwwerk is dat de tand des tijds weerstaat. Zelfs bij achterwege blijven van onderhoud.

De uitrol van de Westtangent moet een fraaie herinrichting van dit stuk Oude Haagseweg mogelijk maken, bus en bestemmingsverkeer op dezelfde rijbanen, zodat het zuidelijke deel als parkeerplaats voor bezoekers van de Oeverlanden gebruikt kan gaan worden. Ook de ruimte voor wandelaars en fietsers langs de Anderlechtlaan moet groter worden zodat een mooie entree vanuit Nieuw-Sloten gerealiseerd kan worden.

Dan wordt belastinggeld op een maatschappelijk nuttige wijze aangewend, en worden bewoners uit de omgeving genodigd in hun directe omgeving te wandelen en te fietsen. Openbaar vervoer is geen doel op zichzelf, maar moet zich dienstbaar maken aan de gemeenschap. Die functie laat zich prima verenigen met de andere functies als natuur en recreatie en nutsvoorzieningen.

De vereniging ‘De Oeverlanden Blijven!‘ zal zich met de haar ten dienste staande middelen inzetten om de plannen in deze richting bij te stellen, natuurlijk in samenwerking met de dorpsraad Sloten-Oud Osdorp. Ook voor de brug over de Ringvaart waar wel zichtbare problemen zijn, worden plannen gemaakt voor herstel en/of vernieuwing. Daarover ontbreekt mij nadere informatie.

Nico Jansen; maart 2020.

Zie ook: Brug 1863, Oude Haagseweg en Westtangent (2)

Fotoboek Sloten 1914-1979 nu openbaar

Op de website www.theodurenkamp.nl is per 1 maart 2020 de volledige inhoud te lezen en bekijken van het fotoboek ‘Een school wordt 65′: 100 pagina’s over de historie van de Sint-Jozefschool in Sloten. Het boek werd destijds uitgegeven ter gelegenheid van het jubileum van de school.

Het in 1979 verschenen fotoboek is al vele jaren uitverkocht, maar de inhoud is nog steeds interessant, niet alleen voor mensen die op de Sint-Jozefschool in Sloten hebben gezeten, maar ook voor anderen die belangstelling hebben voor de historie van het dorp Sloten in de 20e eeuw.

Zie: https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/een-school-wordt-65

Zie ook: 105 jaar na de opening van de Sint-Jozefschool

De Osdorperweg (voorheen Slimmeweg) is al eeuwenlang de verbinding tussen de dorpen Sloten en (Oud) Osdorp.

Tussen de beide dorpen verrees sinds de jaren zestig de nieuwbouwwijk Osdorp, waardoor de historische bebouwing tussen de Plesmanlaan en de Ookmeerweg vrijwel geheel is verdwenen. De weg zelf ligt er nog als fietspad. Bij de Plesmanlaan wordt de weg doorsneden door het water van de Slotervaart.

De Osdorperweg net voorbij de aftakking van de vroegere Uitweg. Hier ligt nu
de kruising van de Osdorperweg en de Tussen Meer, waar tramlijn 17 de weg kruist.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Op de website www.theodurenkamp.nl is een overzicht verschenen met beelden van ’toen en nu’, wat er verdwenen is en hoe het er tegenwoordig uit ziet.

Zie: www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/de-verdwenen-osdorperweg

Zie ook: Door sloop verdwijnt het karakteristieke dorpsbeeld

Met de bouw van nieuwbouwwijken aan de westkant van Amsterdam is al sinds het begin van de 20e eeuw veel van het oude karakter van de vroegere gemeente Sloten verdwenen.

In de eerste decennia na de annexatie van 1921 vooral voor de buurten rond het Mercatorplein, Surinameplein en Hoofddorpplein, maar vanaf de jaren veertig is op nog veel groter schaal veel gesloopt voor de bouw van de Westelijke Tuinsteden, die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog uit de grond werden gestampt.

Omstreeks 1970 waren van het oude landelijke gebied nog vooral de bebouwingslinten langs de Sloterweg, Osdorperweg en de zijwegen hiervan, de Akerwegen, de Lutkemeerweg en de Raasdorperweg overgebleven. In de afgelopen decennia zijn deze min-of-meer landelijke wegen als zodanig blijven bestaan, maar regelmatig zijn er nog oude huizen en boerderijen door sloop verdwenen. Dit proces gaat nog steeds onveranderd voort, ondanks het toegenomen bewustzijn voor het cultuurhistorische erfgoed van de pre-urbane bebouwing van voor circa 1940.

Gelukkig is het dorp Sloten sinds oktober 2017 aangewezen als gemeentelijk beschermd dorpsgezicht en zijn er enkele huizen en gebouwen in het landelijke gebied aangewezen al rijksmonumenten of gemeentelijke monumenten, waardoor deze in principe voor sloop behoed worden.

Andere, al dan niet historisch waardevolle en/of beeldbepalende, bebouwing is in principe vogelvrij. Als de eigenaar van het pand het wil slopen dan is daar meestal weinig tegen te beginnen. Zo verloren zowel de Sloterweg als de Osdorperweg ook in de afgelopen jaren nog diverse beeldbepalende panden, die ondanks het feit dat ze niet in aanmerking kwamen voor behoud, al dan niet als monument, nu gemist worden in het straatbeeld.

Veelal is er een braakliggend terrein overgebleven, in sommige gevallen zijn er nieuwbouwplannen, maar eventuele nieuwbouw krijgt een geheel ander karakter dan wat er verdwenen is en daarmee wordt het karakteristieke aanzien van het bebouwingslint (verder) aangetast. Ook het verhaal van de (ontstaans)geschiedenis van de betreffende panden verdwijnt hiermee uit het zicht.

Erik Swierstra; 31 januari 2020.

Foto’s Osdorperweg 571 en 576: Erik Swierstra
Alle overige foto’s: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam

Zie ook: In Memoriam de Arbeidershuisjes

Voorbeelden van huizen en boerderijen die de laatste jaren zijn verdwenen (en eigenlijk behouden hadden moeten worden)

* Arbeidershuisjes Sloterweg 711-715 – gesloopt in januari 2020 – nu braakliggend terrein

* Villa Sloterweg 781 – brand circa 2006 – gesloopt in circa 2011 – nu braakliggend terrein

* Garage Kuykhoven – Sloterweg 1269 – gesloopt in juni 2018 – nu braakliggend terrein

* Boerderij ‘Nooit Gedacht’ – Osdorperweg 571 – gesloopt in december 2019 – nu braakliggend terrein

* Stolpboerderij ‘IJ en Meer’ – Osdorperweg 576 – gesloopt in juni 2013 – nu braakliggend terrein

Al wat langer geleden

* Anna Hoeve – Osdorperweg 512 – gesloopt in 2000 – vervangen door nieuwbouw

* Stolpboerderij ‘Veenrust’ – Osdorperweg 697 – gesloopt jaren negentig – vervangen door nieuwbouw

Sinds januari 2020 staan er bij de toegangen van het dorp Sloten (weer) plaatsnaamborden met de aanduiding ‘Sloten’, met de toevoeging ‘Gemeente Amsterdam’.

Plaatsnaamborden aan de Sloterweg (oostelijk van Sloten) en Osdorperweg (noordelijk van Sloten) in 1954.

Dit betekent de terugkeer van deze aanduidingen, want vroeger, tot de jaren zestig (?), stonden deze er ook al, maar ze zijn ooit weggehaald. Sindsdien stond er bij de Sloterbrug, komend van Badhoevedorp, de plaatsnaamaanduiding ‘Amsterdam’. Ook komend vanaf Halfweg, stond er bij het begin van Oud Osdorp de aanduiding ‘Amsterdam’.

Ook langs de Osdorperweg, aan de noordkant van het dorp Sloten stond een plaatsnaambord ‘Sloten’.

Plaatsnaamborden bij de Sloterbrug in 1953, 1984 en 2020.
In januari 2020 stonden er twee borden naast elkaar: Sloten (nieuw) en Amsterdam (oud).

Oud Osdorp had ook eigen plaatsnaamborden, onder andere ter hoogte van Osdorperweg 517 en Osdorperweg 643.

Plaatsnaambord aan de Osdorperweg (zuidelijk van Oud Osdorp); 1953.

Plaatsnaambord aan de Osdorperweg (noordelijk van Oud Osdorp); 1962.

Op de Sloterweg, aan de oostkant van het dorp, nabij de Ditlaar, stonden ten tijde van de zelfstandige stadsdelen Osdorp en Slotervaart-Overtoomse Veld (1990-2010) ook ‘stadsdeelnaamborden’, met de aanduiding van deze stadsdelen. Toen in 2010 de stadsdelen fuseerden tot Stadsdeel Nieuw-West zijn deze bordjes weer verdwenen.

Stadsdeelnaamborden bij Ditlaar (ten oosten van Sloten); 2006.

Nu is er dus aan de westkant van het dorp weer een aanduiding gekomen met ‘Sloten’, zoals dat ook vroeger het geval was. Ook op enkele plaatsen, waar vroeger geen plaatsnaamborden stonden, zijn zij nu verschenen.

Einde van het dorp Sloten bij de Akersluis, maar niet het einde van de bebouwde kom, dus 50 km/h; januari 2020.

Erik Swierstra, januari 2020.

Alle zwart-witfoto’s zijn afkomstig uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.

Alle kleurenfoto zijn van Erik Swierstra.

Zie ook: Gebied ‘Sloten’ voortaan aangeduid met bordjes

De vroegere gemeente Sloten werd in 1921 door Amsterdam geannexeerd. In de afgelopen eeuw is van de oppervlakte van de voorheen agrarische gemeente meer dan 90 procent bestemd voor stadsuitbreidingen.

Eerst in de jaren twintig en dertig voor de buurten van Plan West en daarna in de jaren vijftig, zestig en zeventig de Westelijke Tuinsteden en het Westelijk Havengebied en tot slot sinds de jaren negentig voor de wijken Nieuw Sloten en De Aker.

Vanaf de ontginning in de Middeleeuwen is het gebied tussen Sloten en de stad Amsterdam gekenmerkt door polders, met sloten, wegen, boerderijen, etc. Deze hadden vaak een geschiedenis die eeuwen terugging. Waar eeuwenlang boerenland met boerderijen was, werd dit getransformeerd tot grote stadsuitbreidingen waar (bijna) niets herinnert aan wat hier vroeger was.

Eerste uitbreidingen binnen de gemeente Sloten

Al omstreeks 1900 werden er in de gemeente Sloten nieuwe buurtjes met woningen gebouwd, die deels waren bestemd voor Amsterdammers die (net) buiten de grenzen van de stad gingen wonen.

Ten westen de van de in 1904 gebouwde Wiegbrug voor de tram van Amsterdam naar Haarlem en Zandvoort, verrezen vanaf 1908 langs de nieuwe trambaan woningen langs een nieuwe weg, de Admiraal de Ruijterweg. Ook enkele zijstraten dateren uit die tijd. Voor een overzicht zie onderaan dit artikel.

De Admiraal de Ruyterweg omstreeks 1910. Prentbriefkaart.
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Nabij de bestaande Overtoomse Buurt werden vanaf 1905 ook nieuwe forensenwoningen gebouwd, langs de Bosboomstraat (na 1922: Andreas Schelfhoutstraat), de Jacob Marisstraat, Sloterkade, Theophile de Bockstraat en de Weissenbruchstraat.

Iets noordelijker werd in 1919 ten noorden van het latere Surinameplein een begin gemaakt met de bouw van woningen langs de Hoofdweg, het begin van een groot uitbreidingsplan van de gemeente Sloten, dat echter maar voor een klein deel ook door Sloten is uitgevoerd en later in gewijzigde vorm in de jaren twintig tot het Plan West zou leiden.

Plannen na de annexatie door Amsterdam

Nadat de gemeente Sloten in 1921 door Amsterdam was geannexeerd werden grootschalige plannen gemaakt voor de uitbreiding van de stad. Hierbij werd aanvankelijk voortgeborduurd op het uitbreidingsplan van de gemeente Sloten, dat in Amsterdam vorm kreeg als het Plan West. Dit resulteerde eerst in de nieuwe wijken rondom het Mercatorplein, Surinameplein en Hoofddorpplein in de jaren twintig en dertig. Hiervoor verdwenen vooral de percelen van tuinders, die alleen over het water bereikbaar waren, onder het zand.

Het eerste deel van de Hoofdweg bij het Surinameplein, met lage huizen, is in 1919 nog
aangelegd in de Gemeente Sloten, die ook de naam van de straat, Hoofdweg, heeft
vastgesteld. Na de annexatie door Amsterdam in 1921 werd de rest van de buurt gebouwd.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

De volgende veel grootschaliger stadsuitbreidingen werden gerealiseerd volgens het Algemeen Uitbreidings Plan van Amsterdam uit 1935. Bij het maken van dit plan werd vrijwel geen rekening gehouden met de bestaande structuren, alleen enkele wegen aan de rand, zoals de Haarlemmerweg, de Sloterweg en de Osdorperweg bleven gehandhaafd. (Bijna) al het polderland daartussen in zou letterlijk onder het zand verdwijnen. Door de Tweede Wereldoorlog liepen de plannen ongeveer tien jaar vertraging op, maar vanaf 1948 verdween het gebied ten westen van de in de jaren dertig aangelegde Ringspoordijk in hoog tempo onder het zand. Tussen 1951 en halverwege de jaren zeventig werden de Westelijke Tuinsteden gebouwd rondom de gegraven Sloterplas.

Nu was het geen ongebruikelijke manier van stadsuitbreiding, want al sinds de kleine Middeleeuwse stad vanaf de 14e eeuw ging uitbreiden is er veel agrarisch land met de daarbij behorende bebouwing verdwenen, zo dus ook in de 20e eeuwse uitbreidingen.

Van wat er vroeger was is (bijna) niets meer terug te vinden, maar van de vroegere namen in het gebied is nog wel het een en ander te vinden. Naast de hiervoor genoemde overgebleven wegen zijn er ook straten in de nieuwe stad vernoemd naar oude namen van verdwenen boerderijen en wegen.

Bij de bouw van de Tuinstad Osdorp werden op 16 juli 1958 een reeks straten in het noordoosten van deze wijk vernoemd naar oude plaatselijke benamingen en burgemeesters uit de vroegere gemeente Sloten.

Hieronder een overzicht van deze straatnamen in Amsterdam-West die een relatie hebben met de vroegere gemeente Sloten en waar deze naar vernoemd zijn. De informatie over de straatnamen is ontleend aan het boek: “De naam van onze straat. Geschiedenis en verklaring van de straatnamen in Amsterdam”, door: J.A. Wiersma. Uitgave Stadsdrukkerij Amsterdam.

Erik Swierstra, december 2019.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

Overzicht van straatnamen

Een aantal bestaande straten kreeg na de annexatie per 1 januari 1921 een jaar later (in 1922) een andere naam omdat de straatnaam al in Amsterdam bestond en twee straten met dezelfde naam niet wenselijk was binnen één gemeente.

Staatsliedenbuurt

* De Maljapenkade langs de Kostverlorenvaart werd al 1 juni 1898 gewijzigd in De Wittenkade. Het gedeelte ten zuidwesten van de Staatsliedenbuurt tot aan de Overtoomsesluis werd Baarsjesweg.

Omgeving Admiraal de Ruijterweg

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Emmastraat –> Lumeijstraat
* Piet Heinstraat –> Van Gentstraat
* Van Rijnstraat –> Chasséstraat
* Wilhelminastraat –> Bestevâerstraat
* Zoutmanstraat –> Wiltzanghlaan (naam gewijzigd per 20 april 1939)
* Prinses Julianastraat –> Willem Leevendstraat (naam gewijzigd per 20 april 1939)

Het Slatuinenpad werd ten zuiden van de Admiraal de Ruijterweg per 30 januari 1924 gewijzigd in Slatuinenweg, de rest van het pad richting Sloterdijk verdween onder het zand van de latere Willem de Zwijgerlaan.

Gehandhaafd bleven onder hun bestaande naam:
* Admiraal de Ruijterweg
* Jan van Evertsenstraat
* Jan van Galenstraat
* Reinier Claeszenstraat
* Witte de Withstraat

De Maarten Harpertszoon Trompstraat behield zijn naam ondanks dat er in Amsterdams al een Trompstraat bestond (genoemd naar Cornelis Tromp). Om verwarring te voorkomen kreeg deze straat in Zuid op 22 maart 1922 een nieuwe naam: Trompenburgstraat.

Overtoomse Buurt

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Bosboomstraat –> Andreas Schelfhoutstraat
* Sloterstraatweg –> Sloterkade en Sloterweg; een deel werd per 29 augustus 1973: Rijnsburgstraat

Gehandhaafd bleven onder hun bestaande naam:
* Jacob Marisstraat (een deel van de straat werd Jacob Marisplein)
* Theophile de Bockstraat
* Weissenbruchstraat
* Generaal Vetterstraat
* Spijtellaantje

De vanaf 1905 door de Gemeente Sloten aangelegde Jacob Marisstraat
behield zijn naam na de annexatie in 1921. De paardentram naar Sloten
die hier vanaf 1918 reed werd nog enkele jaren door de Gemeente Tram Amsterdam
geëxploiteerd als tractortram. Foto uit 1922.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Dorp Sloten

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Herenstraat (Dorp Sloten) –> Osdorperweg
* Slimmeweg –> Osdorperweg
* Akerweg –> Sloterweg

Middelveldsche Akerpolder

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Noorderweg –> Noorderakerweg
* Zuiderweg –> Zuiderakerweg

Straatnamen in de tuinstad Osdorp

In de Tuinstad Osdorp zijn vanaf 16 juli 1958 in de wijk tussen de Ookmeerweg, Meer en Vaart, Hoekenespad en Hoekenesgracht diverse straten vernoemd naar historische boerderijen, namen en begrippen uit de vroegere gemeente Sloten.

* Beek en Hoff – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg, tegenover het dorp Sloterdijk.
* Blomwijckerpad – Een door stadsuitbreiding verdwenen weg in het oude Sloten.
* Boutenburg – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg ter hoogte van de Vredenhofweg.
* Braak en Bosch – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg, gesloopt voor de aanleg van de tuinstad Geuzenveld.
* Bullepad – Genoemd naar een door stadsuitbreiding verdwenen zijpad van de Haarlemmerweg, ter hoogte van de Vredenhofweg. Vermoedelijk liep de bul, oftewel de fokstier van de buurt.
* Cromme Camp – Historische naam in de voormalige gemeente Sloten: een stuk grond.
* Geer Ban – De Geer Ban of Vrije Geer was een van de vier delen waaruit de gemeente Sloten in vroeger eeuwen bestond. Zie ook Vrije Geer. Een ban was oudtijds een bestuursgebied; een aantal bannen vormde tezamen een baljuwschap.
* Grasrijk – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de tuinstad Osdorp.
* Groenehuyzen – Voormalige boerderij in de vroegere gemeente Sloten.
* Groenpad – Voormalig weggetje in de voormalige gemeente Sloten.
* Hoekenes – Eilandje in het vroeger IJ. Het woord nes betekent landtong.
* Hooge Venne – Voormalige boerderij in de oude gemeente Sloten.
* Klarenburg – De voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp. De ‘l’ in de straatnaam is dus abusief, maar burgemeester en wethouders oordeelden deze afwijking naderhand niet gewichtig genoeg om het raadsbesluit te wijzigen.

* Meer en Vaart – Voormalige hofstede aan de Sloterdijkermeerweg nabij de Haarlemmerweg, gesloopt voor de aanleg van Bos en Lommer. Het was de ambtswoning van de burgemeester van de in 1921 opgeheven gemeente Sloten.
* Nieuwe Laan – Voormalige weg in de Sloterpolder, verbindingsweg tussen Uitweg en Sloterdijkermeerweg. Op een kaart van 1650 wordt die oude weg Nieuwe Laan genoemd, op latere kaarten komt de naam Malleweg voor. De huidige Nieuwe Laan kreeg bij de aanleg de naam Malleweg, maar wegens bezwaren werd de naam in 1967 gewijzigd in Nieuwe Laan.
* Notweg – Een voormalige weg tussen de Sloterdijkermeerweg en de Haarlemmerweg, verdwenen voor de aanleg van de Bos en Lommerbuurt. Een notweg is een landweg, bestemd voor vervoer van de oogst van het veld; het Friese woord ‘not’ betekent ‘oogst’. Het begrip komt in Noord-Holland boven het IJ veelvuldig voor, ook als notsloot voor een waterweg met dezelfde functie.
* Ookmeerweg – Naar de vroegere polder, een drooggemalen meertje ten noorden van de buurtschap Osdorp.
* Osdorper Ban – Naar de buurtschap Osdorp. Op oude kaarten wordt deze buurtschap vermeld als Oostdorp. In 1957 begon de bouw van de tuinstad Osdorp, die in 1973 praktisch voltooid is. De Osdorperweg droeg vanouds de namen Herenstraat (in het dorp Sloten) en Slimmeweg.
* Reinveen – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp.
* Remijden – Historische naam van een stuk land in het oude Sloten.
* Rijgersborgh – Boerderij (ook genaamd Reigersbosch) aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de wijk Slotermeer.
* Ruimzicht – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp.
* Sonderbuur – Naam van een gesloopte boerderij aan de Haarlemmerweg tegen Halfweg.
* Tussen Meer – Voormalige boerderij in het oude Sloten.
* Veldzicht – Boerderij aan de voormalige Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de Westelijke Tuinsteden. Voor 1975 droeg deze straat de naam Heijningspad, die werd ingetrokken bij de benaming van de Heining.
* Vreedenhaven – Een oude buitenplaats in het gebied van de voormalige gemeente Sloten.
* Vrijburg – Voormalige buitenplaats aan de Haarlemmerweg.
* Vrijzicht – Voormalige boerderij in de oude gemeente Sloten.
* Wildeman – Voormalige korenmolen aan de Amstelveenseweg, ter hoogte van de Kalfjeslaan.
* Witte Klok – Voormalige boerenhofstede in de oude gemeente Sloten.

Namen van vroegere burgemeesters van Sloten

* L. van Sonsbeeckstraat – Lodewijk Hendrik van Sonsbeeck (1831-1903), burgemeester van Sloten van 1864 tot 1868, daarna van Vlagtwedde.
* M. Hanenbergstraat – Matthijs Abel Joannes Hanenberg (1781-1838), vanaf 1815 eerst schout, daarna tot 1837 burgemeester van de gemeente Sloten, Sloterdijk, Osdorp en de Vrije Geer.
* Martini van Geffenstraat – Jhr. Frans Willem H.P.J. Martini van Geffen (1832-1883), burgemeester van de gemeente Sloten van 1881 tot 1883.
* Van Suchtelen van de Haarestraat – Jhr. Anthon Hendrik Peter Karel van Suchtelen van de Haare (1869-1946), laatste burgemeester van de gemeente Sloten (1909-1921).

Diverse begrippen

* Keurenplein – Keuren zijn de verordeningen van elk openbaar bestuur voor 1795. De naam hangt samen met het werkwoord ‘keuren’ in de betekenis van ‘kiezen’; oorspronkelijk gold het de regels die in acht moesten worden genomen of werden vastgesteld op de dag waarop nieuwe bestuurders werden gekozen.
* Langswater – Oude Rijnlandse naam, voorkomende op de kaart van Floris Balthasar van Berkenrode uit 1610. Langswater was een tochtsloot van het oude Osdorp naar het IJ, ter hoogte van Spieringhorn.
* Jan Rebelstraat – Jan Rebel was een eilandje in het vroegere IJ. De naam komt voor op oude kaarten. Hoe het eilandje aan zijn naam is gekomen, is onbekend.
* Zuidermolenweg – Oude molen in het vroegere Sloten (suyder Mole), vermeld op de kaart van Jan Dou uit 1687.

Straatnamen in en bij het dorp Sloten

Ook bij het dorp Sloten zijn vanaf 2 mei 1957 diverse straten vernoemd naar historische boerderijen, namen en begrippen uit de vroegere gemeente Sloten.

* Langsom – Naam van een vroegere molenwetering in de Riekerpolder.
* Ditlaar – De voormalige hofstede van dijkgraaf Ellard Ditelaar, die in de achttiende eeuw aan de Sloterdijkermeerweg heeft gestaan.
* Slimmeweg – Dit is de vroegere naam van de Osdorperweg zoals op oude kaarten van dit gebied is te vinden.
* Vrije Geer – Oude benaming van een deel van de gemeente Sloten, een driehoekig gebeid dat zich uitstrekte van de zuidwestpunt van de Slotermeer tot aan de Haarlemmermeer. Het gebied lag buiten de jurisdictie (1100 roeden) van Amsterdam. De ingezetenen van de Vrije Geer waren vanouds vrijgesteld van het betalen van bepaalde beden (belastingen) aan de graven van Holland.
* Akersluis, Akerpolderstraat en Nieuwe Akerweg – Genoemd naar de Akerpolder in de voormalige gemeente Sloten. De naam Aker en Akerwatering zijn historische namen die reeds op een kaart van Rijnland uit 1687 van Jan Dou voorkomen.

In de jaren negentig werden er in het dorp ook enkele straten vernoemd naar inwoners van Sloten die zich verdienstelijk hadden gemaakt voor het dorp.

* P. Hans Frankfurthersingel (aan de overkant van de Akersluis).
* Lies Bakhuyzenlaan.
* Gerrit van der Puijstraat.

Naast het Politiebureautje aan de Sloterweg 1226 heeft het in de jaren negentig nieuw ingerichte plein de naam ‘Dorpsplein’ gekregen.

Bij Langsom, tegenover de Molen van Sloten, zijn / waren er nog twee niet-historische informele straatnaamborden: ‘Sloterpleintje’ en ‘Arie Haring Plein’ (genoemd naar de Haringkar). Het laatste bordje is met de haringkar in juni 2020 verdwenen.

Erik Swierstra, december 2019 (tekst en foto’s)
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

Maandag 1 juli 2019 was het precies 105 jaar geleden dat de Sint-Jozefschool in Sloten werd geopend. Een gloednieuw gebouw werd die dag in 1914 door 189 leerlingen en 4 leerkrachten in gebruik genomen.

Schoolhoofd was de heer H. Schuss voor wie een grote ambtswoning beschikbaar was: het nog steeds bestaande huis op Sloterweg 1190. Het schoolgebouw met 6 lokalen, verdeeld over twee verdiepingen, stond in het verlengde achter de hoofdenwoning en is in 1992 afgebroken ten behoeve van nieuwbouw op dezelfde fundamenten voor De Driesprong.

De gloednieuwe Sint-Jozefschool bij de opening op 1 juli 1914
in de nog open ruimte bij de banpaal.
Foto: Schoolcollectie Sint-Jozefschool.

De opening van de school op 1 juli 1914 was de kroon op het streven naar een katholieke school in Sloten waar tot dusver alleen openbaar onderwijs bestond. Reeds in 1871 werd door de Sint-Pancratiusparochie de “Vereeniging tot Bevordering van Katholiek Bijzonder Onderwijs in de Parochie van den H. Pancratius te Osdorp” opgericht om daartoe de nodige gelden bijeen te brengen.

Nadat de parochiekerk in Osdorp werd afgebroken en in 1901 een nieuwgebouwde kerk in Sloten in gebruik werd genomen, werd in 1913 op het naastgelegen terrein een boerderij afgebroken om de bouw van de school mogelijk te maken. De in katholieke kringen vermaarde architect Jan Stuyt ontwierp school en hoofdenwoning. Hij was tevens de architect van de Sint-Pancratiuskerk en vele andere kerken in Nederland en liet zich bij het ontwerp inspireren op een eveneens door hem ontworpen school met woning in Krommenie.

De Sloterweg tussen 1901 en 1913. Waar nu rechts de boerderij staat,
verrees in 1913 de nog steeds aanwezige hoofdenwoning op nummer 1190.
Foto: Stadsarchief Amsterdam.

Leerlingenverschuiving
De 189 leerlingen op de pas geopende Sint-Jozefschool werden onttrokken aan de openbare scholen in Sloten en Osdorp die in een klap daalden van resp. 181 naar 84 leerlingen en van 86 naar 52 leerlingen. Tot 1988 heeft de Sint-Jozefschool aan ruim 2.000 leerlingen de eerste onderwijsbeginselen bijgebracht.

In dat jaar moest de school worden gesloten als gevolg van de ontruiming van het Tuinbouwgebied Sloten, waar in de 90-er jaren Nieuw-Sloten werd gebouwd. De in 1993 aldaar geopende katholieke basisschool De Mijlpaal ontleent dan ook zijn naam aan de banpaal die nog steeds naast de school in Sloten staat en is in feite de opvolger van de Sint-Jozefschool.

Aanbouw en afbraak
Door de verlenging van de leerplicht werd het schoolgebouw in 1931 uitgebreid met een zevende lokaal, terwijl in 1955 daar bovenop het handenarbeidlokaal werd gebouwd en er een nieuwe vleugel kwam met gymzaal en daarboven 3 lokalen dwars op de oude vleugel t.b.v. de Sint-Willibrordus vglo-school. Deze aanbouw staat er nog steeds en is nu samen met de nieuwbouw op de fundamenten van het oude gebouw het onderkomen van De Driesprong voor speciaal basisonderwijs die sinds 1970 in een deel van de oude Sint-Jozefschool werd gehuisvest, nadat de vglo-school in 1968 bij de invoering van de mammoetwet werd opgeheven.

Relikwie…
Enige restant uit 1914 is nu nog de voormalige hoofdenwoning op het adres Sloterweg 1190 die, nauwelijks veranderd, dezelfde markante uitstraling heeft behouden.

Een ander restant is de gedenksteen ter herinnering aan de eerste steenlegging op 7 november 1913 die thans als een relikwie wordt gekoesterd in de directiekamer van De Driesprong. Uit deze datum valt dus af te leiden dat school en woning in nog geen 8 maanden werden gebouwd! Hoewel de Sint-Jozefschool niet ouder dan 74 is geworden, hebben leerlingen, leerkrachten en ouders van De Driesprong in april 2014 het eeuwfeest gevierd van de plek waarop het op 1 juli 1914 allemaal is begonnen…

Theo Durenkamp; juli 2019.

Zie ook: www.theodurenkamp.nl

Van: https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/105-jaar-na-de-opening-van-de-st-jozefschool

Zie ook: https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/een-school-wordt-65