Het weilandje Vrije Geer is heilige grond sinds het referendum

Een kwart eeuw geleden stemde Amsterdam in een referendum over het weilandje Vrije Geer. Een documentaire toont hoe een klein comité uit Sloten kon winnen van het machtige stadsbestuur.

Patrick Meershoek – 17 mei 2020, 16:00

De enige bebouwing op weilandje Vrije Geer: drie ooievaarsnesten.

Heugelijk nieuws uit Sloten: op de ooievaarsnesten op weilandje Vrije Geer zijn twee jongen uit het ei gekropen. “En nu maar hopen dat ze het redden,” zegt de zelfverklaarde ooievaars-oma Tamar Frankfurther. “De palen staan er nu tien jaar en we hebben al heel wat nesten gehad. Er was nog wel een Artikel 19-procedure nodig om de palen te kunnen plaatsen. Het weilandje is heilige grond sinds het referendum. Er mag helemaal niets worden gebouwd.”

Met dank aan de 184.068 Amsterdammers die op 17 mei 1995 naar de stembus gingen om bij het eerste door burgers georganiseerde lokale referendum in het land tegen de plannen te stemmen om 180 nieuwe woningen te bouwen op het weiland bij Sloten. De opkomst en de ­uitslag kwamen indertijd als een grote verrassing, ook voor het stadsbestuur, dat zich niet kon voorstellen dat de kiezers massaal in de benen zouden komen voor een weiland met een omvang van zo’n drie voetbalvelden.

Over de slag om Vrije Geer is nu een documentaire verschenen, die in drie delen uitlegt hoe een piepklein actiecomité indertijd kon winnen van het machtige stadsbestuur. De documentaire van Petra van Lint is een heerlijke tijdreis naar het Amsterdam van de jaren negentig, met belangrijke bijrollen voor de piepjonge AT5-­presentatoren Ton van Royen, Chazia Mourali en Sacha de Boer, maar vooral een handboek succesvol actievoeren voor een hopeloze zaak.

Elke woning was nodig
Want hopeloos leek het, toen de gemeenteraad in 1994 het licht op groen zette voor de bouw van 180 woningen en de komst van een tramlijn door het weitje. Daartegen was door een groep Slotenaren, onder aanvoering van P. Hans Frankfurther, protest aangetekend, maar zowel de inspraakprocedure als het bewerken van de raad met brieven en spandoeken had niets opgeleverd. De woningnood was hoog en Amsterdam had elke woning nodig, was het credo.

Het actiecomité gaf zich niet gewonnen en zag een laatste kans in een democratisch instrument dat net was gelanceerd in de hoofdstad: het lokaal referendum. “Daarvoor waren 32.000 handtekeningen nodig,” vertelt Tamar Frankfurther, net als de rest van het gezin indertijd deel van de harde kern. “Ons grote probleem was: in Amsterdam had nog nooit iemand van weilandje Vrije Geer gehoord. In Sloten woonden een paar honderd stemgerechtigden. We moesten de mensen mobiliseren.”

Ansichtkaart logo Red het Weilandje; april 1995.

Dat gebeurde onder meer met de hulp van ­vergelijkbare comités in de stad. “Als gevolg van de woningbouw stonden ook andere stukken groen onder druk,” vertelt Frankfurther. “Ons weilandje werd het symbool voor alle bedreigde weilandjes in de stad. En ook voor het gebrek aan respect voor het zicht op ons bijna 1000-­jarige dorp. Als het weilandje in de grachten­gordel of het stadsdeel Zuid had gelegen, was er waarschijnlijk nooit een referendum nodig ­geweest.”

Strijkplank voor handtekeningen
De strijd tussen de David uit Sloten en de Goliath uit de Stopera raakte een gevoelige snaar, eerst bij de lokale media, daarna ook bij de landelijke actualiteitenrubrieken, die gretig verslag deden van de slag om Vrije Geer. Terwijl P. Hans Frankfurther als welsprekend monument van beschaving en redelijkheid de reporters ­uitleg gaf, liep de rest van het comité de stad af om handtekeningen op te halen. Dat gebeurde met een strijkplank, waarop drie mensen tegelijk konden tekenen.

Met de benodigde handtekeningen op zak kon het referendum op de agenda worden gezet. Het comité had gehoopt mee te kunnen liften met de Statenverkiezingen in maart, maar de gemeente koos voor 17 mei. Frankfurther: “We hadden het geluk dat er ook een referendum kwam over de stadsprovincie. Daar waren veel hoger opgeleiden in geïnteresseerd. Vrije Geer had de belangstelling van de gewone Amsterdammer. Dat zorgde samen voor een goede ­opkomst.”

In de campagne voor het referendum gingen alle remmen los. Er kwam een actieposter van tekenaar Dik Bruynesteyn, die duizenden ­ramen in de stad sierde. Op televisie riepen ­beroemdheden als Gregor Frenkel Frank en ­Carry Tefsen de Amsterdammers op tegen de bouwplannen te stemmen. “Het hielp dat het stadsbestuur ons nog steeds niet serieus nam. De houding was hautain en er werd onhandig geopereerd. Dat leverde ons veel extra publiciteit op.”

Na het tellen van de stemmen werd duidelijk dat het kleine comité een grote overwinning had geboekt. Frankfurther laat de zakagenda zien waarin haar vader heeft genoteerd: 184.068 stemmen tegen de bouwplannen, 20.360 voor. “Na het referendum zijn we allemaal ziek ­geworden. We waren oververmoeid.” Lang kon het gezin Frankfurther niet genieten. Een jaar later verdronken vader P. Hans en zoon Felix in de Indische Oceaan tijdens een vakantie in ­Indonesië.

Een kwart eeuw later zegt dochter Tamar dat ze erg gelukkig is met de documentaire. “Ik vind het belangrijk om deze geschiedenis vast te leggen, maar het is vooral een interessant document voor de actievoerders van nu.” Ze noemt twee gouden regels. “Houd vol en laat je niet uit het veld slaan. En: steek er ontzettend veel tijd in. Als je een maand op vakantie gaat, kan bij thuiskomst blijken dat je de beslissende slag hebt verloren.”

‘De slag om weilandje Vrije Geer’ is te zien via www.geheugenvanwest.amsterdam

 

Referenda in Amsterdam
Het referendum over de bouwplannen op Vrije Geer was niet de eerste volksraadpleging in Amsterdam. In 1992 had het stadsbestuur een referendum uitgeschreven om de meningen te peilen over beperkende maatregelen voor auto’s in de binnenstad. De opkomst was laag met ruim 27 procent, een kleine meerderheid steunde een ferme aanpak.

In de decennia daarna werd nog een tiental lokale referenda gehouden. Vaak over grote kwesties, zoals de aanleg van IJburg, de verzelfstandiging van het GVB of de wenselijkheid van de NZ-lijn, soms over kleine zaken zoals de bouw van een blokje appartementen in het Domela Nieuwenhuisplantsoen in Westerpark.

Goed om te weten: de uitslag van een stadsreferendum leidt maar zelden tot het gewenste resultaat, ook vanwege de hoge kiesdrempel. De aanleg van IJburg, de komst van de NZ-lijn, het stadsdeel Centrum, betaald parkeren in de Spaarndammerbuurt: de meeste stemmers waren tegen en het kwam er allemaal.

Uit: het Parool van 17 mei 2020.

Zie ook: www.parool.nl

Zie ook: De onverwachte overwinning (pdf)

Zie ook: De slag om het Weilandje Vrije Geer – Hóe krijg je 208.538 Amsterdammers naar de stembus?