Deze week verschijnt een boekje van Paul Kroes over de geschiedenis van zijn ouders op de boerderij Vrederust.

In 1955, een jaar voor zijn geboorte, werden zijn ouders op bruuske wijze weggestuurd van de boerderij, met 6 kinderen stonden ze op straat, ze zijn later komen te wonen aan de Osdorperweg 517, op het hoekje met het Laagte. Onmin met de eigenaar had gezorgd voor dit drama, dat zich afspeelt in de schaduw van de stadsuitbreiding. Het boekje is gebaseerd op gesprekken met zijn moeder, die, op hoge leeftijd, in Badhoevedorp woont.

Cornelis van Eesteren wilde de uitbreiding van Amsterdam in een strak patroon vormgeven, hetgeen, mijn inziens, tot uiterst saaie plattegronden en wijken heeft geleid, en waarbij voor de bestaande bebouwing, van grote cultuurhistorische- en belevingswaarde geen plaats was. Op deze wijze is onnodig veel schoonheid verloren gegaan, en onderscheidt Amsterdam zich nauwelijks van andere steden waar ook de stadsuitbreiding complete kaalslag van het omringende land betekende.

Wat de sloop van boerderijen extra wrang maakte, naast dat de woningnood van betrokkenen erdoor verergerde en acuut werd, dat de grond vaak nog tientallen jaren braak bleef liggen. Kom je nu op de Osdorperweg ter hoogte van Tussenmeer, dan zie je een brede groenstrook met karakterloze begroeiing, waar nog genoeg ruimte is overgebleven voor behoud van Vrederust, Hoogerwerf (Genève Hoeve) en De Batterij. Daar was de splitsing met de Uitweg die in een mooie boog naar de Haarlemmerweg liep, omzoomd met een tiental boerderijen waar bijna aan het einde een boerderij ‘Vredelust’ geheten was.

Hoeveel vormrijker was onze omgeving gebleven en hoe makkelijker was de geschiedenis nog af te lezen geweest. Zo’n batterij bijvoorbeeld, spreekt toch tot de verbeelding. Dichter bij Sloten lag er nog een, daar worden momenteel 4 huizen op gebouwd, en zie je aan de vorm en het verschil in waterpeil dat hier iets bijzonders moet zijn geweest. Hoe makkelijk was deze eigenaardigheid ook vlak geschoven en een dikke laag zand erover. Nu nog eens die brug naar het dorp, dat de organische gegroeide verbinding wordt hersteld.

Van Cornelis van Eesteren wordt verteld dat hij graag de natuur inging, elk voorjaar naar het Gein om de schoonheid van de bloei van de dotterbloemen te bekijken. Hem wordt een grote visie toegeschreven aangaande de uitbreidingsplannen van Amsterdam, maar geconstateerd moet worden dat hij ook een grote blinde vlek heeft gehad voor de schoonheid en troost van het oude cultuurlandschap van de voormalige gemeente Sloten. Het ergst is dat tot uiting gekomen ten aanzien van Sloterdijk, dat van een aantrekkelijk en bijzonder dijkdorp is veranderd in troosteloos kantoorlandschap met snelweg.

Een ernstige tekortkoming van degene die zoveel macht was toebedeeld om de toekomst vorm te geven. Hier deed zich juist de mogelijkheid voor om de kool en de geit te sparen, wat maar zelden kan. Er was ruim voldoende oppervlakte leeg polderland om de nieuwe stad te realiseren, terwijl de historische wegen en dorpen met de karakteristieke bebouwing bewaard konden worden.

Er was zoveel ruimte dat men zich er aan heeft vertild. Om wat van de oude schoonheid en rijkdom terug te winnen blijft herstelwerk, waar dat mogelijk is, dan ook geboden.

Informatie ontleend aan Het Parool 18/11/2014 en het boek Ruimzicht, Boerderijen onder het zand van Amsterdam Nieuw-West van Marja van der Veldt (2003).

Uit: de Westerpost van 26 november 2014.

De Westelijke Tuinsteden bestonden in 2012 zestig jaar. Een goed moment om stil te staan bij de interessante locaties en architectuur die het gebied rijk is. Aflevering achttien van de rubriek Nieuw-West met andere ogen, verzorgd door vrijwilligers van de vereniging ProWest, Erfgoedvereniging Heemschut en het Cuypersgenootschap.

Het agrarisch erfgoed van Nieuw-West

Boerderij De Melkweg aan de Lutkemeerweg in Landelijk Osdorp; 4 november 2013.
Foto: Erik Swierstra.

Door: Norman Vervat, Erfgoedvereniging Heemschut

Met de aanleg van de Westelijke Tuinsteden verdween in de jaren na de oorlog een eeuwenoud cultuurlandschap. Een polderlandschap dat eeuw na eeuw in het gebied tussen Amsterdam en Haarlem was ontwikkeld verdween onder dikke lagen zand. Door deze ontwikkeling verdween niet alleen het landschap. Ook de sporen van het agrarische gebruik van dit land werden uitgewest. Veel erfgoed is na de oorlog verdwenen. Aan de randen van de Westelijke Tuinsteden is echter nog wel wat te vinden van de agrarische oorsprong van het gebied. Zo staan bijvoorbeeld aan de rand van Osdorp nog diverse historische boerderijen. Eén van de mooiste voorbeelden is boerderij ‘De Melkweg’, Lutkemeerweg 149. Even verderop, aan Lutkemeerweg 180, staat boerderij ‘Tijd is Geld’, ook een gemeentelijk monument.

‘De Melkweg’ ligt aan de hoofdweg en ontginningsas die in noord-oostelijk-zuidwestelijke richting door het midden van de Lutkemeerpolder voert. De Lutkemeer-polder is geen vervening zoals in de directe omgeving maar een droogmakerij. In 1865 werd de Lutkemeer (= kleine meer) drooggemalen en in cultuur gebracht. De oorspronkelijke verkaveling van het gebied bestaat nog in een deel van de polder.

De naam van de boerderij, ‘De Melkweg’, geeft aan dat de boerderij oorspronkelijk gericht is geweest op melkproductie. De boerderij werd gebouwd in 1903 en is tot omstreeks 1930 melkveebedrijf geweest. Tegenwoordig is het een akkerbouwbedrijf waar onder andere aardappelen en uien worden verbouwd. Op het erf, dat nog steeds als agrarisch bedrijf in gebruik is, staan behalve de boerderij nog enkele opstallen, zoals een houten schuurtje aan de oprit en een drieroeden hooiberg. De boerderij is gebouwd in een voor de jaren rond 1900 kenmerkende stijl. Mooie details zijn het verfijnde metselwerk en de chaletstijl die aan de voorzijde is toegepast. Het is duidelijk dat de bouwheer trots was op zijn boerderij, met name de voorgevel heeft een zeer voorname uitstraling gekregen.

In de jaren vijftig en zestig bekommerde men zich niet om het behoud van agrarisch erfgoed. Alleen aan de randen van het tegenwoordige Nieuw-West bleef het agrarische erfgoed behouden. Tegenwoordig gaat men heel anders te werk bij de ontwikkeling van nieuwbouwwijken. Neem bijvoorbeeld eens een kijkje in Leidsche Rijn. In deze grootschalige nieuwbouwwijk bij Utrecht zijn veel oude landschappelijke structuren en boerderijen bewust behouden. In Nieuw-West koesteren we tegenwoordig ook het nog resterende agrarische erfgoed. Diverse boerderijen aan de randen van het stadsdeel, waaronder ‘De Melkweg’, zijn inmiddels beschermd als gemeentelijk monument.

Zie ook: www.prowest.nl

Een schoolstaking in 1963 werd gewonnen. De gevaarlijke Osdorperweg kreeg een voetpad.

Door: Paul Arnoldussen, Het Parool, oktober 2013.

Meer dan honderd pagina’s over een tweedaagse schoolstaking in Osdorp vijftig jaar geleden? Strikt nodig is het niet, maar Kees Schelling, één van de stakertjes destijds, had er lol in ze te schrijven. Het is een leuk boek geworden: Schelling heeft die staking in een vrij breed kader geplaatst, waardoor we ook een uiteenzetting krijgen over de Leerplichtwet en wat hij te zeggen heeft over de ‘Commissie tot wering van het Schoolverzuim’ – beklaagde had ‘haar zoontje thuis gehouden omdat ze geen klompen voor hem had’ – is toch ook wel weer wetenswaardig.

Op 28 en 29 oktober 1963 hielden 68 ouderparen – vooral de vaders waren actief – hun kinderen thuis van diverse scholen. Die leerlingen moesten via de Osdorperweg naar school en die was, vonden de ouders, levensgevaarlijk. Het wegdek was belabberd, zodat auto’s vaak plotseling uitweken, er was een druk bouwverkeer, een voetpad ontbrak. En dan was er ook nog, zoals elke oktober en november, de bietencampagne. Die bieten moesten naar de suikerfabriek in Halfweg. Op zich een genoegen: de kinderen hingen aan de bietenwagens en probeerden er zo veel mogelijk knollen af te trekken.

‘Met de bieten werd weinig gedaan, afgezien van een enkele biet die werd omgetoverd tot een lampion voor Sint-Maarten. De overige bieten werden achter het huis als een trofee op een grote hoop gegooid.’

Maar ondertussen lag de hele weg – niet alleen door dat stelletje kwajongens – bezaaid met bietenrestanten en modderkluiten, wat de route alleen maar gevaarlijker maakte. Het was geen doen meer: beleefde verzoeken hadden niet geholpen, een handtekeningenactie evenmin. Het was tijd voor ingrijpen. De staking had succes: er kwam een voetpad, de weg werd opnieuw geasfalteerd en er werden verkeersmaatregelen genomen.

Overigens was de steun niet algemeen geweest. Zo had pastoor Verbeek van de katholieke kerk Onze Lieve Vrouw Geboorte in Halfweg verklaard: “Ach nu zijn ze aan het staken, maar straks op 11 november met Sint-Maarten sturen ze hun kinderen in het donker weer de weg op om overal snoep op te halen.”

Maar onder de bevolking was er sympathie. Ter bekostiging van de actie werd 280 gulden – zo’n 750 euro nu – opgehaald. De penningmeester van destijds: “Ik had eigenlijk niets te doen. We maakten namelijk helemaal geen kosten. En mijn benzinekosten voor de autorit naar het stadhuis op de Oudezijds Achterburgwal heb ik niet gedeclareerd.” Het complete bedrag werd later overgemaakt naar het Koningin Wilhelminafonds.

De pers had grote belangstelling voor de kinderen die, zoals het Algemeen Handelsblad schreef, ‘de pen erbij hadden neergelegd’. Die pers reageerde redelijk welwillend, Een aparte rol was weggelegd voor het televisiejournaal. Dat kwam met een ploegje, maar onderbrak de opname toen cameraman en verslaggever werden ontboden op het Amsterdamse stadhuis. Ze kregen er te horen dat het voetpad er zou komen, reden om verder maar af te zien van een nieuwsitem.

Kees Schelling bekeek de staking vijftig jaar geleden natuurlijk door zijn toen achtjarige ogen. Hij ging die eerste stakingsdag met vriendjes ontspannen via diezelfde Osdorperweg naar school. “Daar gingen we voor de ramen van onze school staan springen en zwaaien. Dit tot verbijstering van juffrouw Giessen en onze klasgenoten die ons vanuit het klaslokaal schaapachtig aan zaten te kijken.”

Kees Schelling: De vaders van Osdorp – de schoolstaking van 1963 aan de Osdorperweg. 17,50 euro.

Te koop bij de boekhandels Jaspers in Badhoevedorp, Meck & Holt in Amsterdam-Osdorp en Primera in Zwanenburg of via www.keesschelling.nl

Vijftig jaar geleden bleven zestig kinderen uit Osdorp in een protestactie thuis van school.

Auteur Kees Schelling ging op zoek naar de achtergronden en reconstrueerde de voor die tijd ingrijpende actie in zijn boek ‘De vaders van Osdorp’. Dat leverde niet alleen een verhaal op over de veranderende verhoudingen tussen politiek, media, en gewone mensen in de jaren zestig (inclusief een stevige rol voor toenmalig wethouder Joop den Uyl). Het boek is ook een sfeervol tijdsbeeld met persoonlijke belevenissen uit het Osdorp van die tijd.

Het is dit jaar precies vijftig jaar geleden dat aan de Osdorperweg in Amsterdam Nieuw-West, de zogenaamde schoolstaking gehouden werd. Op maandag 28 en dinsdag 29 oktober 1963 bleven zo’n 60 Osdorper kinderen thuis van school uit protest tegen de slechte onderhoudstoestand van de weg. Zij en hun ouders wilden hiermee bereiken dat er een voetpad langs de weg werd aangelegd en dat de gemeente maatregelen zou nemen om de veiligheid van de kinderen te vergroten. De actie was groot nieuws in die dagen met dagelijkse berichtgeving in veel kranten, met name in het Parool en het Nieuws van de Dag.

Mooie reconstructie
Over deze schoolstaking heeft een van de kinderen uit die tijd, Kees Schelling, een boek geschreven: ‘De vaders van Osdorp’. Het boek vertelt het verhaal over het slechte onderhoud van de weg en de grootscheepse actie die daarop volgde. Voor het boek interviewde hij verschillende mensen die indertijd op de één of andere manier bij de actie betrokken waren.

Het boek is ruim gedocumenteerd en daarmee een mooie reconstructie van de actie geworden, maar tegelijkertijd geeft het een beeld van het leven van gewone mensen aan de Osdorperweg aan het begin van de jaren zestig van de vorige eeuw. De rode draad vormt de communicatie tussen de gemeente Amsterdam en de actievoerders, aangevoerd door een protestcomité bestaande uit de bewoners Henk Wolkers, Chris Noordermeer, Leo Barlag en Ab Veld. De gemeente Amsterdam had weliswaar de intentie om voor de Osdorperweg een oplossing te vinden, maar communiceerde daar niet met de bewoners over. Die werden steeds ongeduldiger en zetten de zaak op scherp door hun kinderen twee dagen van school te houden. Het boek laat ook iets zien van de toen al aanwezige macht van de media, want de actie kreeg heel veel aandacht. ‘De vaders van Osdorp’ is dan ook te beschouwen als een tijdsdocument dat de veranderende verhoudingen tussen overheid en burgers illustreert.

Het oude Osdorp
Het boek toont ook de geschiedenis van de Osdorperweg en laat zien hoe het oude Osdorp steeds meer onder druk kwam te staan door de uitbreidingsplannen van de gemeente Amsterdam. Ook aspecten zoals de leerplicht, de barre winter van 1963, een ernstig ongeluk en het op de Osdorperweg toen aanwezige woonwagenkamp krijgen in het verhaal een plaats. Uiteindelijk werd de onrust gesust door Joop den Uyl, toen wethouder voor Publieke Werken. De gemeente begon met het verbeteren van de weg en de aanleg van een voetpad. Het boek is 140 pagina’s dik en bevat circa vijftig foto’s, kaartjes, bidprentjes, brieven en krantenartikelen uit die tijd. De prijs is € 17,50.

Het boek is vanaf 25 oktober 2013 verkrijgbaar bij boekhandel Jaspers in Badhoevedorp, bij boekhandel Primera in Zwanenburg en bij boekhandel Meck en Holt op Tussen Meer.

Meer informatie over het boek is te vinden op www.keesschelling.nl

Het boek kan ook via deze website worden besteld.

Arie van Genderen.

Uit: de Westerpost van 23 oktober 2013.

Over de bijtjes en de bloemetjes

Zondag 22 september 2013 viert de AVBB (Amsterdamse Vereniging tot Bevordering van de Bijenteelt) haar honderdjarig bestaan. Dat de vereniging nog altijd actief is, kan iedereen zien tijdens deze feestdag op het Bijenpark aan de Baron van Schimmelpenninck van der Oyeweg. De Westerpost sprak met een imker én een tuinier over de vreugde die bijen – en bloemen – geven en over de plannen van de feestcommissie.

Door: Shirley Brandeis

Een Duitse bijentongmeter, een oud-Zweedse vlieggatverkleiner, een Drentse klap-pers. Het imkermuseum op het Nieuwe Bijenpark (straks meer uitleg over het oude en nieuwe deel) staat vol voor wie meer wil weten over bijen en het houden daarvan. “Je wordt rustig van bijen,” vertelt Marja van der Veldt uit Osdorp. “Het geconcentreerd bezig zijn, het in- en uitvliegen van de bijen, daar word ik ook heel gelukkig van.” Jong kwam ze al op het oude bijenpark, toen vlakbij huis. De interesse bleef. Zeven jaar geleden was het ‘gewoon’ tijd voor een bijencursus. Sindsdien vertoeft Van der Veldt al imkerend op het Bijenpark. Marianne Ziekemeyer (Zuid) is er sinds de jaren negentig eigenaar van een siertuin. Bijen houdt zij niet. Op het Oude en Nieuwe Bijenpark zijn er namelijk imkers en tuiniers. Verhouding: 22 imkertuinen om 110 siertuinen. Voor Ziekemeyer vormen ze een geheel. “Bijen en bloemen horen bij elkaar.” De liefde voor groen werd ook haar in de jonge jaren al bijgebracht. “Mijn moeder trok met me de bossen in en gaf de vogels, bloemen en plantjes een naam.” Ziekemeyer heeft het tijdens het gesprek dan ook met gemak over Oost-Indische kers (“zo lekker op het brood”), Springbalsemien (“wel toegestaan op het park”) en Japanse knoop (“die mag niet, het kruipt zo onder het hout door”). Samen met onder andere Van der Veldt vormt ze sinds vorig jaar oktober de feestcommissie. Want honderd jaar AVBB, op 25 september 1913 op een stukje grond bij de Boerenwetering begonnen als Bijenvrienden Sociëteit Amsterdam, moet gevierd worden.

Van der Veldt: “Voor het jubileumboek en de film moesten we flink in de geschiedenis graven; toen besefte ik weer hoe uniek het Bijenpark is. Een park met tuiniers én imkers!” Het eerste exemplaar van het boek wordt zondag 22 september door tekstdichter Ivo de Wijs, ook een natuurfan, officieel in ontvangst genomen. De film (ZZZoem genaamd en deze dag ook te zien) werd vorige maand al vertoond in het Stadsarchief, dat dit stukje Amsterdamse geschiedenis graag meeviert. En er is meer op de feestelijke zondag: een honingproeverij, waskaarsen maken, parkproductenverkoop van onder andere pruimencompote, honing (natuurlijk!) en daslookpesto, een spannend rozenpad van rozenblaadjes dat leidt tot een wensenboom (een enorme conifeer waar men ook echt een wens in mag hangen), een workshop over bijenhotels, imkerdemonstraties, bijenlessen voor kinderen, rondleidingen over het park, uitleg over de bijendans (oftewel, hoe communiceren bijen), honingbier (van Bijenparkhoning) en de onthulling van het Bijenhotel, gebouwd door leerlingen van het Calandlyceum.

Er is muziek, koffie, thee en het boek en de dvd zijn te koop. Kortom het is feest, van twaalf tot vier. Op het Nieuwe Bijenpark. Het Nieuwe? Ziekemeyer: “Na de Boerenwetering en nog enkele andere locaties, kwam het Bijenpark aan de Sloterweg terecht. Een deel van het park werd in de jaren zestig onteigend vanwege de aanleg van de A4. Een nieuw deel kwam hier, aan de Baron van Schimmelpenninck van der Oyeweg, in de Eendrachtpolder. Het deel aan de Sloterweg heet nu het Oude Bijenpark, dit hier het Nieuwe Bijenpark en hier is het feest volgende week zondag.”

Na het feest is er op zondag 6 oktober nog een bijeenkomst in het Stadsarchief, waarbij Artis-imker Ko Veltman en Hortus Botanicus-imker Vinco Suran debatteren in het kader van het eeuwfeest van de AVBB.

Zie ook: www.bijenpark.nl

Uit: de Westerpost van 11 september 2013.

Bewoners van verschillende generaties over het wonen in de beginperiode van de Westelijke Tuinsteden, o.l.v. Anne van Delft.

In het Van Eesterenmuseum aan de Burgemeester de Vlugtlaan 125 is de tentoonstelling ‘Pionieren in het zand’ over het begin van Amsterdam Nieuw-West te zien. Veel mensen die er nu wonen weten niet dat er vóór het graven van de Sloterplas en de bouw van de Tuinsteden boeren en tuinders woonden en werkten.

“Er was hier niks”, hoor je wel eens. Sinds een paar jaar staat er bij Sloterdijk het beeld ‘De verdwenen boer’ (met boer en boerin gelukkig), als eerbetoon aan de 120 boeren en 170 tuinders die hebben moeten wijken voor de uitbreiding van Amsterdam in de jaren vijftig en zestig met de Westelijke Tuinsteden.

Op zondagmiddag 14 oktober 2012 worden er in het Van Eesterenmuseum verhalen verteld door vier mensen die als boeren- en tuinderskinderen in de Sloterpolder woonden, die de bergen zand steeds dichterbij zagen komen en moesten verhuizen. Zij vertellen over het boeren- en tuindersleven.

Toen de paarden om de flats galoppeerden en er nog geen normale weg te bekennen was. Toen de Westelijke Tuinsteden één grote zandvlakte waren en daarvoor, toen de boerderijen er nog stonden.

Het is 60 jaar geleden, maar als je deze verhalen hoort zie je het helemaal voor je. Vrolijke verhalen en schrijnende verhalen. En veel foto’s uit familieverzamelingen. Na afloop zal er veel te vragen en nog meer te vertellen zijn. Welkom voor oude en nieuwe bewoners, voor iedereen die van levendige geschiedenis houdt!

Marja van der Veldt (schrijfster van het boek ‘Ruim Zicht’; boerderijen onder het zand van Amsterdam Nieuw-West), vertoont foto’s uit het boek, oude landkaarten en veel andere oude foto’s die een beeld geven van hoe het er toen uitzag. Verhalen worden verteld door Wim van den Broek, Ria Stricker, en Els en Pieter van Staaveren. Samenstelling en regie: Anne van Delft.

Het boek van Marja van der Veldt is er ook te koop (allerlaatste exemplaren!).

* Inloop vanaf 14.30 uur.

* Aanvang programma 15.00 uur.

* Het museum is deze dag geopend van 11.00 tot 17.00 uur.

* Entree: 5 euro.

* Locatie: Van Eesterenmuseum, Burgemeester De Vlugtlaan 125, Amsterdam-Slotermeer.

* Zie voor meer informatie: www.vaneesterenmuseum.nl

Auteur: Tello Neckheim en Lisette Lenoir
Bron: De Oeverlanden Natuur en Beheer

De Riekerpolder

De Riekerpolder, waar de Noordelijke Oeverlanden deel van uit maken, behoort tot het Hollands- Utrechtse veengebied. De Riekerpolder ontstaat in 1636 wanneer de Dijkgraaf en de Hoge Heemraden van Rijnland een vergunning geven aan de Ingelanden van Sloten, de Vrije Geer en Rieck. In de polder wordt een watermolen gebouwd om deze te bemalen. Omdat de Riekermolen alleen werkt als het waait en de techniek niet stil staat, bouwt de gemeente in 1932 een motorisch aangedreven pomp waardoor de molen buiten gebruik komt. De molen blijft echter intact en staat gedurende de oorlogsjaren gereed om de polder te bemalen, wanneer de brandstoftoewijzing stopt. De Nieuwe Meer is een al eeuwenoude veenkreek, die in het zuiden grenst aan de Haarlemmermeer en zich in het noorden versmalt in de Schinkel. Bij de droogleg- ging van de Haarlemmermeer in 1850 blijft de Nieuwe Meer gespaard. De Nieuwe Meer wordt onderdeel van een belangrijke scheepvaartroute. Producten uit de Haarlemmermeer worden via de Nieuwe Meer naar de Schinkel vervoerd, en van daaruit over heel Amsterdam verspreid. In de tweede helft van de 19e eeuw wordt een klein gedeelte van de noordelijke oever ingepolderd. Voorheen stonden de sloten van het weidegebied in open verbinding met de Nieuwe Meer. Op de dijk wordt het Jaagpad aangelegd. Dit wordt een geliefde route voor de omwonenden. Ze bezoeken de befaamde uitspanning ‘Opoe’ langs het Jaagpad, terwijl de Nieuwe Meer wit ziet van de honderden zeilbootjes.

Het ontstaan van de Noordelijke Oeverlanden

De stad Amsterdam is door de crisisjaren en de tweede wereldoorlog tegengehouden in haar normale ontwikkeling. Na de oorlog gaat Amsterdam uitbreiden en begint met de bouw van de westelijke tuinsteden. In 1952 wordt begonnen een deel van de Riekerpolder uit te zuigen. Er is veel zand nodig voor de ophoging van de weilanden voor woningbouw. De gevormde waterplas wordt bij de Nieuwe Meer gevoegd zodat deze aanzienlijk groter wordt. Helaas verdwijnt hiermee een deel van het Jaagpad met de uitspanning Opoe en de schitterend gelegen Riekermolen. De molen, die dan 320 jaar staat, wordt afgebroken en verplaatst.

Zijn huidige standplaats is aan de Amstel bij het Kalfje. Na opspuiting van de oever vinden er in het gebied diverse grondwerkzaamheden plaats.

De gemeente Amsterdam gebruikt delen van het gebied als overslag van grond en als puinstortplaats. Via een baileybrug storten vrachtauto’s puin in de Nieuwe Meer tot in 1985. Maar sommige delen van het gebied laat men helemaal met rust. Al deze activiteiten leidden ertoe dat er een gevarieerde ondergrond is ontstaan met hier en daar geringe hoogteverschillen. Afgezien van de plaats waar klei is gestort, bestaat de grond voornamelijk uit voedselarm zand. Het opgespoten zand bevat veel kalk. Op sommige plaatsen ligt veen aan de oppervlakte. In de loop van de jaren zestig wordt begonnen met het omleggen van de Oude Haagseweg en het aanbrengen van het dijklichaam waarop later de rijksweg A4 en de Schipholspoorlijn zijn aangelegd. De Riekerpolder is op deze manier in tweeën gedeeld. Van de voormalige polder is nu niet veel meer over. De noordkant is bebouwd met woningen en kantoren. De zuidkant van de A4 bevat nog wel enkele oorspronkelijke resten van de Riekerpolder. Maar deze weilandjes worden bedreigd door de aanleg van een nieuwe op- en afrit naar de rijksweg A4 en door de bouw van kantorencomplexen.

Duinlandschap

Er bestaat een theorie die zegt dat in het verleden langs de Haarlemmermeer een verbinding bestond tussen de Riekerpolder en de duinen aan de kust. Dit zou kunnen verklaren waarom bijvoorbeeld de Kustsprinkhaan in de Oeverlanden voorkomt. Ook de Glansloopkever en de jacobsvlinder leven in de Oeverlanden én zijn typische duinbewoners. De vlindersoort legt zijn eieren op het jacobskruiskruid, een plant die veel in de duinen groeit. Dat duinplanten zoals Duindoorn, Gelderse roos, Egelantier, Kleverige reigersbek en Kromhals in de Oeverlanden voorkomen, zegt veel over de overeenkomst tussen de Oeverlanden en de duinen, maar zegt niets over een eventuele oude verbindingsweg; zaden worden makkelijk door de wind of door dieren verspreid. Maar kleine dieren zoals kevers, sprinkhanen en grasslakjes verspreiden zich niet gemakkelijk over grote afstanden. Het blijft interessant hoe deze dieren in de Oeverlanden zijn terechtgekomen. Een andere mogelijkheid is dat deze dieren met zand zijn aangevoerd. De ringdijk, die oorspronkelijk werd aangelegd voor een treinverbinding met goederenvervoer, eindigde ten noorden van de Oeverlanden en is opgehoogd met duinzand.

Onderzoek

Al in 1670 werd bij de Nieuwe Meer natuurwetenschappelijk onderzoek Verricht door Jan Swammerdam. Hij leverde het bewijs dat ook volwassen insecten kunnen vervellen, iets wat men twee eeuwen later nog niet wilde geloven. In 1908 maakte Jac. P. Thijsse de buitenwereld attent op de grote waarde van het gebied. Hij pleitte voor parken op de noord- en zuidoever, met de Nieuwe Meer als centrale waterpartij. Betje Polak onderzocht in 1929 voor haar proefschrift de Riekerpolder. Men dacht dat de polder uit laagveen bestond maar uit haar onderzoek bleek dat dat verdronken hoogveen was. In dezelfde tijd onderzocht Jan Strijbos het gedrag van reigers in een veenmoerasbos in de polder.

© 2002 Vereniging “De Oeverlanden Blijven!”

Van: www.oeverlanden.nl/archief/Geschiedenis.pdf

Zie ook: www.oeverlanden.nl

Dit artikel als pdf-bestand: De geschiedenis van de Oeverlanden.pdf

Half oktober is het op de kop af 200 jaar geleden dat de Franse keizer Napoleon Bonaparte een bezoek van twaalf dagen bracht aan Amsterdam. In de herfst van 1811 was hij op inspectiereis door de Nederlandse provincies, die hij een jaar eerder had ingelijfd bij het Franse keizerrijk. Vanuit het paleis op de Dam waar hij logeerde, maakte hij verschillende inspectietochten en uitstapjes door Noord-Holland.

Of Napoleon onderweg door Sloten is gekomen, is niet zo’n ongerijmde vraag. De keizer was twee maal in Haarlem. De snelste route tussen Haarlem en Amsterdam was in die tijd de weg langs de Haarlemmertrekvaart naar de Haarlemmerpoort. Maar niets weerspreekt de mogelijkheid dat de keizer bij Sloterdijk voor de oude weg over Osdorp en Sloten heeft gekozen. Het toenmalige dorpsbestuur was er in ieder geval helemaal klaar voor.

 
Napoleon krijgt de sleutel van de stad Amsterdam overhandigd.

Triomfboog, vlaggen en toespraak
Vóór het dorp, aan de weg richting Haarlem, stond een beschilderde houten triomfboog opgesteld, die fraai verlicht kon worden als Napoleon ’s avonds zou passeren. De straten waren feestelijk met groen versierd. Vanaf de kerktorens van Sloten en Osdorp wapperden vlaggen, die tijdens het hele verblijf van Napoleon in Amsterdam bleven hangen. Voor het geval het de keizer zou behagen door het dorp te rijden, stonden de burgemeester, zijn adjunct en de raadsleden klaar om hem met een mooie Franse toespraak en onder klokgelui te begroeten. Zonodig konden de dorpelingen worden verplicht hun huizen te verlichten en zouden er vermakelijkheden worden georganiseerd.

Omgewaaide ereboog
Dat het geheel een flinke duit kostte, weten we omdat zowel de begroting van het dorpsbestuur als de uiteindelijke rekening bewaard zijn gebleven. De totale uitgaven bedroegen 516 francs, zo’n 270 toenmalige Hollandse guldens (ongeveer het jaarsalaris van een bekwame timmerman). De kosten waren extra hoog uitgevallen omdat de ereboog tussentijds was omgewaaid, zodat er een nieuwe moest worden gemaakt. Timmerman W. de Loor moet er volgens de gespecificeerde rekening twee keer een behoorlijke klus aan hebben gehad. Hij kreeg inclusief de kosten voor materialen 176 francs uitbetaald. Schilder A. de Loor – ongetwijfeld familie – verdiende ruim 19 francs. Naast kosten voor het ophangen en afnemen van de vlaggen, was er ook er een nota te voldoen van de weduwe Van Rooyen voor een diner voor de burgemeester en de raadsleden.

Flitsbezoek
Of alle voorbereidingen voor niets waren en de dorpsbestuurders in de herberg van de weduwe Van Rooyen met bier en wijn de kater hebben weggespoeld, zullen we nooit met zekerheid weten. Door heel Noord-Holland stonden honderden soortgelijke erebogen en ontvangstcomités klaar om Napoleon te verwelkomen. Uit voorzorg, want de precieze route van de keizerlijke stoet werd steeds pas op het allerlaatste moment bepaald. Bekend is dat Napoleon zijn reizen in een moordend tempo aflegde. Zelfs grotere plaatsen kregen niet meer dan een flitsbezoek. De Slotenenaren zullen dan ook hooguit een glimp van een voorbijratelende koets hebben gezien. Of op zijn allerbest een wuivende keizerlijke hand achter het raampje.

Carly Misset is historicus en woont in Sloten.

Uit: de Westerpost van 5 oktober 2011.

Op 15 september 2011 vond de officiële opening plaats van het nieuwe fiets- en wandelpad langs de Ringvaartdijk tussen Halfweg en de Raasdorperweg. Tevens was dit de afsluiting van de werkzaamheden aan de dijkverzwaring en de realisatie van een stukje van de Groene As (de ecologische verbinding tussen het Amsterdamse Bos en Spaarnwoude).

Aanleiding hiervoor was de dijkverzakking in Wilnis in de zomer van 2003. Doordat toen een veendijk door verdroging en verzwakking is bezweken zijn de waterschappen gaan onderzoeken of een dergelijke verzakking van veendijken ook elders zou kunnen gebeuren. Inderdaad bleken diverse dijken niet aan de eisen te voldoen en moesten worden verbeterd. Dit gold ook de dijk langs de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder tussen Halfweg en de Raasdorperweg. Deze veendijk, daterend uit de tijd dat de Ringvaart in de 19e eeuw werd aangelegd, bleek te laag en te zwak te zijn. De kade langs het water van de Ringvaart is een ‘boezemwaterkering’ die achterliggende polders beschermt tegen het hoger gelegen boezemwater. De kruin van de waterkering moet voldoende hoog zijn. Ook moet de waterkering voldoen aan bepaalde stabiliteitseisen.

In de afgelopen twee jaren zijn de werkzaamheden uitgevoerd aan dit dijkvak over een lengte van 1100 meter. Dit was een mooie gelegenheid was om in het kader van de Groene As en de Tuinen van West ook natuurvriendelijke oevers en een fiets- en wandpad aan te leggen.

De dijk behoort tegenwoordig tot het Hoogheemraadschap Amstel Gooi en Vecht (AGV), terwijl de Ringvaart behoort tot het Hoogheemraadschap Rijnland. Na de dijkversterking werd een fiets- en wandelroute op de dijk gemaakt in opdracht van de Dienst Landelijk Gebied van het ministerie van Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie. Voorts waren Waternet, de Provincie Noord-Holland en de gemeenten Haarlemmerliede-Spaarnwoude en Amsterdam en het Stadsdeel Nieuw-West (voorheen Osdorp) bij dit project betrokken.

Het nieuwe fiets- en wandelpad begint aan de Osdorperweg, net ten zuiden van het dorp Halfweg (gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude). Hier takt het pad af met een nieuw brugje over de Osdorpervaart. Vervolgens loopt het pad over de Nieuwenkade (de noordwestelijke begrenzing van de Osdorper Bovenpolder) naar de restanten van de sluis die voorheen de verbinding vormde tussen de Osdorpervaart en de Ringvaart. Vandaaruit loopt het pad verder over de dijk langs de Ringvaart richting de Raasdorperweg.

In het verlengde van deze weg wordt een nieuwe fiets- en voetgangersbrug over de Ringvaart gebouwd, zodat ook een kortere verbinding tussen Osdorp en Zwanenburg zal ontstaan. Daarmee worden de recreatieve verbindingen in dit gebied aanzienlijk uitgebreid in het grensgebied van Amsterdam, Haarlemmermeer en Haarlemmerliede-Spaarnwoude. Met de reeds eerder aangelegde fiets- en wandelpaden langs de Ringvaart is er nu een rechtstreekse verbinding tussen Halfweg, Sloten en de Nieuwe Meer ontstaan.

Met het nieuwe fiets- en wandelpad is een stukje van het meest westelijke deel van de gemeente Amsterdam ontsloten wat tot voor kort niet toegankelijk was. Het nieuwe fiets- en wandelpad loopt langs de jachthaven aan de Ringvaart. Vanaf de zuidkant van deze jachthaven is er ook een mooi uitzicht op een bijzonder onderdeel van het Werelderfgoed de Stelling van Amsterdam. In de Ringvaart liggen landhoofden die onderdeel waren van een damsluis, waarmee met behulp van plaatsing van schotbalken in de vijf openingen tussen de pijlers, de Ringvaart kon worden afgedamd. Met een soortgelijke voorziening bij Vijfhuizen kon de Ringvaart worden gecompartimenteerd, dit was van belang voor het handhaven van het waterniveau bij het inunderen (onder water zetten) van polders langs de Ringvaart in tijden van oorlog.

Vanaf de dijk is er een mooi uitzicht op de Osdorper Bovenpolder, met de kassen en de tuinbouwkavels die zich daar bevinden. Op de achtergrond is inmiddels ook het dijklichaam van de Westrandweg in aanbouw te zien. Iets ten zuiden van de Raasdorperweg is ook een grote brug in aanbouw over de Ringvaart. Voor het viaduct over de Osdorperweg bij de Raasdorperweg zijn de heiwerkzaamheden aan de gang. Naar verwachting zal de Westrandweg (A5) over circa twee jaar voor het verkeer worden geopend en daarmee een nieuwe rechtstreekse verbinding vormen tussen de (Tweede) Coentunnel (A10), Schiphol en de Haagseweg (A4).

Enkele decennia geleden was er ook al sprake van doorsnijding van de polder, maar dan iets noordelijker. Hier zou het Kanaal om de West moeten komen ter vervanging van de toen nog drukke scheepvaartverbinding via de Kostverlorenvaart. Via het nieuw te graven kanaal zouden de schepen vanaf de Ringvaart rechtstreeks naar het Westelijk Havengebied en het Noordzeekanaal kunnen varen. Vooruitlopend op de aanleg is door grenswijziging in 1964 het meest noordelijke deel van de Osdorper Bovenpolder bij de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude gevoegd. Omdat in de jaren zestig en zeventig het scheepvaartverkeer hier afgenomen was, is het bedoelde kanaal er nooit gekomen.

Het fiets- en wandelpad werd met een officiële handeling in gebruik gesteld die bestond uit de onthulling van een informatiepaneel naast de oude schutsluis. Deze ligt nog net in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude (gemeentehuis te Halfweg). Ook legden vertegenwoordigers van de diverse overheden stukjes van een legpuzzel aaneen waarmee de samenwerking werd gesymboliseerd die dit project kenmerkte.

De schutsluis werd aangelegd in 1920 in verband met de ontvening van het noordelijke deel van de Osdorper Binnenpolder. De maatschappij ‘De Eendracht’ verkreeg in 1918 vergunning en voerde dit project uit tussen 1920 en 1941. Het uitgeveende gebied werd weer drooggemaakt en is sindsdien bekend als de Eendrachtpolder. Omdat het transport van turf uit de polder via de Osdorpervaart naar de Ringvaart en verder ging, was de verbinding nodig onder de Osdorperweg (met voorheen een ophaalbrug) en langs de Mientekade. Het verschil in waterniveau van bijna drie meter werd overbrugd met deze schutsluis, die na de droogmaking geen functie meer had en werd ontmanteld. Restanten van de sluismuren zijn tot op heden aanwezig gebleven en nu ook weer zichtbaar gemaakt.

    
Het gemaal en de sluis. Foto’s: Beeldbank Amsterdam.

Naast de sluis staat nog het oude gemaal van de Eendrachtpolder, gebouwd in 1920. Het wordt nu door een grote boom aan het zicht onttrokken. Vanaf de Zwanenburgse kant van de Ringvaart is dit karakteristieke gebouwtje beter zichtbaar. Merkwaardig is dat dit gebouw een huisnummer heeft aan de Osdorperweg (nr. 981), tevens het hoogste nummer. Sinds 1951 heeft dit gemaal ook de taak van de molen de ‘1200 Roe’ aan de Haarlemmerweg overgenomen voor de bemaling van het niet-uitgeveende deel van de Osdorper Binnenpolder.

De Osdorper Bovenpolder, die dus vanaf de dijk mooi te overzien is, heeft ook een interessante geschiedenis. Tot de aanleg van de Ringvaart van de Haarlemmermeer omstreeks 1845 was deze een ‘buitenpolder’, zonder eigen bemaling. Het laaggelegen land ten westen van de waterkering van de Osdorperweg was altijd drassig en werd regelmatig geteisterd door overstromingen, het werd slechts door een lage kade beschermd tegen het woeste water van de Haarlemmermeer, ook wel bekend als de ‘Waterwolf’.

Het veenland strekte zich vroeger veel verder naar het westen uit, maar oeverafslag heeft veel veen in het meer doen verdwijnen. Na aanleg van de Ringvaart, compleet met een stevige dijk aan weerszijden, werd de Osdorper Bovenpolder een ‘echte’ polder, compleet met een in 1868 gebouwde poldermolen, aan het einde van de Raasdorperweg. De landtong Raasdorp, die zich nog verder naar het westen uitstrekte, werd door de Ringvaart doorsneden, zodat er nu een Raasdorperweg in Osdorp en een Raasdorperweg in de Haarlemmermeerpolder is. Na de droogmaking van de Lutkemeer is het restant van Raasdorp ten oosten van de Ringvaart vanaf 1867 verveend en in 1872 onderdeel van de Lutkemeerpolder geworden. Na de droogmaking van de Haarlemmermeerpolder in 1852 en Lutkemeerpolder in 1865 konden ook de oude polders ten oosten van de Ringvaart worden uitgeveend t.b.v. de turfwinning.

Eerst werd tussen 1875 en 1896 de Middelveldsche Akerpolder uitgeveend en opnieuw drooggemaakt, vervolgens kwam de Osdorper Bovenpolder aan de beurt. Deze werd tussen 1896 en 1920 uitgeveend. In 1920 werd de poldermolen bij de Raasdorperweg vervangen door een elektrisch gemaal met een hogere capaciteit, dit was nodig omdat het hoogteverschil met de Ringvaart met zo’n twee meter was toegenomen. Een andere aanleiding was het feit dat de, toen nog zelfstandige, gemeente Sloten inmiddels een eigen elektriciteitsbedrijf had, wat aanleiding was om voor de drie aan de Ringvaart grenzende polders (Akerpolder, Lutkemeerpolder en Bovenpolder) op elektrische bemaling over te gaan. Het gemaaltje van de Osdorper Bovenpolder is, compleet met gevelsteen, nog steeds aanwezig aan het einde van de Raasdorperweg. Na de vervening van deze polder kwam als laatste het noordelijke deel van de Osdorper Binnenpolder aan de beurt.

Het poldergebied aan weerszijden van de Osdorperweg was eeuwenlang een veenweidegebied, maar na de vervening was er grotendeels een kleibodem. Na de droogmaking werd er ook wel akkerbouw bedreven, naast de al langer bestaande tuinbouw en veeteelt. Aan deze functies komt langzamerhand een einde, omdat de landbouw hier niet meer rendabel is als gevolg van de economische ontwikkelingen in de agrarische sector.

De gemeente Amsterdam heeft in 2008 besloten om de resterende open gebieden aan weerszijden van de Osdorperweg binnen de Westrandscheg een recreatieve bestemming te geven in het kader van de Tuinen van West. Een belangrijk onderdeel hiervan is het verbeteren van de infrastructuur, waardoor het per fiets of wandelend beter toegankelijk wordt. Het in dit artikel beschreven fiets- en wandelpad is hierin een belangrijke nieuwe schakel. Het valt te hopen dat de ontwikkeling van de Tuinen van West de komende jaren kan voortgaan, ondanks de recente bezuinigingsgolf. Het nieuwe pad is een waardevolle en hopelijk niet de laatste aanwinst.

Tekst en actuele foto’s: Erik Swierstra, september 2011.

Aan het eind van de 19e en het begin van de 20e eeuw werd rond Amsterdam een verdedigingsgordel aangelegd bestaande uit een reeks forten die samen de Stelling van Amsterdam gingen vormen. Deze verdedigingswerken werden aangelegd na de vestingwet van 1874.

De ring met 42 forten ligt zo’n 10 à 15 kilometer buiten de stadsgrenzen van Amsterdam in die tijd. Het grondgebied van de gemeente Sloten kwam geheel binnen die ring te liggen. Het gedeelte van de Stelling van Amsterdam ten zuidwesten van de stad heette de Sector Sloten. De andere sectoren waren: Amsterdam, Ilpendam, Zaandam en Ouderkerk. De stelling lag weliswaar in een ring op ruime afstand van de stad, maar ook in het gebied daarbinnen waren ondersteunende voorzieningen aanwezig. Hoewel de vroegere gemeente Sloten geheel binnen deze gordel was gelegen, en er hier dus geen forten werden gebouwd, zijn er wel enkele ondersteunende voorzieningen gebouwd op het grondgebied van Sloten.

Hieronder worden de drie belangrijkste objecten, die ook thans nog aanwezig zijn, beschreven. De meest markante onderdelen, de forten, zijn dus niet aan te treffen in de omgeving van Sloten-Oud Osdorp, maar er zijn wel enkele andere objecten aanwezig. In dit artikel een overzicht van de drie belangrijkste onderdelen, gelegen in de Sector Sloten.

Munitiecomplex De 1800 Roeden, Gebouw A; februari 1997. Foto: Wikimedia.

Sectorpark Halfweg, afd. Munitie ‘De 1800 Roe’
Tussen Sloterdijk en Halfweg ligt aan de Haarlemmerweg het vroegere Munitiemagazijn de 1800 Roe. De naam 1800 Roe is gebaseerd op de afstand tot de Haarlemmerpoort, op het Haarlemmerplein. Een Roe was een oude Rijnlandse lengtemaat van 3,767 meter. De afstand van 1800 Roe was dus circa 6,8 kilometer. Deze benaming vinden we ook terug bij bijvoorbeeld de molen de 1200 Roe, gelegen bij de Willem Molengraafstraat in Slotermeer, die dus 4,5 kilometer van de Haarlemmerpoort staat.

Het complex bestaat uit twee lange en drie korte bakstenen loodsen voor opslag en laboratorium. In de dakpannen van de noordelijke loods (Loods A) staat de tekst ‘1800 Roe’. Vanaf de Haarlemmerweg is deze tekst zichtbaar.

De bouw van het kruitmagazijn begon in 1870. Het ontwerp was gelijk aan dat van het kruitmagazijn bij Spaarnwoude. In 1871 wordt er melding gemaakt van de aanwezigheid van een fundament van het buskruitmagazijn. Het complex werd later uitgebreid: in 1896 verschijnt er een houten loods voor projectielen en in 1898 nog een loods. Omstreeks 1900 komt er een aanbouw voor een laboratorium aan de projectielenloods. Een munitiebergplaats wordt in 1908 gebouwd, terwijl in 1910 de houten loods door een bakstenen loods wordt vervangen.

Munitiecomplex De 1800 Roeden, Gebouw B; februari 1997. Foto: Wikimedia.

Het doel van het complex is: ‘Oplegging van munitie en explosieven voor de Sector Sloten’. Na de Tweede Wereldoorlog was het een opslagplaats voor de Artillerie Inrichtingen (gevestigd bij de Hembrug).

Aan personeel was er waarschijnlijk volgens opgave uit 1916 aanwezig één officier als commandant Sectorpark en twee officieren per afdeling, overig personeel onbekend. in 1940 waren er waarschijnlijk ‘Etappe-artillerie Compagnie Munitiewerkers’.

Het transport ging per elektrisch smalspoor naar de Ringvaart, vandaar ging het dan te water verder. Waarschijnlijk wordt hier gedoeld op de trambaan van de Electrische Spoorweg Maatschappij (ESM) die in 1904 de elektrische tramlijn Amsterdam – Haarlem – Zandvoort in gebruik nam. Deze lijn had een zijspoor in Halfweg naar de elektrische centrale aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer, gelegen naast de huidige brug naar Zwanenburg. Op deze plaats was er een overlaadmogelijkheid op schepen.

In 1918 wordt er een aanslag gepleegd op het complex. De SAJO-klub, een anarchistengroep van vijf jongemannen, doet op 27 januari een poging tot het opblazen van het magazijn, die mislukt. Omdat terroristische aanslagen toen nog onbekend waren waren de magazijnen onbewaakt. Door onhandigheid van de daders (het stijfsel van de lont was nog nat) en oplettendheid van een passerende veldwachter werd de aanslag voorkomen. De daders werden tot zware gevangenisstraffen veroordeeld.

Omstreeks 1936 zou de magazijnfunctie zijn overgenomen door het Mobilisatie Centrum Amsterdam. Voorts wordt er in 1940 een magazijn van de Luchtstrijdkrachten (LSK) gevestigd. Na de Tweede Wereldoorlog is er vanaf 1945 een Bewarings- en Verblijfkamp. Dit was ‘Kamp Kruithuis Halfweg’ voor politieke delinquenten. Op 11 juni 1945 was het met circa 500 personen geheel bezet. Waarschijnlijk is het in 1946 voor dit doel weer gesloten. Tot omstreeks 1950 blijft het complex in gebruik als munitiemagazijn.

Daarna werd tot circa 1980 het complex gebruikt door de Munitie Onderzoekings Dienst (MOD). In de jaren ’80 komt het complex buiten gebruik. Het wordt gekraakt en een aantal kunstenaars nemen er hun intrek. Op 13 november 1999 brandt (het dak van) Gebouw A gedeeltelijk af. Het complex is het best behouden sectorpark en is sinds 1998 een Rijksmonument. Tegenwoordig is er een kunstenaarskolonie gevestigd met de naam het ‘Kruithuis’.

De Militaire Drinkwatervoorziening in de Riekerpolder, gezien vanaf Rijksweg 4 naar Den Haag. Links achter is de toren van de Sint-Pancratiuskerk in Sloten zichtbaar; 1953.

De drinkwatervoorziening
Om de stelling van Amsterdam van drinkwater te kunnen voorzien was er een eigen installatie voor watervoorziening. Deze bevond zich ten zuiden van het dorp Sloten in de Riekerpolder, ten noorden van de Nieuwe Meer.

Het complex ligt nabij het voormalige Fort aan de Nieuwe Meer (onderdeel van de Posten van Krayenhoff; een voorganger van de Stelling van Amsterdam) en later het Magazijn voor Bijzondere Opkomst. De bronnen liggen langs de Ringvaart van de Haarlemmermeer en in de Riekerpolder.

Het doel van de installatie was: “Voorzien in de behoefte aan drinkwater voor de bevolking van de Gemeente Amsterdam, de gebruikers van de Zaanlandsche Waterleiding en de daarbij aangesloten buitengemeenten tijdens een beleg.” Andere inwoners van de Stelling konden tijdens een beleg gewoon gebruik blijven maken van regenwater en de lokaal aanwezige bronputten.

Aanvankelijk werden er twintig proefputten geslagen langs de kade van de Ringvaart en oostelijk van (achter) het toenmalige fort. Later is er tegen de huidige Sloterweg aan een gebied aangekocht van drie hectare voor het slaan van 97 putten. Al deze putten werden aangesloten op het pompstation dat tussen deze beide locaties lag en dit vormde gezamenlijk de bronwaterleidinginstallatie. De meeste gebouwen, waaronder de twee stokerswoningen en een machinistenwoning, zijn nog steeds aanwezig.

De bronwaterinstallatie gezien vanaf de Oude Haagseweg; jaren vijftig. Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

In 1887 was er een eerste putboring in Sloten, gevolgd door een putboring in 1890 tot op 54 meter diepte. Na 7 dagen leverde deze 100 m3 water. In 1897 vonden er tien boringen plaats op de kade ten noorden van het fort tussen de 42,5 en 52,8 meter diepte. Een jaar later, in 1898, werden 600 meter noordelijker tien putten met een diepte van 34,03 en 56,43 meter gemaakt.

In 1899 waren de installatie en bronnen aan de Ringvaartkade gereed. De capaciteit was 3500 m3 per dag. In 1900 werd in de Riekerpolder een terrein onteigend, dit was in 1901 in het bezit van defensie. In 1902 werden de woningen voor het machinepersoneel gebouwd en in 1903 bouwde men de eerste ontijzeringsinrichting. De bezinkvijver en het pompstation waren gereed in 1904 en het had een capaciteit van 15.000 m3 per dag. Vervolgens werd in 1906-1907 een verbindingsleiding gelegd. Voor uitbreiding van het complex werd in 1908 nogmaals grond onteigend, waarna er een tweede ontijzeringsinrichting, een tweede filterinstallatie en een tweede reinwaterkelder werden gebouwd.

In 1914 kreeg het complex op 25 maart bezoek van Koningin Wilhelmina (waarschijnlijk was het complex toen gereed). In vredestijd viel het beheer van de installatie onder de Genie. De functie “Directeur van de Militaire Drinkwatervoorziening te Sloten” bestond alleen in oorlogstijd. Van 1916 tot 1918 hebben er drie luchtafweerkanonnen rond het terrein gestaan.

Het pompstation bestond oorspronkelijk uit een machinegebouw, een ontijzeringsinrichting, reinwaterkelders, een bezinkvijver, een gashouder, drie woningen en een steiger. De ontijzeringsinrichting was noodzakelijk om het ijzeroxide te verwijderen d.m.v. bezinking en filtering. Er was gemiddeld 23 mg per liter ijzeroxide in het water. Omdat er 180 m3 gas per dag uit de putten vrijkwam moest dit worden opgevangen in een gashouder van 50 m3. Bij de proefboringen in 1897 en 1898 werden er resp. 21 en 67 bacteriën per cm3 aangetroffen, hetgeen steriel was.

Waterstroom
Onder het terrein loopt een grondwaterstroom van oost naar west naar de dieper gelegen Haarlemmermeerpolder. Hierdoor is er een constante aanvoer van grondwater. Door Lancashire stoomketels aangedreven pompen, pompten het water via een hevelleiding uit de putten naar de ontijzeringsinrichting. Het opgepompte en gezuiverde drinkwater werd via een leiding, langs de Sloterweg en Overtoom, bij de Stadhouderskade in het stadsnet gebracht. Deze werd in 1906 en 1907 aangelegd, waarbij de zinker door de Kostverlorenvaart werd gelegd op 1 september 1907.

Waterschepen
Tussen de Amsterdamse Waterleiding en de Zaanlandsche Waterleiding was er blijkbaar geen verbinding. Daarom werd het water daarheen per schip vervoerd. Bij Sloten en bij de Zaanlandsche Waterleiding te Zaandam werd een steiger voor waterschepen gebouwd. Voor 3222,52 gulden werd bij de Artillerie-Inrichtingen een steiger, een loods en een pomp aan het Noordzeekanaal gemaakt. Het water dat per boot uit Sloten werd aangevoerd kon daar dan worden ontvangen. De steiger in Sloten werd in 1935 of 1936 verplaatst naar een andere locatie aan de Ringvaart even ten noordwesten van de toen nieuwe brug van de Haagseweg (Rijksweg 4).

In januari 1944 werd de installatie in opdracht van de ‘Verteidigungsstab Amsterdam’ aan de Gemeentewaterleidingen overgedragen. Tussen februari en september werden alle hevelleidingen en gasleiding op druk geperst en alle lekken en andere gebreken verholpen zodat de installatie weer gebruiksklaar was. Als noodvoorziening heeft het echter nooit hoeven te functioneren.

Na de Tweede Wereldoorlog was er enkele jaren een motorenwerkplaats van de KLM in het machinegebouw gevestigd. In 1948 werd een genieloods geplaatst.

De voormalige Militaire Drinkwatervoorziening, gezien vanaf de Oude Haagseweg, nu deels in gebruik als ‘Rijks Hemelvaart Dienst’. Rechts de antennes van de Luchtverkeersleiding van Schiphol; april 2020.

Luchtverkeersleiding
Vanaf 1950 kreeg het een nieuwe functie voor de Luchtverkeersleiding van Schiphol. Tussen 1950 en 1996 was het een bemand complex (‘Station van de Luchtvaartdienst’). In 1953 kwamen er lage gebouwen op de plaats van de vroegere filterinstallaties. De tweede ontijzeringsinrichting werd omstreeks 1970 gesloopt. Sinds 1996 is het een onbemand zendercomplex. In 2003 werd het tevens als vergader- en cursuslocatie in gebruik genomen.

Het pompstation bestaat nog, maar de terreinen en putten zijn vrijwel verdwenen onder de Oude Haagseweg, de huidige Rijksweg 4 en het Sportpark Sloten.

Het Machinegebouw is in gebruik bij de Luchtverkeersleiding Schiphol als radiozendinstallatie, met o.a. cursuslokalen en een bedrijfsmuseum, de Ontijzeringsinrichting werd in 1995 gekraakt en in gebruik genomen door de ‘Rijkshemelvaartdienst’. De onderhoudstoestand varieert van goede tot slechte staat.

Gebouwen van de Stichting Nieuw en Meer (voorheen de Rijksgebouwen van Militaire Diensten); 14 april 1994. Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Magazijn voor Bijzondere Opkomst en Marechaussee Kazerne Nieuwe Meer
Het Magazijn is gelegen aan de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder ten zuiden van Sloten aan de Nieuwe Meer. Enkele honderden meters noordelijker is de Drinkwatervoorziening. Het doel was de opslag van geweren, projectielen en kardoezen voor gebruik in geval van Bijzondere Opkomst (Mobilisatie).

Fort Nieuwe Meer
In 1843-1846 werd hier een fort gebouwd, als onderdeel van de Posten van Krayenhoff. Dit was in 1844 een vestingwerk van de eerste of tweede klasse. Andere torenforten die omstreeks 1843-1846 zijn gebouwd in verband met de droogmaking van de Haarlemmermeer zijn het Fort aan de Liede, het Fort bij Heemstede en het Fort bij het Schiphol. Vanaf 1854 was het een vestingwerk eerste klasse en in 1875 vestingwerk eerste klasse: fort en lunet. De keel was een vestingwerk van de derde klasse.

Het fort was een gesloten aarden batterij met een bomvrij wachthuis en een lunet aan de andere zijde van de Ringvaart. In 1882 werd het genoemd als bergplaats voor infanteriepatronen. Gezien een geval van schade in 1886 door schietproeven zullen er ook beproevingen hebben plaatsgevonden.

In 1913 is het een vestingwerk van geen klasse, waarna het in 1918 als vestingwerk wordt opgeheven. Vervolgens worden in er 1918-1920 magazijnen gebouwd en in 1931 een Kazerne voor Politie Troepen. Deze wordt in 1947/1949 de Marechausseekazerne Brigade Schiphol en voorts zijn er diverse magazijnen.

Magazijngebouwen en gebruik
De meeste gebouwen moeten tussen 1918 en 1920 gebouwd zijn. Het bestond uit twee geweermagazijnen van elk drie verdiepingen, twee projectielmagazijnen, een klein kardoezenmagazijn en een groot kardoezenmagazijn. Tevens was er een ‘wasch- en schaftlokaal’, een klein onbekend gebouw en tenslotte een aangeaard munitiemagazijn. De twee hoge geweermagazijnen staan buiten het oorspronkelijke fortterrein.

In 1931 werd er nog een Kazerne voor Politietroepen gebouwd met enkele cellen in de kelder. In dezelfde periode werd mogelijk ook een nog aanwezige loods (de rijwielbergplaats?) gebouwd.

In 1940 waren de volgende gebouwen aanwezig:
A, C, E, F en G: magazijnen uit 1920
B: magazijn uit 1918
H: wachtgebouw uit 1931
I: rijwielbergplaats uit 1931
J: voormalige wachterswoning uit 1859
…: munitiemagazijn uit 1920
K: kolenbergplaats uit 1939
L: transformatorgebouw ui 1939
M: munitiemagazijn met aanbouw uit 1882

Volgens een verzetsgroep (Bureau Inlichtingen Londen) werd het magazijn door de Duitse bezetter gebruikt voor de opslag van onbekende goederen.

Na 1945, in ieder geval volgens een adressenlijst van het Garnizoen Amsterdam uit 1947, waren er technische goederen opgeslagen en wellicht later ook medicijnen en/of medische benodigdheden. Ook in 1947 was de Brigade Schiphol van de Koninklijke Marechaussee er gevestigd, waarschijnlijk in de Kazerne Politie Troepen. Deze is later verhuisd naar de Marechaussee Kazerne Badhoevedorp.

In 1947/1949 waren er diverse magazijnen op het terrein gevestigd:
– Magazijn Technische Goederen
– Magazijn Gereedschappen
– Magazijn Machines
– Magazijn Onbekwaam Materiaal

Na 1952 zijn het klein kardoezenmagazijn, het aangeaard munitiemagazijn (behalve de fundering) en de conducteurswoning (de voormalige wachterswoning) gesloopt.

Het complex verkeert nog in de originele staat en de constructie is goed. In 1986 is deze locatie overwogen voor plaatsing van geleide wapeneenheden. Vanwege onvoldoende radarzicht kwam het niet in aanmerking. Omstreeks 1988 werd het complex gekraakt en omstreeks 1990 eigendom van de ‘Stichting Nieuw en Meer’.

Erik Swierstra
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp; 8 december 2009

Informatie ontleend aan: www.stelling-amsterdam.nl/

Zie ook:
* www.geheugenvanwest.nl/article-521-nl.html
* 1800 roe en andere Roeden
* De Bronwaterleiding in de Riekerpolder
* Munitiecomplex De 1800 Roeden op Wikipedia
* Militaire Drinkwatervoorziening Nieuwe Meer op Wikipedia
* Fort aan de Nieuwe Meer op Wikipedia