Aan de Sloterweg 865, net ten oosten van de Rotonde van de Anderlechtlaan, ligt het Tuinpark Lissabon. Het is vernoemd naar en gelegen achter de boerderij Lissabon aan de Sloterweg 867-871. Het tuinpark is aangelegd vanaf 1968.

Waar de naam ‘Lissabon’ vandaan komt is onduidelijk, of er verband bestaat met de Portugese hoofdstad (emigranten daarvandaan?) is niet aantoonbaar. De huidige boerderij dateert uit het begin van de 20e eeuw, maar heeft oudere voorgangers gehad.

Het land achter de boerderij was tot halverwege de 20e eeuw een veenweidegebied, in gebruik voor de veeteelt. Het tuinpark op dit land werd aangelegd vanaf 1968. Dit was bedoeld als compensatie voor verdwenen delen van het tuinpark Ons Buiten in de Riekerpolder, die moesten wijken voor de aanleg van autosnelwegen.

Het tuinpark Ons Buiten is opgericht in 1922 en bevond zich toen nog in de Baarsjespolder, nabij de Wiegbrug. Door het oprukken van de stedelijke bebouwing ten noorden van de Admiraal de Ruijterweg moest dit tuinpark verdwijnen en kreeg vanaf 1927 een nieuwe locatie aan de Riekerweg in de Riekerpolder, aan de zuidwestelijke stadsrand van Amsterdam.

Het meest noordelijke deel van dit tuinpark, gelegen langs de omstreeks 1930 aangelegde Ringspoorbaan, moest in de jaren zestig verdwijnen voor de aanleg van een breed dijklichaam door de Riekerpolder t.b.v. de omlegging van de bestaande Rijksweg 4 (nu de A4) om een aansluiting te maken op de Ringweg (A10). Hier kwam het verkeersknooppunt Riekerpolder.

Voor dit project moest niet alleen een deel van tuinpark Ons Buiten wijken, maar ook van het zuidelijke deel van het Siegerpark en het Bijenpark verdween een deel onder het dijklichaam. Ter compensatie hiervan werd in 1965 het Nieuwe Bijenpark aangelegd in de Eendrachtpolder ten westen van Geuzenveld.

Ter compensatie van het verdwenen deel van tuinpark Ons Buiten werd een stuk voormalig veenweidegebied aangewezen aan de Sloterweg achter de bestaande boerderij Lissabon. Het terrein van het tuinpark wordt (tegenwoordig) begrensd door de Haagseweg, Anderlechtlaan en Sloterweg. Nabij de boerderij staan nog vier arbeiderswoningen aan de Sloterweg 833-837.

Ten zuiden van deze woningen lag vroeger het begin van de molenwetering die helemaal doorliep naar de oever van de Nieuwe Meer bij de vroegere Riekermolen. Een restant van deze molenwetering is nog terug te vinden in het terrein van het tuinpark, dit is de duidelijk bredere sloot dan de andere sloten, die het IJsvogelpad halverwege kruist. Deze wetering liep vroeger achter de huizen van de Sloterweg door naar het oosten en eindigde naast het huidige perceel Sloterweg 705.

Dit is terug te vinden bij vergelijking van de huidige kaart met oude kaarten uit deze omgeving. Zie ook het Minuutplan uit 1811-1832 tussen de kavels 217 en 226 en de kaart uit van de Dienst der Publieke Werken 1921 tussen de kavels 1182 en 1206.

Toen de eerste tuinders hier in 1968 arriveerden maakte het terrein een deprimerende indruk. Er stonden slechts rode piketpaaltjes die aanduidden waar de tuinpercelen zouden komen. Het kale stuk grond van 200 bij 225 meter had weinig begroeiing en gaf een vrij uitzicht op het dijklichaam van de Nieuwe Haagseweg. Er stonden alleen door de gemeente aangeplante kleine boompjes en struiken op de buitensingels.

Om van dit lege terrein een tuinpark te maken werden veel huisjes afkomstig van tuinpark Ons Buiten plank voor plank gedemonteerd en op hun nieuwe plek bij Lissabon weer opgebouwd. Er waren ook tuinders die de voorkeur gaven aan een nieuwbouwhuisje.

In de eerste jaren werd het terrein verder ingericht met waterleiding en er werden septic tanks ingegraven. De huisjes waren aanvankelijk nog vrij sober, zonder de tegenwoordige accu’s, zonnepanelen en koelkasten.

 

In ruim een halve eeuw is het tuinpark Lissabon tot een groene oase uitgegroeid. Op het park met een oppervlakte van circa 5,8 hectare bevinden zich 108 tuinen. Aangrenzend aan het tuinpark liggen de groengebiedjes tuinpark Bijenpark, Siegerpark en ‘het Reigersbosje’.

Het tuinpark is gelegen op loop- en fietsafstand van de stad, nabij de in de jaren negentig gebouwde woonwijk Nieuw Sloten. Het wandelpark is tussen eind maart en half oktober vrij toegankelijk voor wandelaars. In 2003 is door het aanleggen van brugjes naar het Siegerpark en het Bijenpark ook een interessante mogelijkheid ontstaan voor een rondwandeling door het groengebied tussen Sloterweg en Haagseweg.

In oktober 2024 is er een film gemaakt over de geschiedenis van het tuinpark.

Erik Swierstra, december 2024.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

Zie ook:
* Tuinpark Lissabon: van prutmassa in 1968 naar groene oase nu
* Geschiedenis Tuinpark Lissabon op www.tuinparklissabon.nl

Op 21 oktober 2024 publiceerde zelfstandig publiekshistoricus Sarah Remmerts de Vries op de website ‘Oneindig Noord-Holland’ een lezenswaardig artikel over Oud Osdorp. Over de lange historie van het lintdorp en het omliggende polderland tot heden.

Amsterdam mag dan nu zijn 750e verjaardag vieren: De gemeente Sloten met daarin ook Oud Osdorp is zo’n 200 jaar ouder.

Ten oosten van het belangrijker Haarlem
Remmerts de Vries leidt u soepel door de bijzondere historie van het lintdorp met zijn landelijke polder dat ligt ingeklemd tussen de Ookmeerweg, de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en Geuzenveld. Als het tegenwoordig veel regent komt het landelijke gebied hier al snel blank te staan. Het zal dan ook niemand verbazen dat het gebied van Osdorp rond 1100 een onbegaanbaar veenmoeras met waterloopjes was. Osdorp is overigens niet de oorspronkelijke naam van het gebied. In de middeleeuwen heette het ‘Oostdorp’. Het lag immers ten oosten van Haarlem, een stad die in die tijd belangrijker was dan Amsterdam. Eeuwen later ging Osdorp zich pas richten op Amsterdam.

Tuinstad Osdorp pikte de naam Osdorp in
Na de annexatie van de gemeente Sloten door Amsterdam in 1921 veranderde er aanvankelijk weinig. In 1934 presenteerde de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren zijn Algemeen Uitbreidings Plan. Toen deze bouwplannen werden uitgevoerd verdween de voormalige gemeente Sloten langzaam maar zeker onder het zand van de nieuwe tuinsteden. Eén van die tuinsteden droeg de naam ‘Tuinstad Osdorp’. In 1962 nam de gemeenteraad het besluit om de namen van de Tuinsteden Slotermeer, Geuzenveld, Slotervaart, Overtoomse Veld en Osdorp in te korten en het woord ‘Tuinstad’ te laten vervallen. Om verwarring tussen het oorspronkelijke Osdorp en het nieuwe Osdorp te voorkomen, wordt het landelijk gebied sindsdien aangeduid met ‘Oud Osdorp’.

Tamar Frankfurther; 6 november 2024.

Zie ook: Oud Osdorp is nu de tuin van Amsterdam-West – (Oneindig Noord-Holland; 21 oktober 2024)

Kom op zaterdag 19 oktober 2024 om 16 uur gratis kijken naar de nieuwe documentaire ‘Groen Geluk in Amsterdam’ over het Slotense tuinpark.

Wie vanuit de dorpskern over de Sloterweg naar ‘de stad’ fietst, passeert voorbij de rotonde veelal ongemerkt rechts het onopvallende hek van Tuinpark Lissabon aan de Sloterweg 865.

Mozaïek van herinneringen en historische en recente beelden
Tuinpark Lissabon wil graag bekender worden onder buurtbewoners en hoopt dat velen de halfuur durende film komen bewonderen. Voor wie dat wil staat gratis een kop op het park gekweekte en bereide courgettesoep klaar.

In de film delen 4 tuinders van het eerste uur hun herinneringen aan de beginjaren van het park. Filmmaker Reinder van der Put heeft de beelden die hij maakte van de interviews aangevuld met archiefmateriaal en met actuele beelden van het prachtige tuinpark.

Tuinhuisjes van sloophout van vroegere Sint-Pancratiuskerk
Wie de huidige weelderige oase kent kan zich niet voorstellen dat het park in 1968 bestond uit een paar sloten in een grote vlakte, een zwarte prutmassa waar je in wegzakte. Tuinders van het eerste uur vertellen over het bouwen van de piepkleine noodhuisjes en daarna de echte huisjes uit sloophout dat onder andere afkomstig was van de vroegere Sint-Pancratiuskerk in Oud Osdorp. En ze vertellen over de collectieve sfeer die aan de basis stond en staat van het park, over de regels van de Bond van Volkstuinders en van Lissabon zelf en over die ene telefooncel die bij de entree van het park stond. Over de verlichting met petroleum en de provisorische koelkast onder de grond en nog veel meer.

Wandel aan de hand van de filmbeelden mee door de bijzondere geschiedenis van Tuinpark Lissabon dat vroeger aan de rand van het voormalige Tuinbouwgebied Sloten lag. Nadat u de film gezien hebt kent u ook de verhalen over hoe het park aan zijn bijzondere naam is gekomen…

Tamar Frankfurther; 9 oktober 2024.

Hoewel hij al sinds 1969 in Amerika woont, is de van oorsprong Slotense Andy Koning (80) een trouwe lezer van de Nieuwbrief Sloten-Oud Osdorp.

Enige tijd geleden stond er in de NRC een kort artikel bij een oude foto van slagerij Koning op het dorp Sloten. Op basis hiervan nam de redactie van Sloten-Oud Osdorp contact op met degene die dit naar de NRC had gestuurd, Andy Koning (1944). Andy woont sinds 1960 in Amerika maar volgt het Slotense nieuws nog altijd trouw. Hij bleek als oud-bewoner nog veel meer verhalen over het leven in de slagerswinkel en andere herinneringen uit zijn jeugd op Sloten te willen delen. Dankzij zijn verhalen uit het dagelijkse leven komt een stukje Slotense geschiedenis weer tot leven en zijn zijn herinneringen nu voor eens en altijd vastgelegd.

Woon- en winkelpand Sloterweg 1233
Het leven van de winkeliersfamilie speelde zich grotendeels af in de woning, aan het adres dat tegenwoordig bekend staat als Sloterweg 1233, en het omliggende landelijke gebied. Toen de gemeente Sloten nog niet door Amsterdam was geannexeerd stond het pand geregistreerd als A 183. De gemeente Sloten gebruikte tot 1921 immers het systeem om nummers toe te kennen per wijk en niet het tegenwoordige – op zich wel handiger – systeem om nummers toe te kennen per straat.

Jacob Konings’ worsten hadden faam
Andy’s ouders, Jacob en Sientje Koning-Stolk, trouwden in 1932. Jacob werkte toen al vanaf zijn 11e jaar als slagersknecht in Buiksloot. Hij woonde daar ook in huis. Zijn moeder Sientje werkte als dienstmeisje op het Begijnhof in Amsterdam en later in de melkwinkel van haar zuster. Beiden ontmoetten elkaar in 1930 bij de zangvereniging in Zunderdorp.

Vlak voor hun trouwen kon Jacob de toen al enige tijd leegstaande en daardoor verwaarloosde slagerij van de familie Meijer op Sloten huren. Het pand was niet meer in gebruik. De winkel was aan de straat en het woonhuis daarachter (achter de schuifdeur) en erboven. In het begin was het bikkelen voor het jonge echtpaar Koning, maar toen de Slotenaren hadden ontdekt dat zijn vader heerlijke worsten kon maken, ging de zaak beter lopen. Zijn ouders werkten samen in de winkel. Hij sneed de lappen en zij sneed de vleeswaren en rekende af.

Dag- en weekschema’s in de slagerij
De werkdruk om alles goed te regelen voor en in de winkel werd zo hoog dat zijn ouders al snel hulp in de winkel en extra handen voor in het huishouden moesten inhuren. “Het leven in de slagerij bestond uit een reeks wekelijkse en dagelijkse routines”, vertelt Andy. “Op maandag kocht mijn vader een koe en een paar helften varkens op de markt in Amsterdam. Die koe slachtte hij vervolgens zelf en die werd de volgende morgen bezorgd. Op dinsdag was hij druk met uitbenen en werd het vlees in kleinere stukken gesneden. Op woensdag maakte hij worsten van alles wat niet te verkopen was in de winkel. Op donderdag maakte mijn vader een ronde langs zijn klanten rond om te vragen wat ze nodig hadden. Op vrijdag werd dat thuisbezorgd. Op zaterdagen werd het laatste verkocht en het geld geteld. Op zondag gingen we naar de gereformeerde kerk in Badhoevedorp en op maandag begon het weekprogramma weer overnieuw.”

Achterom en buiten winkeltijden
De winkel was zes dagen geopend, officieel van 8 uur ’s morgens tot 18 uur. “Maar”, zo weet Andy, zich te herinneren, “de Slotenaren hielden zich niet strikt aan die winkeltijden. Dan kwamen ze ‘achterom’, zoals dat heette. Dan kochten ze wat ze nodig hadden bij onze achterdeur. Ik vergeet nooit dat een oude vrouw op een avond aan de achterdeur kwam en aan mijn moeder vroeg: “Heeft uw echtgenoot nog hersens?” Toen ze met haar aankoop weer weg was hebben we er flink om gelachen. We vroegen ons ook af of zij zelf die hersenen at of dat ze die aan haar hondje voerde.”

Inkijkje in het familieleven
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog kreeg Andy’s moeder het nog drukker na zijn geboorte. Andy: “Het was vaste prik dat we op zaterdagen soep aten. Die dag was er namelijk nooit tijd om ‘echt’ te koken. Mijn zus Annie had dan als taak om ervoor te zorgen dat ik mijn bord leegat, maar dat lukte haar bijna nooit.”

Het kwam er ook weinig van om familiebezoekjes af te leggen. Zo druk was het in de winkel. “Maar”, zo weet Andy zich te herinneren, “mijn moeder wilde toch echt regelmatig op bezoek bij haar zus Alie. Om dat voor elkaar te krijgen had ze een vaste strategie: Als ze op donderdag haar zuster wilde bezoeken, dan zei ze tegen mijn vader: “Ik wil komende woensdag bij Alie langs.” Waarop mijn vader steevast antwoordde: “Maar dat weet je toch? Dat kan toch niet? Ik heb het veels te druk die dag! Waarom ga je niet op donderdag?”

Naar de speeltuin
Ook Andy ging in zijn jeugd in 1947 al naar de – ook nu nog zeer populaire – Speeltuin Sloten verderop in het dorp. Andy: “Als het goed weer was bracht onze buurvrouw uit de steeg, mevrouw Bunt, mij daar ’s morgens – samen met haar dochtertje Fransje – naartoe. We bleven daar dan de hele dag druk in de weer. Het was een prachtige speeltuin met veel gevaarlijke toestellen zoals een wip, een draaimolen, en schommels, maar dat wisten we toen nog niet. Meestal speelden we in de enorme zandbak en speelden we winkeltje en deden onze ouders na. Dan verkochten we van alles wat we uit zand maakten. Onze ouders waren er nooit bij. In de speeltuin was verder alleen een oude man die wij ‘opzichter’ noemden.”

Protestanten gingen naar de School met de Bijbel aan Osdorperweg
De kinderen van het gezin Koning gingen niet naar de openbare Sloterschool of de katholieke Sint-Jozefschool op Sloten. Nee, zij zaten op de School met de Bijbel aan de Osdorperweg. Het schoolgebouw stond aan het adres Osdorperweg 386 en bestaat nog altijd. Tegenwoordig is hier een Turkse moskee in gevestigd. Het pand ligt tussen het fietspad – de vroegere route van de Osdorperweg die dorpen Sloten en Osdorp met elkaar verbond – en de huidige Baden Powellweg. Andy: “We liepen vroeger altijd in groepjes naar school. Onderweg kwamen we namelijk katholieke kinderen tegen die in tegengestelde richting naar de Sint-Jozefschool liepen. Dat waren vooral tuinderskinderen van de Zuider- en Noorderakerweg. En als je elkaar tegenkwam liep dat wel eens uit op een knokpartij. Het was dus zaak om nooit in je eentje maar met meer te zijn.”

Over de school zelf weet Andy zich te herinneren: “Het was een heel kleine school met een meester (meneer Willemsen) en een juffrouw (mevrouw Treffers). Mijn klas was de grootste met 10 kinderen. We zaten met drie klassen in één lokaal: in ieder lokaal stonden drie rijen banken. Op elke rij zat een andere klas. Na drie jaar had je alles drie keer gehoord en sommige dingen ben ik dus nooit meer vergeten.”

Herkent u nog anderen op onderstaande foto? Laat via de mail van u horen. Of doe een briefje in de bus van het Dorpshuis aan de Nieuwe Akerweg 14 op Sloten.

Zoon Arie (1936) kwam in de zaak
Terug naar de slagerij: Toen hij 18 jaar was kwam Arie zijn vader helpen in de slagerij. Hij had toen onder andere als taak om op de fiets de bestellingen naar de klanten te brengen. Zijn dochter Els zegt daarover: “Mijn vader maakte heel wat kilometers op de fiets om al die bestellingen af te leveren. De uitbreng was naar de Sloterweg, Noorder- en Zuiderakerweg, de Osdorperweg en de dijk in Badhoevedorp.”

Kleine winstmarges
Andy’s ouders Jacob en Sientje kregen drie kinderen. Andy: “Ik was de jongste. Ik had een oudere zus, Annie, die getrouwd was met Cok Peters, die in Amerika woonde. Het winkeliersbestaan betekende hard werken zonder grote winstmarges”, zo vertelt Andy: “Als alles goed ging, had je het geld, dat je op maandag had uitgegeven, op zaterdag met winst weer terug. Zo zag het leven van mijn ouders er ongeveer vijftig jaar lang uit. Mijn oudere broer Arie kwam in 1954 in de zaak werken en nam de slagerij samen met zijn vrouw Sjoukje in 1966 over.”

Verhuisd naar een nieuw huis achterin de steeg
“Nadat mijn broer Arie en zijn vrouw Sjoukje de zaak in 1966 hadden overgenomen, kwamen zij op de begane grond achter (huiskamer, woonkamer en badkamer) en boven de winkel (drie slaapkamers en wc) te wonen. Zij kregen drie kinderen: Els, Jaap en Annemiek.

Mijn ouders verhuisden toen naar de lage nieuwe woning achterin de steeg naast de winkel. Daar hebben zij nog vele jaren heel gelukkig gewoond. Die plek kenden ze al goed, want daar was eerst hun tuin waar hun fruitbomen stonden en waar zij groenten verbouwden en kippen hielden. Het comfortabele huis was een soort bouwpakket en ik weet nog goed dat het in drie dagen werd gebouwd. Dat moest zo snel, omdat het eigenlijk illegaal was om hier wat te bouwen. Het bleek een aangenaam woonhuis met een mooie tuin, die nog altijd grenst aan Tuinpark V.A.T.” Na jarenlang gedogen is de woning inmiddels al vele jaren officieel ingetekend in het bestemmingsplan en wordt nog altijd bewoond.

Jacob hielp zolang hij kon
Andy: “Mijn vader is nog vele jaren in de slagerij blijven helpen. Hij kende geen ander leven en dat is wat hij wilde. Mijn moeders leven speelde zich toen vooral achterin de steeg af. Zij kreeg toen eindelijk haar welverdiende rust, maar zij vond het heerlijk om door de steeg naar voren te stiefelen om deel te blijven uitmaken van het slagersleven.”

Winkelpand werd riant herenhuis
Andy vertelt hoe de generaties in 1966 en in 1997 doorschoven: “Toen de woning in het winkelpand vrij was gekomen, verhuisde het gezin van mijn broer Arie meteen in 1966 van de Lijnderdijk naar Sloten. Na de sluiting van de winkel in 1977 hebben zij hier nog 20 jaar gewoond. Daarna zijn Arie en Sjoukje naar de woning van mijn ouders achterin de steeg verhuisd. Het voormalige winkelpand aan de straat – dat inmiddels een woonhuis was geworden – werd in 1997 verkocht en werd in de markt gezet als een ‘riant herenhuis’. Als wij dat vroeger over onze winkel hadden voorspeld, zou iedereen ons toen zeker hebben uitgelachen…”

Herinnering aan winkel blijft zichtbaar
Sinds de familie Koning het pand aan de Sloterweg 1233 in 1997 heeft verkocht, is het tegenwoordig in eigendom van alweer een tweede eigenaar. Andy: “Het is goed te zien dat ook deze nieuwe Slotenaren goed voor het huis zorgen. Onze familienaam boven de deur is uiteraard verwijderd, maar ik vind het geweldig dat het woord ‘Vleeschhouwerij’ nog altijd op de voorgevel staat. Ik hoop dat die tekst daar en de gevelindeling met de winkelruit – nu het dorp een beschermd dorpsgezicht is – inderdaad ook voor altijd behouden blijft. Dat vind ik prachtig, omdat daarmee een stukje dorpsgeschiedenis van Sloten blijft leven.”

Jacob overleed in 1995 op 89-jarige leeftijd en Sientje was 96 jaar toen zij in 2005 het tijdelijke voor het eeuwige verwisselde.

Nog een slagerij in de dorpskern
Een paar huizen verderop was op nummer 1239 nóg een slagerij gevestigd, die van Joop Kool. In die tijd was het nog zo dat klanten hun boodschappen haalden bij de winkelier die was aangesloten bij hun eigen kerk. Koning was protestants en Kool was katholiek. Slotenaren die bij geen van beide kerken of geen enkele kerk waren aangesloten, hadden veelal ook hun voorkeuren naar welke winkel zij het liefst gingen. Datzelfde gold overigens ook voor andere winkels op het dorp, zoals voor de drie bakkerijen. Zij kozen voor een bepaalde winkel omdat het persoonlijk beter klikte met de winkelier, omdat zij een bepaald product bij een bepaalde slager lekkerder vonden of omdat ergens een voordelige aanbieding gold. Nieuw Sloten was nog niet gebouwd en de tuinders en werklieden aten veel meer vlees dan tegenwoordig gebruikelijk is. Er was dus lange tijd voldoende nering om beide slagerijen overeind te houden.

De slagerij van Joop Kool werd later overgenomen door Gijs van den Bosch, die zijn winkel in 1988 sloot. Daarna werd het pand verbouwd en een jaar later betrok een jong gezin dit adres en kreeg het pand een woonfunctie. De winkelruit met daarboven de kleine openklapraampjes met glas-in-lood zijn hier behouden gebleven.

 

Tamar Frankfurther; 8 september 2024.

In het landelijke gebied van Sloten-Oud Osdorp is in de loop der jaren veel veranderd, maar er zijn ook plekken die nog sterk lijken op hoe het vroeger was. 

Soms zijn er kleine veranderingen, soms grotere. In deze rubriek van de hand van Erik Swierstra van de Werkgroep Historie worden telkens oude en nieuwe foto’s van een bepaalde situatie naast elkaar geplaatst om zo ‘Toen en Nu’ in Sloten-Oud Osdorp te tonen.

De Sloterbrug bij Badhoevedorp

Sinds 1879 ligt er een brug over de Ringvaart van de Haarlemmermeer tussen Sloten en Badhoevedorp.

De oorspronkelijke smalle draaibrug werd door het drukker wordende verkeer een ‘bottleneck’. De ruim tachtig jaar oude brug werd in 1962 vervangen door een toen moderne ophaalbrug. De nieuwe brug ligt links van de vroegere brug. Vanaf 2018 waren er plannen om deze inmiddels ruim zestig jaar oude brug te vervangen door een nieuwe brug. Wegens geldgebrek gaat dat niet door en krijgt de brug groot onderhoud. Wat steeds is gebleven is een plaatsnaambord ‘Badhoevedorp’ aan de Slotense kant van de brug, die behoort tot de gemeente Haarlemmermeer.

Zie ook:
* Geschiedenis van de Sloterbrug
* Bestaande Sloterbrug opknappen en herprofilering in Badhoevedorp

Dorpshuis Sloten aan de Nieuwe Akerweg 14

Als vervolg op de aflevering van ‘Toen en nu’ over het Wees- en Armenhuis aan de Akerpolderstraat / Nieuwe Akerweg, nu het buurpand, tegenwoordig het Dorpshuis Sloten.

Dit werd in de jaren zestig gebouwd als recreatieruimte voor het bejaardenhuis (voorheen weeshuis). Om deze nieuwe ruimte te kunnen bereiken, werd een loopbrug over de sloot aangelegd. Nadat de laatste bejaarden het gebouw in 1972 hadden verlaten werd het pand in januari 1973 gekraakt.

De voormalige recreatiezaal kreeg een nieuwe bestemming. Jongerencentrum Smoes organiseerde hier vanaf 11 mei 1974 zijn activiteiten. Het Dorpshuis met het adres Nieuwe Akerweg 14 kreeg in 1978 een entree met een nieuwe brug naast het voormalige bejaardenhuis aan het eind van de doodlopende Nieuwe Akerweg.

Vanaf 1977 kreeg de Dorpsraad Sloten-Oud Osdorp het beheer over de ruimte met Smoes tot 2000 als onderhuurder. Hierover heeft Kees Schelling in mei 2024 een lezenswaardig boek uitgegeven.

Het Dorpshuis is nog steeds in gebruik bij de Dorpsraad Sloten-Oud Osdorp. Sinds 2022 is er een nieuwe ‘werkgroep Dorpshuis Sloten‘ die het pand nieuw leven heeft ingeblazen. Na een renovatie in 2023 worden er nu regelmatig activiteiten voor en door dorpsbewoners en anderen georganiseerd. Deze staan vermeld in deze Nieuwsbrief en op de website Sloten-Oud Osdorp.

Zie ook:
* Geschiedenis Dorpshuis Sloten
* Een nieuw leven voor het Dorpshuis Sloten
* Dorpshuis Sloten
* Jongerencentrum Smoes

 

Osdorperweg hoek Vrije Geer

Tot halverwege de 20e eeuw was er aan het noordelijke einde van het dorp Sloten langs de Osdorperweg (tot 1922: Slimmeweg) een lintbebouwing van arbeiderswoningen, met de huisnummers 84-94.

Het was een weg met nog veel bomen en weilanden met weids uitzicht aan weerszijden. De stad was nog ver weg en er heerste een landelijke rust.

In 1960 kwam op deze plek een kruising met een nieuwe weg, de Vrije Geer, die met de Ditlaar als een soort rondweg om het dorp Sloten werd gelegd. Zwaar verkeer en doorgaand verkeer hoefde hierdoor niet meer door de smalle dorpsstraat te rijden. De arbeiderswoningen op het tracé van de Vrije Geer verdwenen maar verderop bleven enkele oudere huizen wel bewaard.

Ongeveer op de plek van de oude huisjes staat tegenwoordig het grote pand Osdorperweg 90 / 92. Erachter ligt het Natuurpark Vrije Geer. Links is er nieuwbouw uit de jaren tachtig te zien.

Het Wees- en Armenhuis te Sloten

Het Slotense Wees- en Armenhuis aan de Akerpolderstraat 9 t/m 47 werd in 1906 op een leeg terrein aan de rand van Sloten gebouwd. Het verving het oude huis in het dorp dat wegens bouwvalligheid moest worden afgebroken.

Het nieuwe huis werd, na de annexatie door de gemeente Amsterdam in 1921, een oudeliedentehuis. Het werd ingrijpend verbouwd, waarbij de zolderverdieping tot een derde woonetage werd omgevormd. Het tehuis bleef tot 1972 in gebruik, waarna het leeg kwam te staan. In 1973 namen krakers er hun intrek, totdat het pand vanaf 1976 beschikbaar kwam voor jongerenhuisvesting. Sinds 2011 worden de 20 huurwoningen successievelijk verkocht. Het pand kreeg in 2021 een grote opknapbeurt. Het kan er nu weer jaren tegen.

Zie ook het artikel uit 2021: Wees- en Armenhuis (1906) met zijn rijke historie kan er weer járen tegen

Boerderij ‘De Bijweg’ aan de Sloterweg 734

Tot halverwege de jaren vijftig stonden er tussen het Aalsmeerplein en het dorp Sloten vele boerderijen langs de Sloterweg.

De meeste hiervan zijn verdwenen t.b.v. de stadsuitbreidingen en deels ook vervangen door nieuwbouwwoningen. Een van de weinige die nog zijn overgebleven is boerderij ‘De Bijweg’ aan de Sloterweg 734.

Tot voor enkele jaren was deze boerderij nog bewoond, maar staat al weer geruime tijd leeg. De toekomst is onduidelijk. De elegante daklijst is vervangen door een rechte lijst, de luiken voor de ramen op de benedenverdieping ontbreken en de grote hooiberg is verdwenen. Het vroeger van begroeiing voorziene erf is enkele jaren geleden geheel kaalgeslagen. De boerderij staat er wat verweesd bij te wachten op een toekomstige bestemming…

Zie ook: Boerderij Sloterweg geen monument, maar tóch behouden.

Osdorperweg bij nr. 517

Het zuidelijke einde van de buurtschap Osdorp ligt ter hoogte van huisnummer 517. Osdorp werd sinds de jaren zestig overvleugeld door de Tuinstad Osdorp en werd daarom voortaan met Oud Osdorp aangeduid.

Op de eerste foto, van juni 1953, staat op het plaatsnaambord nog gewoon vermeld: ‘Osdorp, gemeente Amsterdam’. De stad was toen nog ver weg en er heerste nog een dorpse stilte. Op de tweede foto, van 12 juli 1967, stond de melkbus nog gewoon op straat en had het oude dorp nog veel hoge bomen. Het eerste huis heeft inmiddels een grote dakuitbouw gekregen. Het verkeersbord rechts geeft aan dat er een scherpe bocht in de weg is. Op de derde foto, van 19 juni 2023, zijn de meeste bomen verdwenen en heeft het huis een reeks aanbouwen gekregen. Om het inmiddels drukke verkeer wat te reguleren is er een drempel in de weg gekomen, met een maximum-snelheid van 30 km/h. Ook zijn er nu rood gekleurde fietsstroken.

Toen en nu: De Sloterweg 1934-2024

Deze keer een bijdrage van Nico Jansen en Jacob Veldhuisen die ‘Toen en Nu’ in beeld brengen aan de Sloterweg nabij de Margarethahoeve.

Sloterweg hoek Ditlaar

De oostelijke begrenzing van het dorp Sloten was sinds 1816 bij het Tolhuis. In 1901 verrees daar tegenover de Sint-Pancratiuskerk. Sindsdien wordt de oostkant van het dorp gedomineerd door de markante kerktoren.

In 1960 werd een oostelijke ‘rondweg’ om Sloten aangelegd, dit werd de Ditlaar, vernoemd naar de voormalige hofstede van dijkgraaf Ellard Ditelaar, die in de achttiende eeuw aan de Sloterdijkermeerweg heeft gestaan. 

Het doorgaand verkeer ging voortaan niet meer door het dorp. Tegenwoordig kan alleen lokaal verkeer er nog langs dankzij de ‘Sloterknip’. In de jaren zeventig verrees op de hoek een bedrijfspand met de naam ‘Ditlaar Staete’. Dit gebouw werd gesloopt in 2018 en in 2020 vervangen door hotel Greenstay Ditlaar.

Sloterweg 1301

In het westelijke deel van het dorp Sloten staat, tegenover de Speeltuin van Sloten, een groot opvallend wit huis op Sloterweg nr. 1301.

Er staan tegenwoordig grote bomen en struiken rond het huis, zodat het eigenlijk alleen goed te zien is in de periode dat de bomen geen blaadjes hebben. In de voortuin staat een monumentale kastanje. Achter het huis ligt een groot erf met tuin. De vroegere aanbouw aan de westzijde is inmiddels verdwenen.

Dit pand is gebouwd in het begin van de 20e eeuw. Van 1915 tot 1923 was het adres Akerweg A249, daarna Sloterweg 1301. Het huis bood vele jaren lang onderdak aan de praktijk van de locale huisarts van Sloten. Zijn praktijk strekte zich uit over Sloten en de Sloterpolder en ook Badhoevedorp viel binnen zijn bereik.

Lieuwe Albert sr. (Lieuwe) Faber (1890-1982) was decennia lang de huisarts van Sloten. Hij woonde overigens elders, namelijk in de villa aan de Sloterweg 745, ook wel bekend als ‘Riecker Staete’. Zijn zoon (ook arts) heette Lieuwe Albert jr. (Bert). Dokter Faber was niet alleen actief als arts, maar was ook een fervent amateurfilmer. Op youtube is een filmpje te bekijken uit circa 1930 dat een indruk geeft van het functioneren van zijn dokterspraktijk bijna een eeuw geleden.

Zie ook:
* De huisarts van Sloten – Stadsarchief Amsterdam
* De huisarts van Sloten, circa 1930 – filmpje op youtube

Langsom

De straatnaam Langsom werd vastgesteld op 2 mei 1957. Deze straat is vernoemd naar een vroegere molenwetering in de Riekerpolder.

In de jaren zestig werd langs de Langsom aan de westelijke rand van het dorp Sloten een bedrijventerrein gebouwd. Op de foto uit 1969 is vooraan op nr. 2 het lage gebouwtje te zien van de toenmalige Boerenleenbank, in 1972 opgegaan in de Rabobank. Erachter bevindt zich garagebedrijf Kok. In de verte rechts is de toren van de Sloterkerk te zien, die tegenwoordig achter bomen schuilgaat.

Op de foto uit 2024 heeft het bankfiliaal plaats gemaakt voor ‘Soma Hair Arts’ en op de plaats van het garagebedrijf bevindt zich nu een ’tango’ benzinepomp en een autowasinstallatie.

Sloterweg 1195 A in het dorp Sloten

Naast het Tolhuis aan de Sloterweg staat op nr. 1195 A een huis in houtbouw in de Noord-Hollandse stijl.

Mogelijk dateert het al uit de 17e of 18e eeuw. Begin 20e eeuw had het huis een bakstenen voorgevel. In die tijd was hier gevestigd de timmerwinkel van F. v.d. Mel en H.J. Koenen. Later verdween de stenen gevel weer en was er een schoenenwinkel gevestigd. Tegenwoordig is het pand in gebruik als woonhuis. De onderpui is in de loop der jaren gewijzigd, maar de bovenkant met het raam in het midden en de geschulpte dakrand zijn nog (ongeveer) hetzelfde.

Zie ook:
* www.houtenhuizen.amsterdam

Raasdorperweg

De meest noordwestelijke weg in Oud Osdorp en van de vroegere gemeente Sloten is de Raasdorperweg. Deze verbindt de Osdorperweg met de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en loopt dwars door de Osdorper Bovenpolder.

De weg is aangelegd in 1920 na de droogmaking van de verveende polder en vernoemd naar de landtong en de vroegere buurtschap Raesdorp die in deze omgeving lag. In de loop der jaren is er weinig veranderd aan deze weg. Het wegdek en sommige huizen zijn vernieuwd en de Westrandweg (rechts buiten beeld) loopt er nu evenwijdig aan.

Zie ook:
* Van Raesdorp naar Raesberg

Akerpolderstraat in het dorp Sloten

De Akerpolderstraat is een klein straatje dat samen met de Nieuwe Akerweg deel uitmaakt van het stratenvierkant in de dorpskern van Sloten. De straat is vernoemd naar de Akerpolder, ook bekend als Middelveldsche Akerpolder, waarin tegenwoordig de woonwijk de Aker ligt. Deze straat vormde vroeger de meest oostelijke begrenzing van die polder bij het dorp Sloten. Ook de vroegere Akerweg (sinds 1922 Sloterweg) ontleende hieraan zijn naam.

Aan de Akerpolderstraat (tot 1922 Heerenstraat) staan vijf huizen (waarvan drie met een adres aan deze straat) en er is een klein poortje. Het opvallendste gebouw is het Wees- en Armenhuis uit 1906. Van 1933 tot 1977 was dit het ‘gemeentelijk verzorgingshuis voor ouden van dagen’, daarna diende het voor jongerenhuisvesting. Tegenwoordig is dit een huis waar jongeren een kleine woning kunnen kopen. Daardoor heeft dit huis en daarmee de Akerpolderstraat een groot aantal adressen gekregen: 4, 5 en 9 t/m 47. Ertegenover ligt een parkje, de vroegere moestuin van het weeshuis.

Sinds het begin van de 20e eeuw is er weinig veranderd in deze straat. De huizen tonen nog vrijwel hetzelfde aanzien. De grootste verandering is links aan het begin van de straat, waar het oude gebouw uit eind 19e eeuw in de jaren negentig van de 20e eeuw door een nieuwbouwpand is vervangen.

Café Rustoord – Akerweg A283 / De Halve Maen – Sloterweg 1345

Omstreeks 1900 werd aan het einde van de Akerweg, bij de knik in de weg nabij de Sloterbrug, een café gebouwd met de naam ‘Café Rustoord’.

Vanaf 1918 was hier het eindpunt van de paardentram van de Gemeentetram Sloten die via de Sloterweg en Sloterkade naar de Overtoomse Sluis reed. In 1925 werd deze vervangen door buslijn G, die tot 1970 hier ook zijn eindpunt had.

In 1922 veranderde de straatnaam in Sloterweg. In 1939 was er blijkens een uithangbord een ‘dancing’ gevestigd, langs de straat was er een terras. Door de neergelaten zonneschermen is de naam van het toenmalige bedrijf niet te lezen. In de loop der tijd kwamen er diverse uitbouwen waarin ook ruimte was voor het ontvangen van gezelschappen en voor biljarttafels.

In de jaren zestig-zeventig heette het bedrijf ‘Café Biljart Victoria’, in de jaren tachtig stond er op de gevel de naam ‘Café Petit Restaurant Vermaas’. Op de inmiddels verrezen aanbouw aan de linkerkant stond ‘De Halve Maen – Taveerne’ en daarboven ‘Bruiloften, Recepties, Zaken Lunches, Diner’s, Partijen en Koud Buffetten’. Later kreeg ook het oorspronkelijke café de naam ‘Halve Maen’.

In de zomer van 2022 sloot de ‘Halve Maen’ zijn deuren en het was afwachten wat er verder zou gebeuren. In 2023 werd het pand opgeknapt en in 2024 komt er een nieuwe exploitant: ‘WowCrab’.

Brug in de Oude Haagseweg over de Ringvaart

In 1934 startte de bouw van de basculebrug in Rijksweg 4 over de Ringvaart die in 1935 gereed was.

Enkele jaren later, op 25 juni 1938, werd Rijksweg 4 over deze brug in gebruik genomen tussen Sloten en Sassenheim. Op 9 november 1966 werd de weg naar Den Haag verlegd over de huidige brug in de A4, even verderop.

De Oude Haagsebrug uit 1935 bleef vervolgens ruim dertig jaar ongebruikt liggen, wel konden fietsers en voetgangers nog van de brug gebruik maken. In de jaren negentig werd het beweegbare deel vervangen door een vaste overspanning. In 2002 werd het tracé van de Oude Haagseweg (met de brug) deels in gebruik genomen als vrije busbaan.

De inmiddels bijna 90 jaar oude brug is aan het einde van zijn levensduur en in 2024 zal de brug worden vervangen door nieuwbouw.

Zie ook:
* Bruggen over de Ringvaart
* Wat er nog rest van de Riekerpolder
* Sloten en de verbinding van Amsterdam naar Den Haag

Margarethahoeve aan de Sloterweg 1081

De Margarethahoeve werd gebouwd in 1905 en heeft na een kleine 120 jaar zijn karakter als boerderij behouden.

De dakconstructie is uitgevoerd in de ‘chaletstijl’, die rond 1900 in de mode was. Vroeger stond het gebouw als een van de weinige in deze buurt aan de zuidzijde van de Sloterweg, het qua architectuur vergelijkbare en in 1954 afgebroken ‘Tusschenmeer’ stond aan de noordzijde op nr. 600. Nu is het deel van een lintbebouwing met een reeks nieuwe panden in de omgeving.

De melkbussen langs de weg hebben plaatsgemaakt voor een siertuin. Waar vroeger koeien graasden, staan sinds enkele jaren nieuwbouwwoningen en ligt direct achter de boerderij sinds de jaren vijftig het Sportpark Sloten.

Sinds 5 september 2023 staat het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst.

Zie ook:
* Erfgoed van de Week – De monumentale Margarethahoeve

Osdorperweg 1

In het hart van het dorp Sloten is het begin van de Osdorperweg, loodrecht op de Sloterweg. Hier komen de twee belangrijkste wegen van het nog resterende landelijke gebied van Sloten en Oud Osdorp samen.

Beide wegen hadden vroeger binnen het dorp andere namen: naar het oosten toe de Dorpsstraat, naar het noorden toe de Herenstraat en naar het westen toe de Akerweg. Door de jaren heen heeft dit hoekhuis ook verschillende adresaanduidingen gehad.

Na de annexatie van de gemeente Sloten op 1 januari 1921 werden op 22 maart 1922 enkele namen gewijzigd: de Dorpsstraat werd onderdeel van de Sloterweg, de Herenstraat in het dorp Sloten werd Osdorperweg en het vervolg ervan ten noorden van het dorp, de Slimmeweg, werd ook Osdorperweg. De Akerweg werd gewijzigd in Sloterweg, zodat deze nu doorloopt tot de Sloterbrug.

Osdorperweg 1: een van de oudste huizen
Het huis op de hoek van de huidige Sloterweg en Osdorperweg is een van de oudste nog bestaande huizen van het dorp Sloten. Het bouwjaar is 1692. Dat kon worden vastgesteld doordat de bouwers van het pand dit jaartal indertijd in de originele houten balken hebben aangebracht. Het is een huis met een traditionele houtconstructie die nog grotendeels authentiek is. De schoorsteen zit nog in de nok op de oorspronkelijke plek. Het dak is tamelijk steil, dit duidt er op dat het vroeger rietgedekt was. De dakkapellen zijn een latere toevoeging.

Authentieke voorgevel met nieuwe gevelsteen
Het houten huis heeft aan het einde van de 19e eeuw een bakstenen voorgevel gekregen met ornamenten in de sluitstenen. De gevelsteen is er in 1983 ingemetseld na de grootscheepse restauratie waarbij het huis in oude glorie is hersteld. Deze steen is ontworpen door Ruud van Boom, die hier bijna zijn hele leven als derde generatie van de familie Van Boom heeft gewoond en nog altijd woont. Op de gevelsteen staat daarom een afbeelding van een boom, het wapen van Sloten, de familiewapens en de familienamen van Van Boom en van Olie, de familie van Ruuds echtgenote Marion.

Dit huis heeft ook verschillende adresaanduidingen gehad. Ten tijde van de gemeente Sloten was dit huis A 294 (het dorp Sloten was wijk A). Later werd dit huis ook aangeduid als Sloterweg 1238 (ingang aan de zijkant) en als Osdorperweg 1.

Zie ook:
* Het filmpje in de serie ‘Langs de houten huizen van Amsterdam’….
* Straatnamen die herinneren aan de gemeente Sloten

De molenstomp van de Akermolen

Sinds de 17e eeuw had de Akerpolder een eigen poldermolen. Bij de vervening van de Middelveldsche Akerpolder vanaf 1876 kreeg deze polder een nieuwe molen, waar in 1896 het scheprad door een vijzel werd vervangen.

Bij de elektrificatie van de gemeente Sloten werd deze molen in 1920 vervangen door een elektrisch gemaal, dat vlak achter de oude molen werd geplaatst. De bovenbouw van de molen werd in 1921 verwijderd en er bleef een molenstomp over, die voortaan diende als woning voor de machinist van het gemaal. De Slotense familie Polman heeft hier onder andere jaren gewoond.

Na de bouw van een nieuw kleiner gemaal in 1995 raakte het oude gebouw in verval en sloop dreigde. Gelukkig was er een groep actieve vrijwilligers die zich toen heeft ingezet om de Oude Molen – zoals deze toen werd genoemd – van de sloop te redden. Zij vonden Stadsherstel Amsterdam bereid om de bouwval te renoveren.

Sinds 2010 heeft het gebouw aan het Zwarte Pad 30 een nieuwe bestemming als theehuis waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werken. Het is tegenwoordig een bekende pleisterplaats voor fietsers en wandelaars en de molen kan worden gehuurd voor een feestje of vergadering.

Zie ook:
* www.molendatabase.nl
* www.molens.nl
* Restauratie Akermolen voltooid
* De Middelveldsche Akerpolder

De steeg tussen Sloterweg 1269 en 1277 naast de voormalige Garage Kuykhoven

Op het adres Sloterweg 1269 was vele decennia lang Garage Kuykhoven gevestigd.

Het gebouw dateerde van het einde van de 19e eeuw. Op het erf erachter stond een pakhuis. Dit diende van 1918 tot 1925 als remise voor de tram van Sloten naar de Sloterkade. Dit gebouw werd gesloopt in 1988. De garage van Kuykhoven was er vanaf de eerste decennia van de 20e eeuw. Hij is nog in bedrijf gebleven tot circa 2005. Daarna heeft het pand leeggestaan en werd het antikraak bewoond. Uiteindelijk is ook dit gebouw in juni 2018 gesloopt.

Sindsdien is er een braakliggend terrein. De vergunning voor het bouwen van acht nieuwe woningen is – na jarenlang verzet uit het dorp – uiteindelijk verleend. In november is begonnen met het bouwrijp maken van de kavel. In het voorjaar van 2024 gaat de daadwerkelijke bouw van start.

Osdorperweg t.h.v. nr. 557

Het lintdorp (Oud) Osdorp had van oudsher nabij de knik in de Osdorperweg een wat dichtere bebouwing, een soort dorpskern. Tegenover de vroegere rooms-katholieke Sint-Pancratiuskerk (afgebroken in 1901) bevonden zich enkele woningen, winkels, bedrijfspanden en boerderijen.

Op de foto uit 1917 is dit goed te zien. De weg was toen nog een stille, met klinkers bestrate, weg. Links buiten beeld was voorheen de kerk. Het huis aan de beeldrand links staat er nog steeds. De beide huizen in het midden staan er ook nog. Het huis aan de rechterzijde is inmiddels door nieuwbouw vervangen.

In november 1963 (zestig jaar geleden) kwam de toenmalige wethouder van Economische Zaken Joop den Uyl vanuit het stadhuis van Amsterdam op bezoek in het verre Oud Osdorp om daar zelf de slechte staat van het wegdek in ogenschouw te nemen. In die tijd was de toestand van de weg en ook het verkeer al een hoofdpijndossier. In oktober 1963 leidde dat zelfs tot een schoolstaking vanwege de voor scholieren gevaarlijke verkeerssituatie.

Anno 2023 is er geen school meer in landelijk Osdorp, is de weg sinds enkele jaren van nieuw glad asfalt voorzien, zijn de bomen hier verdwenen maar is het drukke wegverkeer nog steeds een groot probleem.

Zie ook:
* Schoolstaking van 1963 voor veilige Osdorperweg nog steeds actueel
* Stuitende reactie op vragen over uitstel Osdorperweg
* De kinderen legden de pen erbij neer
* De schoolstaking van 1963

Stolpboerderij aan de Osdorperweg

De stolpboerderij is een boerderijtype dat in Noord-Holland ten noorden van het IJ veel voorkomt.

Het is een vierkante boerderij met een piramidevormig dak. Dit boerderijtype is voortgekomen uit een hooiberg met daaromheen de stal en de woonruimte. De eerste boerderijen van dit type stonden omstreeks 1550 in West-Friesland. Ten zuiden van het IJ waren er ook diverse boerderijen van dit type, waarvan enkele in het gebied van de vroegere gemeente Sloten. Zij zijn in de loop der tijd (bijna) alle verdwenen. In Oud Osdorp is er nog één overgebleven: boerderij ‘Bij Goedvinding’ uit circa 1875 aan de Osdorperweg 756. Deze boerderij staat op de gemeentelijke monumentenlijst. Het pand wordt bewoond door Jan en Mia Kooter. Het agrarische bedrijf is na 2000 gestopt, sindsdien is er een hoveniersbedrijf.

Zie ook:
* Interview met Jan en Mia Kooter
* Meer informatie over boerderij Bij Goedvinding
* Meer informatie over stolpboerderijen

Het tolhuis te Sloten

De oude weg van Sloten naar de Overtoomse Buurt aan de Schinkel werd in 1816 bestraat en beplant met bomen. Voor de bekostiging van deze investering en het onderhoud werd er sindsdien tol geheven op de Sloterstraatweg.

In de Slotense gemeenteraad werd afgesproken dat de boeren, die in de weg geïnvesteerd hadden en de weg onderhielden, via deze tolheffing hun geld zouden terugkrijgen.

Aan beide einden van deze weg kwam een tolhek waar moest worden betaald. Aan de oostelijke grens van de dorpskern van Sloten werd in de 19e eeuw een tolhuis in gebruik genomen. Kort na 1900 werd dit door een nieuw gebouw vervangen dat er ruim een eeuw later nog staat op het adres Sloterweg 1191-1193.

Amsterdam schafte de tol af na de annexatie
Na de annexatie door Amsterdam in 1921 werd deze gemeente verantwoordelijk voor het onderhoud en wilde het gemeentebestuur af van de tolheffing. Het dorp Sloten wilde de tol handhaven en zo de afspraken over de beloofde vergoeding voor de gemaakte kosten overeind houden. Uiteindelijk werd de tol – na veel gesoebat – in 1923 opgeheven.

Amsterdam introduceert anno 2023 een nieuwe ’tol’
Sindsdien konden alle motorvoertuigen gratis vanuit het dorp Sloten naar de landelijke Sloterweg rijden. Al is er – precies 100 jaar later sinds 1 juli 2023 – even verderop nu wel weer sprake van een nieuwe vorm van ’tolheffing’. Even verderop, net voorbij de parkeerplaats naast Tuinpark Eigen Hof, is nu een digitale knip op de Sloterweg aangebracht. Voor eigenaren van voertuigen zonder ontheffing is het tegenwoordig een duur ritje om over de Sloterweg te rijden, want dan moet er een boete betaald worden van 110 euro.

Wel iets meer dan de 10 cent voor een rij- of voertuig met vier wielen aan het begin van de 20e eeuw. Toen moest men voor een rijwiel nog 2 cent betalen, nu kan men met een fiets gratis over de Sloterweg blijven rijden.

Zie ook:
* Vliegtuig halen, twee maal tol betalen
* Hoe in Sloten de tol kwam, verdween en… weer terugkwam 

Speeltuin Sloten

Sinds 1921 is er een speeltuin te Sloten.

Kort na de annexatie door Amsterdam richtten lokale ondernemers en bewoners een eigen speeltuin op.

Bescherming van jonge Slotenaren
Zij deden dit om hun jeugd te beschermen tegen het groeiende aantal motorvoertuigen op de Sloterweg. Totdat Rijksweg 4 vanaf het Aalsmeerplein naar Den Haag in 1938 werd geopend, liep immers de enige route vanuit Amsterdam naar Schiphol dwars door het dorp en via de Sloterbrug.

Kleine aanpassingen in meer dan 100 jaar
In Amsterdam waren er in de voorgaande decennia al diverse speeltuinen opgericht. Deze speeltuin was vanaf de Sloterweg toegankelijk via een groot houten hek met daarboven een duidelijke tekst ‘Amsterdamsch Speeltuin Verbond, afd. Sloten’. Erachter staat sinds de jaren dertig een houten gebouw waarin allerlei activiteiten worden georganiseerd. Zowel het gebouw als het hek zijn van uiterlijk veranderd. Het gebouw, vroeger donker gekleurd, was in de jaren zeventig lichtgrijs en tegenwoordig wit. Sinds vorig jaar liggen er zonnepanelen op het dak.

Knotwilgen van honderd jaar
Links van het speeltuingebouw stond een klein ‘beheerdershuisje’ met plat dak, dat is inmiddels vervangen door een huisje met een schuin dak dat de naam ‘Snoephuisje’ draagt. Op dagen dat de ‘Tuin van Sloten’ in het speeltuingebouw is gesloten, is het Snoephuisje in regelmatig geopend. Zo is er toezicht en kunnen kinderen en hun begeleiders wat lekkers aanschaffen.

Het mooie houten hek met bord heeft plaats gemaakt voor een saai groen ijzeren hek zonder aanduiding dat hier een speeltuin is. Dit hek moet nu voorkomen dat vandalen ’s avonds en ’s nachts de speeltuin kunnen betreden. Op het rechter deel van het hek staan de naam en huisregels van de speeltuin vermeld. Het hek veranderde in de afgelopen eeuw, maar langs sloot staan nog altijd dezelfde knotwilgen.

Lees verder…

De Veenderijbrug in de Osdorperweg

De Osdorperweg vormt al eeuwenlang de verbinding tussen Sloten, (Oud) Osdorp en Halfweg.

Aan het noordwestelijke einde, vlak bij de grens met Halfweg, ligt een brug over de Osdorpervaart. Deze vaart is gegraven in de jaren twintig van de 20e eeuw toen de Osdorper Binnenpolder-Noord werd verveend. Na droogmaking in 1937 werd dit Polder De Eendracht. De bij het afgraven vrijkomende turf werd per schuit via deze vaart naar de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en verder getransporteerd.

Om de schuiten doorgang te verlenen kwam er in de Osdorperweg een houten ophaalbrug. Vanaf de jaren veertig verviel het scheepvaartverkeer en werd de brug vervangen door een vaste betonnen brug. In 2013 was deze brug (nummer 639) aan vervanging toe en in 2014 werd de huidige brug met witte brugleuningen gebouwd. In 2017 kreeg deze de naam ‘Veenderijbrug’, naar de veenderijen die hier in de eerste helft van de 20e eeuw waren.

Zie ook:
* De Osdorperpolders

Rechthuis, schoolplein en Dorpsplein

Als er één plek in de afgelopen honderd jaar vaak veranderd is, dan is het wel het Slotense pleintje dat sinds 1991 officieel de naam ‘Dorpsplein’ draagt.

In het hart van het Dorp Sloten stond aan de Sloterweg 1230 het eeuwenoude Rechthuis, dat zo zeer in verval was geraakt dat het in 1951 is gesloopt. Rechts daarvan staat sinds 1866, toen nog aan het adres Sloterweg 1226, het Politiebureautje van Sloten. Na de sloop van het Rechthuis ontstond een open ruimte die dertig jaar lang als speelplaats van de naastgelegen Sloterschool werd gebruikt.

Na archeologische opgravingen in 1991 werd er een nieuw sfeervol Dorpsplein ingericht. Het plein oogt alsof het er altijd al zo bijlag, maar het is dus slechts drie decennia jong. De oude dorpspomp stond voorheen naast het Politiebureautje en heeft na herstel in de jaren negentig een prominente standplaats gekregen op het Dorpsplein. Het plaatje op de achterzijde van de pomp herinnert daar nog aan.

De rode brandmelder staat sinds 1933 naast het Politiebureautje en werd in 1991 een klein beetje verplaatst. Daarachter is sinds 2022 de plaquette te zien die herinnert aan de annexatie van Sloten door Amsterdam in 1921. Met rechts daarnaast de GEB-deurtjes. Alleen het linker deurtje met daarachter een originele telefoon kan nog worden geopend. Achter het andere deurtje ligt een tijdscapsule te wachten op ontdekking over vele jaren.

Lees verder:
* Archeologie onder het zand – Het verborgen verleden van Nieuw-West

Akergemaal bij de Akersluis te Sloten

Het Akergemaal, bij de Akersluis aan de rand van het dorp Sloten, is gebouwd in 1950 voor de bemaling van de Sloterpolder.

In de jaren vijftig en zestig werd in deze polder een groot deel van de Westelijke Tuinsteden gebouwd, met als middelpunt de Sloterplas. Het gemaal zorgt voor ‘droge voeten’ voor de bewoners van de tuinsteden. Het water van de wijken Slotervaart, Osdorp en omgeving wordt door dit gemaal uitgepompt naar de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder en vandaar verder naar het Noordzeekanaal.

Sinds 1990 heeft de Molen van Sloten hierin een ondersteunende taak.

Zie ook:
* Akergemaal / Akersluis
* De Sloterpolder en Sloterdijkermeerpolder 

Het gemaal in 1953, een jaar na de bouw, in een nog kale omgeving. In de tuin staat de net geplante kastanjeboom.

In 2023 gaat het gebouw bijna geheel schuil achter de nu grote kastanjeboom, die in mei volop in bloei stond.

Hoek Lutkemeerweg / Osdorperweg

De Lutkemeerschool op de hoek van de Osdorperweg op 12 juli 1967 en op 19 juni 2023.

In 1967 was het uit 1929 daterende schoolgebouw nog gewoon in gebruik als lagere school voor de kinderen van Oud Osdorp. Drie moeders met kinderwagens passeren de school en de ernaast gelegen schoolmeesterswoning uit 1865. Deze is inmiddels op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.

In 2023 is het voormalige schoolgebouw in gebruik als broedplaats voor kunstenaars. Een opvallend fenomeen sinds enkele jaren zijn de ooievaars die hun nesten bouwden op de schoorstenen. In 2023 zijn alle vier schoorstenen in gebruik voor ooievaarsnesten, waar dit jaar zeven ooievaars werden geboren.

 

Het Dorpshuis Sloten aan aan de Nieuwe Akerweg 14 werd in de jaren zestig gebouwd als recreatieruimte voor het naastgelegen bejaardenhuis aan de Akerpolderstraat 9.

Het bejaardentehuis is gebouwd in 1906 als Wees- en armenhuis door het gemeentelijk armbestuur van Sloten. Na de annexatie van Sloten door Amsterdam in 1921 werd het een gemeentelijk bejaardentehuis, wat het nog ruim vijftig jaar zou blijven.

Toen in de jaren zestig behoefte bestond aan extra ruimte werd deze uitbreiding gerealiseerd aan de andere kant van de sloot achter het bejaardentehuis. Om deze nieuwe ruimte te kunnen bereiken werd een loopbrug tussen de beide gebouwen over de sloot aangelegd. De sloot is overigens de oude poldersloot van de Middelveldsche Akerpolder die, voordat de Akersluis werd aangelegd, hier zijn oostelijke begrenzing had.

Nadat de laatste bejaarden het gebouw in 1972 hadden verlaten voor modernere huisvesting elders werd het pand in januari 1973 gekraakt. De voormalige recreatiezaal kreeg een nieuwe bestemming: de krakers organiseerden in het latere Dorpshuis – dat toen alleen nog toegankelijk was via de loopbrug binnendoor – vervolgens nog enkele (kinder)activiteiten.

Jongerencentrum Smoes
Het Jongerencentrum Smoes organiseerde hier vanaf 11 mei 1974 haar activiteiten. Voor hun vele optredens kon Smoes goed gebruikmaken van het podium, dat eerder gebruikt werd voor voorstellingen en presentaties voor de bejaarden die in het ‘voorhuis’ woonden.

Eerst alleen bereikbaar via brug
Na het vertrek van de krakers in 1976 werd het vroegere Wees- en Armenhuis verbouwd als locatie voor jongerenhuisvesting. Hierbij werd de brug tussen beide panden verwijderd, waarna men tijdelijk via een noodingang via de tuin het pand kon betreden. Het Dorpshuis met het adres Nieuwe Akerweg 14 kreeg in 1978 een entree met een nieuwe brug naast het voormalige bejaardenhuis aan het eind van de doodlopende Nieuwe Akerweg.

Dorpsraad en Smoes
Vanaf 1977 kreeg de Dorpsraad Sloten-Oud Osdorp het beheer over de ruimte met Smoes als onderhuurder. Smoes heeft hier vervolgens tot het jaar 2000 samen met (en soms ondanks) de Dorpsraad een roemruchte geschiedenis beleefd waarover Kees Schelling in mei 2024 een lezenswaardig boek heeft uitgegeven. In dit boek wordt ook enige aandacht besteed aan de vroegere geschiedenis van het gebouw.

Veel verbouwingen in dat kleine pand
Sinds 1977 werd er daarnaast ook regelmatig vergaderd in het pand door de Dorpsraad en de verschillende werkgroepen. Er kwam een harmonicawand van kunstleer zodat er meer activiteiten tegelijkertijd konden plaatsvinden. Later bouwden de jongeren ook een bar in de ruimte en de Dorpsraad creëerde aan de kant van de entree een eigen afsluitbare kantoorruimte.

Hernieuwd elan
Het Dorpshuis werd in de loop der jaren steeds minder vaak gebruikt en de toekomst van het pand hing enkele jaren geleden aan een zijden draad. Een groep actieve Slotenaren verenigd in de ‘werkgroep Dorpshuis Sloten’ wilde in 2022 in het dorp een ruimte voor gemeenschappelijke activiteiten realiseren en stak de handen uit de mouwen.

Na een grotendeels door vrijwilligers uitgevoerde renovatie in 2023 worden er nu in het pand met grote regelmaat activiteiten voor en door dorpsbewoners en anderen georganiseerd. Deze staan vermeld op de website Sloten-Oud Osdorp en in de Nieuwsbrief Sloten-Oud Osdorp.

Nu het pand zo intensief wordt gebruikt, heeft de gemeente als eigenaar het plan het pand van betere isolatie te voorzien. Het is nog niet bekend wanneer dit verduurzamingsproject wordt uitgevoerd.

Erik Swierstra; juli 2024

Zie ook:
* https://slotenoudosdorp.nl/een-nieuw-leven-voor-het-dorpshuis-sloten/
* https://slotenoudosdorp.nl/dorpshuis-sloten/
* https://slotenoudosdorp.nl/wees-en-armenhuis-1906-met-zijn-rijke-historie-kan-er-weer-jaren-tegen/
* https://slotenoudosdorp.nl/roemruchte-slotense-geschiedenis-vastgelegd-is-Smoes-boek/
* https://www.parool.nl/amsterdam/wie-herinnert-zich-nog-jongerencentrum-Smoes-in-sloten-de-wereld-en-het-leven-lagen-aan-onze-voeten~ba57f724/
* https://www.rodi.nl/haarlemmermeer/nieuws/393450/25-jaar-jongerencentrum-Smoes-verhaal-van-een-roemruchte-gesc
* https://www.keesschelling.nl/boeken/Smoes-jongerencentrum-van-badhoevedorp-en-sloten/
* https://Smoes50.nl/

We hebben enkele bewoners van de omgeving van de Oeverlanden uitgenodigd om terug te kijken op het verleden van de Riekerpolder en de Haarlemmermeerpolder en het ontstaan van de Oeverlanden langs de Nieuwe Meer.

Jacob Veldhuisen (1932) woont, op enkele maanden na, zijn hele leven op de Ida Hof uit 1890 aan de Sloterweg. De familie Veldhuisen kwam in oktober 1933 hier wonen. Henk Slinger (1947) woont aan de Nieuwemeerdijk nabij het voormalige fort Schiphol waarnaar de luchthaven is vernoemd. In hun leven hebben ze het een en ander zien veranderen, van een betrekkelijk rustige landelijke omgeving naar een bruisend gebied tussen tussen de hoofdstad en de luchthaven.

Veldhuisens opa heette (ook) Jacob en woonde aan de Haarlemmerweg op de boerderij ‘Geuzenveld’ (hier werd later de tuinstad Geuzenveld naar vernoemd). Hij had zeven broers en zes zusters, er waren totaal veertien kinderen. De oudste zoon werd naar opa vernoemd, dus ook mijn naam is Jacob.

In 2022 werd Jacob 90 jaar, hij heeft toen de hele familie en alle kennissen op zijn verjaardag gevraagd. Jacob was de enige van de familie die de 90 jaar heeft gehaald, dus op de uitnodiging kwam Jacob te staan. De broers van mijn vader noemden mij altijd Jacob, maar op school werd ik altijd Jaap genoemd, dus het kan allebei: Jacob of Jaap.

In oktober 1933 zijn wij op de Ida Hof komen wonen. Mijn vader is eerst vier jaar melkboer geweest in de Tweede Van Swindenstraat in Amsterdam-Oost. In 1933 kon hij de boerderij Ida Hof huren, daarvoor had Barend Hopman van de Sloterweg 532 negen jaar op de boerderij geboerd. Hij ging daarna naar de boerderij van zijn vader.

De Ida Hof had maar 7 hectaren land, wij hadden 24 koeien en 80 varkens. Het was een ‘afmelkbedrijf’, dat hield in dat we geen kalfjes hadden. ‘Vette’ koeien werden verkocht en dan kwamen er weer ‘schrale’ koeien voor terug. Wij voerden ze veel, zoals schillen en witlofpennen. Kliekjes van Heck’s Restaurants.

Vanuit de boerderij aan de Sloterweg keek Jacob over hun land naar de Nieuwe Meer waar de witte zeilen van de bootjes goed zichtbaar waren. De in de tweede helft van de jaren dertig aangelegde Rijksweg 4 naar Den Haag lag gewoon op maaiveldhoogte waar je goed overheen kon kijken. Erg druk was het in de beginjaren niet. Als de koeien verplaatst moesten worden naar land aan de andere zijde van de Haagseweg, dan werd dat wel op zondag gedaan, eventueel met hulp van de veldwachter van Sloten, Dijkema.

Henk Slinger had een ander uitzicht, meer naar het westen over de Haarlemmermeerpolder met de Schipholweg als verbinding tussen Amstelveen en Haarlem. Zijn ouders waren tuinders. Dat land is nu grotendeels in gebruik voor andere doeleinden. Op wat er is overgebleven houdt hij wat schapen. Ook beheert hij enkele percelen grasland rondom Schiphol en in de Riekerpolder. De percelen direct aan de Oude Haagseweg tot de Ringvaart heeft hij al tientallen jaren in beheer. Deze zijn eigendom van de Rijksluchtvaartdienst (RLD), tegenwoordig Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL). Sinds 2023 beheert de “De Oeverlanden Blijven!” de twee voorste percelen als hooiland, de botanische waarden zijn hier hoog.

Dat de stad haar grenzen opschoof werd duidelijk toen het Nationaal Luchtvaart Laboratorium (NLL; tegenwoordig Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum NLR) in 1939-1946 werd gebouwd aan de Sloterweg 145, tegenover het huis ‘Het Torentje’ aan de Sloterweg 210. Deze gebouwen grensden toen nog aan landerijen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was in de Ringspoordijk luchtafweergeschut (FLAK) ingegraven om luchtaanvallen op Schiphol tegen te gaan. In 1957 werd het Motel Amsterdam gebouwd aan de Sloterweg 535, iets ten westen van de Ringspoordijk, nabij de aftakking van de weg richting Den Haag.

Niet alleen naar het westen, ook naar het zuiden expandeerde Amsterdam waar het in 1921 een flink stuk van Nieuwer-Amstel (sinds 1964 Amstelveen) annexeerde. Hier werd niet het gehele grondgebied bij Amsterdam gevoegd, zoals de gemeente Sloten in 1921 is overkomen. Amstelveen laat duidelijk zien dat een welvarende en mooie zelfstandige gemeente naast de hoofdstad goed mogelijk is. Daarin zou Sloten ook geslaagd zijn is de mening aan tafel. Er was genoeg kennis en kunde aanwezig onder de bewoners. In goed overleg en samenwerking met Amsterdam had dat ook een goed resultaat gegeven, maar met meer behoud van waardevolle elementen uit het agrarisch verleden.

Na de annexatie van Sloten werd in 1935 het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) van kracht waarbij ontwerper Cornelis van Eesteren een strak raster van wegen en wijken tekende die geen rekening hielden met de ooit organisch tot stand gekomen polders van Sloten. Dat kon alleen door eerst een dikke laag zand over alles uit te smeren. Dat zand werd uit de Sloterdijkermeerpolder en de Riekerpolder gegraven, waarbij de zo ontstane Sloterplas en vergrote Nieuwe Meer een diepte van ruim 30 meter kregen.

Van het Aalsmeerplein tot aan het Christoffel Plantijnpad werd alle bebouwing langs de Sloterweg omstreeks 1954 gesloopt en veranderde de omgeving in een zandvlakte. Het wilde westen! Door de juridische strijd van Jan Rijnierse van boerderij Zomerlust aan de Sloterweg 720 heeft de rechter een stokje gestoken voor de onteigening zonder plan en is dat proces daar gelukkig gestopt.

In 1990 kon Jacob de niet gesloopte Ida Hof aan de Sloterweg 1047 weer van de gemeente terugkopen. Ook andere boerderijen die de gemeente had opgekocht of onteigend werden weer van de hand gedaan. Boerderij De Bijweg aan de Sloterweg 734, van de familie Kroon, is nog steeds van de gemeente en het lot daarvan is onzeker.

In de Riekerpolder was altijd veel veeteelt en dan vooral melkvee. Hierdoor raakte Jacob betrokken bij het melkrijden. Dat hield in: iedere dag twee keer bij elke boerderij een stuk of wat melkbussen ophalen, in totaal 180 bussen van 10 kg met 40 liter melk. Dezer dagen zou de arbeidsinspectie dit meteen afkeuren. Nu mag je maximaal 25 kg tillen. De melkbussen werden afgeleverd bij de melkfabriek van de Onderlinge Vereeniging van Veehouders (OVV) aan de Lijnbaansgracht 231-233. Hier bevindt zich tegenwoordig poptempel ‘De Melkweg’ (Lijnbaansgracht 234). De wachttijd werd vaak aangenaam doorgebracht op het nabijgelegen Leidseplein. Na 1980 was het gedaan met de melkbussen en tegenwoordig rijden er tankwagens met 35.000 liter melk elke drie dagen van de nu veel grotere melkveebedrijven naar de veel grotere zuivelfabrieken, ver weg van Amsterdam. In de jaren vijftig hadden de boeren aan de Sloterweg gemiddeld 25 tot 30 koeien.

Omdat Jacob al sinds 1955 in het (melk)transport zat kon hij Van Waveren van de Margarethahoeve, Sloterweg 1075, in 1972 helpen met het opstarten van een transportbedrijf. Dit is inmiddels uitgegroeid tot een groot bedrijf. Tussen Sloterweg 1065 en de Margarethahoeve op nr. 1081 was het begin van de Genieweg. Dit was tot de aanleg van rijksweg 4 rond 1935 de enige route naar de militaire Drinkwatervoorziening en de militaire magazijnen in de Riekerpolder.

Aan de Sloterweg was een hek waarmee de Genieweg kon worden afgesloten. Dit was verboden militair terrein waarvan alleen de boeren met land in de Riekerpolder mede gebruik mochten maken. De Genieweg maakte na 60 meter een bocht naar rechts en ging achter de Margarethahoeve langs tot de Molenwetering, waar de Genieweg een bocht naar links maakte, langs het water van de Molenwetering. Hierlangs lagen de welputten, ongeveer negen stuks. Deze zijn later allemaal verdwenen, alleen de verzamelput is overgebleven. Dwars door de polder is in 1967 de nieuwe autosnelweg A4 in gebruik genomen en het weidse zicht op de Nieuwe Meer en de Oeverlanden is daardoor helemaal verdwenen.

Het land tussen de Oude Haagseweg en de autosnelweg A4 heeft Jacob nog steeds in gebruik, samen met zijn neef Henk Worm van de Osdorperweg. In het zomerseizoen komt Jacob vrijwel dagelijks naar de overgebleven stukken van de polder, hij beheert de percelen aan de noordzijde van de Molenwetering waar zijn neef Henk Worm jongvee laat lopen.

Door de sloop in januari 2024 van de brug over de Ringvaart komt Henk Worm nu wat minder vaak in het gebied. Vanwege het drassiger karakter van zijn percelen kan daar eigenlijk geen vee lopen en kan alleen hooibeheer worden uitgevoerd.

We hebben een plezierige middag herinneringen opgehaald aan de afgelopen decennia. Na een stevige handdruk die getuigt van levenskracht zeggen we gedag met het idee dit weer snel te herhalen.

Liesbeth Stricker en Nico Jansen, Amsterdam; 23 april 2024.
Vereniging “De Oeverlanden Blijven!”

Het artikel is door Erik Swierstra daarna bewerkt en aangevuld; 17 juni 2024.

Zie ook:
* Luistergids Langs de houten huizen van Amsterdam:
* Sloterweg 1047, Amsterdam

Precíes 50 jaar nadat jongerencentrum SmoeS in het Dorpshuis Sloten zijn deuren had geopend, overhandigde auteur Kees Schelling in hetzelfde pand het eerste exemplaar aan Henk Bruning. 

Kees en Henk ontmoetten elkaar in 1974 voor het eerst in SmoeS en onderhouden tot op de dag van vandaag een hechte vriendschap. Henk vervulde jarenlang de rol van penningmeester van SmoeS. Zijn levendige herinneringen en die van vele anderen zijn vastgelegd in dit rijk geïllustreerde boek.

Bomvol kleine en grote verhalen
Het boek staat vol bijzondere verhalen over de befaamde gastoptredens van grote artiesten zoals Sjef van Oekel en Doe Maar, de grote (strand)feesten in het bescheiden pandje, de wereldverbeterende educatieve en informatieve programma’s die werden georganiseerd. Te veel om op te noemen.

Boeiend voor iedereen
Ook voor degenen die zelf SmoeS nooit bezochten is het boek zeer onderhoudend en lezenswaardig. Nu het Dorpshuis een nieuw leven is begonnen, komen Slotenaren regelmatig voor allerlei activiteiten in het pand. Hoe grappig is het om je dan te realiseren dat die beroemdheden het mini-keukentje als kleedkamer kregen toegewezen… Kortom, een aardig cadeautje voor iemand die alles al heeft…

Het is voor 24,95 euro te koop bij boekhandel Jaspers, Sloterweg 95 in Badhoevedorp en bij boekhandel Meck & Holt aan de Tussenmeer 46 in Osdorp. Deze uitgave is – net als zijn eerdere boeken – ook te bestellen via de website van Kees Schelling.

Ook Het Parool besteedde op 18 mei ruimhartig aandacht aan Kees’ nieuwste uitgave. Lees verder…

 

Theo Durenkamp, lange tijd directeur van de Sint-Jozefschool op Sloten, bestuurslid van de Molen van Sloten en tegenwoordig nieuwsbrief-verslaggever voor Oud Osdorp schreef een verhaal over zijn eerste kennismaking met Sloten in 1963.

Op dat moment kon hij nog niet bevroeden dat hij acht jaar later op de dorpse Slotense katholieke basisschool docent zou worden en dat hij zijn verdere leven verbonden zou blijven met het landelijke gebied van Nieuw-West.

Uitstapjes vanuit de Zeilstraat in Zuid naar Sloten Een verhaal van de hand van tegenwoordig Oud Osdorper Durenkamp is opgenomen in deel 9 van de serie ‘Tussen Andreasplein en Zwarte Pad’. Hierin deelt hij herinneringen uit de tijd van zijn opgroeien in Zuid, vlak bij het toen nog landelijke gebied: “Mijn eerste kennismaking met Sloten was in 1963 toen ik met mijn broer in de zomer regelmatig het Köhler Bad aan de Ringvaart bezocht. De reis ging met bus G die zich telkens door de smalle dorpskern moest wurmen. In juni 1965 gingen we per fiets naar Sloten om de festiviteiten rond het 900-jarig bestaan mee te maken. De bevolking was in oude kledij gestoken en aan de rand van het dorp stond een grote stadspoort.”

In de bundel ‘Tussen Andreasplein en Zwarte Pad deel 9‘ staan verhalen van 28 auteurs. Het boek is te bestellen via uitgever Stiching Driehoek en is verkrijgbaar bij Boekhandel Meck & Holt aan de Tussenmeer 46 in Osdorp.

Zie ook: www.theodurenkamp.nl/artikelen/van-zuid-naar-nieuw-west

De geschiedenis van het geannexeerde dorp Sloten gaat verder terug dan de oprichting van de stad Amsterdam. Maar toch zijn de stad en het dorp al eeuwenlang nauw met elkaar verbonden. Hun gedeelde verleden werd bezegeld met een dobbelspel en de dronken overmoed van landsheer Van Brederode.

Sloten bestaat uit de Sloterweg (de Dorpsstraat), de Osdorperweg en een paar zijstraten en steegjes. In het witte monumentale huis tegenover de speeltuin woonde huisarts Faber, die in het koetshuis ook paarden behandelde. Bij de bakker kon je op de zaterdag voor Pinksteren speciale luilakbollen kopen. En aan de Sloterweg stond vroeger een tolhuis waar iedereen die vanuit Amsterdam het oude dorp in wilde, moest dokken. Het dorp is een herinnering aan nabuurschap, in de schaduw van de grote stad.

Geschiedenis van Sloten
Sloten is ouder dan Amsterdam. De geschiedenis van het dorp gaat terug tot rond het jaar 1000. In deze tijd bestond het gebied dat nu bekendstaat als Amsterdam en omstreken veelal uit veenmoerassen, veenstroompjes en meren. De moerassen waren nauwelijks bewoonbaar en dienden als jacht- en visgronden voor de spaarzame bevolking die leefde van visvangst, veeteelt en turfsteken. Vanaf de 10e eeuw begon de ontginning van deze gebieden, waarbij de eerste dorpen werden gesticht.

Het nabijgelegen Haarlemmermeer vormde een constante bedreiging voor de dorpen in het gebied. En dus ook voor Sloten. De zogenoemde Waterwolf slokte door de eeuwen heen grote stukken land op, waaronder de dorpen Rietwijk en Nieuwerkerk. Sloten bleef gelukkig gespaard. Tot de overstroming van 1836, waarbij het hele dorp tot aan de Haarlemmerpoort in Amsterdam onder water kwam te staan. Prompt werd besloten om het Haarlemmermeer in te polderen en de Waterwolf voor eens en altijd te verslaan.

Doorn in het oog
Voor het onderdeel van Amsterdam werd, stond het dorp in de 15e en 16e eeuw onder gezag van een landheer. Het werd bestuurlijk gezien als een ‘vrije heerlijkheid’. Ambachtsheer Reinoud III van Brederode had naast Sloten ook de heerlijkheden Sloterdijk, Osdorp en Amstelveen in bezit. Hij was een doorn in het oog van het Amsterdamse bestuur. Van Brederode verzette zich namelijk tegen de uitbreiding van Amsterdam, dat steeds meer nabijgelegen grondgebied annexeerde.

Zo begon hij een proces tegen de stad, over de Amsterdamse banpalen. Een banpaal is een vaak stenen paal die de grens van de Banne (het rechtsgebied) van een stad aangeeft. Amsterdam had van Aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk het recht gkregen om 5 kilometer buiten de stadsgrenzen misdadigers op te pakken zonder inmenging van de landheren. En dus plaatste de stad ook banpalen in het gebied van Van Brederode. Op die banpalen was het wapen van Amsterdam met daarop een kroon te zien.

Van Brederode nam aanstoot aan de aanwezigheid van het Amsterdamse stadswapen binnen zijn landgrenzen. De banpalen maakten hem woedend. Daarnaast meende Van Brederode dat een groot deel van Amsterdam zijn voorouders onrechtmatig was afgenomen. Amsterdam was deels van hem, vond de landsheer. Hij eiste belasting van de stadsbewoners en verbood zijn boeren om hun producten op de Amsterdamse markt te verkopen.

Dronken dobbelen
Het langlopende conflict kwam uiteindelijk ten einde dankzij een dobbelspel. Van Brederode genoot er namelijk van om dronken te dobbelen. En tijdens zo’n dobbelspel verloor hij de heerlijkheden van Sloten, Sloterdijk, Osdorp en Amstelveen aan de burgemeester van Amsterdam.

Althans, zo gaat het verhaal. Of het waar is, zullen we nooit helemaal zeker weten. We kunnen het hem tenslotte niet meer vragen. Wat we wel zeker weten, is dat het dorp Sloten vanaf 1529, ofwel door een dobbelverlies ofwel door verkoop, toeviel aan Amsterdam.

Nog steeds staat in Sloten zo’n door Van Brederode gehate banpaal met het wapen van Amsterdam inclusief de 3 andreaskruizen duidelijk zichtbaar. Het origineel verrees in 1342 en verhuisde in 1624 naar de huidige plek, verstopt tussen huizen aan de Sloterweg. De banpaal werd vernieuwd in 1794. Onder de Fransen verloren de banpalen hun functie: heel Nederland werd namelijk één rechtsgebied. Sloten werd weer een aparte gemeente en bleef tot 1921 onafhankelijk van Amsterdam. Een kleine overwinning voor Van Brederode.

Kleinste politiebureau
Midden in het dorp staat het kleinste politiebureau van Nederland. Dit pittoreske gebouwtje stamt uit 1866 en diende oorspronkelijk als een post voor de dorpsveldwachter die de orde in het dorp handhaafde. Er was net genoeg ruimte voor een bureau, een cel, een toilet en een klein aanrechtje. Dorpelingen die een glaasje te veel op hadden, mochten in de cel van het politiebureautje hun roes uitslapen. Dat waren er heel wat. Het dorp telde vroeger namelijk wel 7 kroegen. En kinderen die kattenkwaad uithaalden, moesten een uurtje in de cel hun zondes overdenken.

In 2015 kwam het gebouw leeg te staan. De politie maakte er geen gebruik meer van en voerde geen onderhoud uit. Het raakte in verval. De inwoners van Sloten maakten zich hard voor het behoud van het gebouw en redden het bureau samen met Stadsherstel van de ondergang. Tegenwoordig is het een winkeltje en ontmoetingsplek. Een herinnering aan de tijden van eenvoudiger gemeenschapsbeheer.

De kerk van Sloten
Het hart van het dorp is de Sloterkerk, gelegen aan het Dorpsplein. Sinds de Alteratie van 1578 is dit een protestantse kerk. Tot de brand in 1573 was het een katholieke kerk, vernoemd naar Sint-Pancratius (naamdag 12 mei), een Romeinse martelaar uit de 4e eeuw en een van de vier ijsheiligen. Deze heiligen hebben hun naamdagen half mei op de laatste dagen dat er volgens de volksweerkunde nog nachtvorst kan optreden.

De Sloterkerk kent een roerige geschiedenis. De eerste Sloterkerk wordt voor het eerst in 1063 genoemd, in een oorkonde van bisschop Willem I. Toen stond de kerk mogelijk nabij de zuidwestpunt van de Slotermeer (tegenwoordig de Sloterplas). In de 13e eeuw werd er een tweede Sloterkerk gebouwd, in het huidige dorp Sloten. Deze was best groot voor een dorpskerk.

Dit kwam omdat Sloten aan de Heilige Weg lag. In 1345 had in Amsterdam een wonder plaatsgevonden, het Mirakel van Amsterdam. Dit mirakel maakte van Amsterdam een bedevaartsoord. Om de stroom pelgrims in goede banen te leiden, werd vanaf het dorp Sloten tot aan de bedevaartkerk in Amsterdam een pad aangelegd: de Heilige Weg.

Rijksmonument
De tweede Sloterkerk werd in 1573 voor een groot deel verwoest door de Geuzen tijdens het Beleg van Haarlem. Daarop werd de kerk in de 17e eeuw herbouwd als protestantse kerk. De rooms-katholieken namen gedwongen hun toevlucht tot schuilkerken. In 1650 bouwden zij in het huidige Oud Osdorp een nieuwe R.K. kerk, ook weer naar Sint-Pancratius vernoemd. De vierde en huidige Sloterkerk stamt uit 1861, en is een rijksmonument. De grote klok is gemaakt door de broers Willem en Jaspar Moer. Zij vervaardigden ook de grootste luidklok van de Zuiderkerk in Amsterdam.

De voetbalclub Pancratius in Badhoevedorp is opgericht in Sloten in 1930 en vernoemd naar de in 1901 aan de Sloterweg gebouwde Rooms-katholieke Sint-Pancratiuskerk. Het voetbalveld lag ten zuiden van de kerk, in 1954 is de club naar Badhoevedorp verhuisd. In 1901 werd deze Sint-Pancratiuskerk nieuw gebouwd aan de Sloterweg ter vervanging van de toen gesloopte kerk in Oud Osdorp. Alleen een begraafplaats bij de knik van de Osdorperweg herinnert hier nog steeds aan.

Adempauze
Uiteindelijk werd Sloten in 1921 officieel geannexeerd door de gemeente Amsterdam als onderdeel van de stadsuitbreidingsplannen. Van de boerderijen met landbouwgrond rond het dorp is weinig meer over. Na de annexatie door Amsterdam zijn ze verdwenen onder de nieuwe woonwijken en buurten van stadsdeel Nieuw-West.

Maar het dorp Sloten zelf staat nog steeds fier overeind en is nooit zijn karakter verloren. Met zijn monumentale kerken, minuscule politiebureau, karakteristieke huizen, doodlopende stegen en eeuwenoude banpaal, weert Sloten zich kranig tegen de oprukkende stad. Een adempauze en uniek contrast met het stedelijke Amsterdam.

28 februari 2024 – Dit is een bewerkte versie van een artikel van www.amsterdam.nl/nieuws/achtergrond/sloten/

*  Dit artikel als pdf-document: In het dorp Sloten heeft de tijd stilgestaan (pdf)

Zie ook:
* De banpaal van Sloten – www.slotenoudosdorp.nl/de-banpaal-van-sloten/
* Mijn plek: Sloten – het oudste dorp van Amsterdam – www.slotenoudosdorp.nl/mijn-plek-sloten-het-oudste-dorp-van-amsterdam/
* Vliegtuig halen, twee maal tol betalen – www.slotenoudosdorp.nl/vliegtuig-halen-twee-maal-tol-betalen/
* Sloten herinnert nog aan hoe het hier ooit is geweest – www.slotenoudosdorp.nl/sloten-herinnert-nog-aan-hoe-het-hier-ooit-is-geweest/

* Acht eeuwen Sloterkerk – www.slotenoudosdorp.nl/acht-eeuwen-sloterkerk/
* Geschiedenis Sint-Pancratiuskerk Sloten – www.slotenoudosdorp.nl/geschiedenis-sint-pancratiuskerk-sloten/
* De Sint-Pancratiuskerk in het dorp Sloten – www.slotenoudosdorp.nl/de-sint-pancratiuskerk-in-het-dorp-sloten/
* Het dorp Sloten – www.slotenoudosdorp.nl/historie/het-dorp-sloten/