De Osdorperpolders

De Osdorperpolders zijn de aan weerszijden van de Osdorperweg in Amsterdam Nieuw-West gelegen polders.

(N.B. Door op de afbeeldingen te klikken kan een vergrote weergave worden getoond.)

Het gebied tussen Amsterdam en Haarlem werd in de 10e tot 13e eeuw in cultuur gebracht. De Osdorperpolders waren van de 14e tot de 20e eeuw veenweidegebied. Het gebied ten zuidwesten van de Spaarndammerdijk tot aan de Osdorperweg werd op 16e-eeuwse kaarten aangeduid als Spierinxhoorn. Dit was sinds 1567 ingericht als polder. Na aanleg van de Haarlemmervaart in 1632 werd het gebied opgedeeld in de Spieringhorner Binnenpolder en Osdorper Binnenpolder.

De ban van Oostdorp (Osdorp) in het groen aangegeven met daarin de Spieringhorner Binnenpolder, de Osdorper Binnenpolder en Bovenpolder; 1746.

Kaart van het poldergebied Spierinx Hoorn met de pas aangelegde trekvaart naar Haarlem, die het gebied in tweeën deelt. De noordelijke helft werd de Spieringhorner Binnenpolder, de zuidelijke helft de Osdorper Binnenpolder, met daarin het Ookmeertje; circa 1650.

Osdorper Binnenpolder
Het land ten zuiden van de Haarlemmervaart werd de Binnenweghpolder (18e eeuw), later werd dit de Osdorper Binnenpolder. Ten noorden van de Haarlemmervaart was de Spieringhorner Binnenpolder. Na aanleg van de vaart werd de Osdorper Binnenpolder vanaf 1632 door een poldermolen bemalen, de thans nog bestaande molen De 1200 Roe. Deze naam houdt verband met de afstand tot de Haarlemmerpoort: 1200 Rijnlandse roeden was gelijk aan circa 4.500 meter.

De polder werd begrensd door de Haarlemmervaart, Osdorperweg, Slimmeweg en Groeneweg. De Groeneweg liep van noord naar zuid langs de polder van de Haarlemmerweg langs het Ookmeertje richting de Osdorperweg. Deze weg lag globaal ten westen waar nu de Abraham Kuyperlaan en Troelstralaan zijn en ten noorden van waar nu de Ookmeerweg ligt. Het oostelijke deel van de polder, inclusief de Groeneweg, is in de jaren vijftig onder het zand verdwenen voor de bouw van de tuinstad Geuzenveld.

Spieringhorner en Osdorper Polders in 1900. In het midden deelt de Haarlemmervaart het gebied in tweeën. Van linksboven naar middenkader loopt de Osdorperweg, met het dorp Osdorp. Rechts loopt de Uitweg.

De Osdorper Binnenpolder behoort tot het boezemgebied van Rijnland. De polder ligt nagenoeg geheel in de gemeente Amsterdam, uitgezonderd enkele ha in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude (sinds 2019 Haarlemmermeer). Met ingang van 1982 behoort deze polder tot de Amsterdamse Polders.

Ookmeerpolder
De in 1874 drooggemaakte Ookmeerpolder werd geheel omsloten door de Osdorper Binnenpolder. Het meertje lag iets ten westen van de Groeneweg. Het vroegere Ookmeertje had oorspronkelijk een eigen afwatering naar het noorden die uitkwam in het veenriviertje de Drecht, dat door Spierinxhoorn heen afwaterde op het IJ, waar een spuisluisje lag. Na de aanleg van de Haarlemmervaart werd daarop afgewaterd.

Na de droogmaking van de Haarlemmermeerpolder in 1852 bleef het Ookmeertje nog enige tijd bestaan, maar het werd als laatst overgebleven meertje in deze omgeving in 1874 ook drooggemaakt. De Ookmeerpolder werd bemalen met een kleine poldermolen. Er was één boerderij, met dezelfde naam.

De Oostdorpermolen / ‘De 1200 Roe’ van de Osdorper Binnenpolder aan de Haarlemmerweg, bouwjaar 1632, 1951 buiten bedrijf, in 1977-’79 gerestaureerd. Foto circa 1900.

In de jaren vijftig verdween de Ookmeerpolder onder het zand voor de nieuwe Tuinstad Geuzenveld. Iets ten zuiden daarvan werd vanaf 1956 het Sportpark Ookmeer aangelegd. Het werd geopend in 1961. Hier kreeg in 1965 ook de Molen De 1100 Roe, afkomstig van de Haarlemmerweg, een nieuwe plek. Hij dient nu als hulpbemaling voor het sportpark.

Kaart van de Osdorperpolders uit 1941. De Osdorper Binnenpolder-Noord is deels in vervening (links), deels al drooggemaakt (rechts) als Polder De Eendracht. Onder het niet uitgeveende deel van de Osdorper Binnenpolder. Van linksboven naar middenonder de Osdorperweg. Links daarvan de Osdorper Bovenpolder.

Ten zuidwesten van Geuzenveld is, ten westen van het Ma Braunpad, nog een klein gedeelte van het veenweidegebied bewaard gebleven, dit is nu bekend als Osdorper Binnenpolder-Zuid. Samen met het Natuurpark Vrije Geer nabij het dorp Sloten vormt dit een van de laatste restanten veenweidegebied aan de randen van de Westelijke Tuinsteden.

Polder De Eendracht
Na verlening van concessies in 1918 en 1921 werd in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw het noordelijkste deel van de Osdorper Binnenpolder uitgeveend. Tussen 1937 en 1941 werd het gebied weer drooggemaakt en heet sindsdien Polder De Eendracht. Deze droogmakerij ligt ongeveer twee meter lager als de rest van de Osdorper Binnenpolder en heeft een eigen gemaal.

Het nieuwe gemaal uit 1920 van de uit te venen Osdorper Binnenpolder-Noord (Polder De Eendracht) bij de Mientekade ten zuiden van Halfweg. Gezien in westelijke richting met op de voorgrond de schutsluis en op de achtergrond de Ringvaart van de Haarlemmermeer.

Het eerste gemaal was aan de zuidwestrand, bij de Osdorpervaart, sinds 2003 is er een nieuw gemaal aan de oostkant, dat uitmaalt op het hoger gelegen niet-uitgeveende deel van de Osdorper Binnenpolder. Deze heeft een gemaal aan de Ringvaart van de Haarlemmermeer bij de grens met Halfweg. Dit gemaal is gebouwd in 1920 bij de start van de vervening van De Eendracht. De verkaveling in blokken was een proef voor de inrichting van de Noordoostpolder, die in 1942 drooggelegd werd. Het was een van de laatste akkers in Amsterdam. Dit deel is sinds 2009 ingericht tot een deel van de Tuinen van West. Voorts zijn er het Nieuwe Bijenpark en drie volkstuinparken (De Eendracht, Osdorp en Tigeno) in de polder.

Kaart van de Osdorperpolders 1957. De Osdorper Binnenpolder-Noord na vervening drooggemaakt als Polder De Eendracht. De heeft een goortschalige blokverkaveling gekregen. Onder het niet uitgeveende deel van de Osdorper Binnenpolder. Van linksboven naar middenonder de Osdorperweg.

Tuinstad Geuzenveld
Het oostelijke deel van de polder verdween, ruim tien jaar na de droogmaking, in de jaren vijftig onder het zand voor de tuinstad Geuzenveld. In het overblijvende deel van de polder kwam aangrenzend het Sportpark de Eendracht te liggen met daarin onder andere voetbal- en korfbalvelden. Sportpark De Eendracht herbergt sinds 1997 het Nationaal Rugby Centrum Amsterdam, waar onder meer het bondsbureau van de Nederlandse Rugby Bond gevestigd is.

Nieuwbouwwijk ‘De Eendracht’
Het noordoostelijke deel van het sportpark werd eind jaren tachtig opgeofferd voor woningbouw ten behoeve van een kleine nieuwbouwwijk ‘De Eendracht’ ten westen van Geuzenveld. De eerste woningen werden begin jaren negentig opgeleverd op de plaats van een deel van de voormalige sportvelden. De wijk werd ontsloten vanuit de Aalbersestraat door de in het verlengde van de Cornelis Outshoornstraat gelegen J.M. den Uylstraat, die ligt op de plek van het oostelijk deel van de Tom Schreursweg en door de in het verlengde van de Sam van Houtenstraat liggende Gerda Brautigamstraat. De straten zijn hier vernoemd naar Nederlandse politici uit de 20e eeuw.

Aan de zuidkant ligt het park de Kuil, dit is het laagst gelegen deel van de polder, met een ecologisch park dat doorkruist wordt door wandel- en fietspaden.

Eendrachtspark
Het Eendrachtspark werd aangelegd in de jaren zestig tussen de tuinsteden Geuzenveld en Slotermeer en ligt niet bij de woonwijk en het sportpark. In 1990 werd het park ingedeeld bij stadsdeel Geuzenveld-Slotermeer, sinds 2010 Amsterdam Nieuw-West.

Entree van het dorp Osdorp aan de zuidkant met de Osdorperweg, gezien in noordwestelijke richting; juni 1953.

Osdorper Bovenpolder
Ten westen van de Osdorperweg liggen drie droogmakerijen, waarvan twee ontstaan na uitvening van het veenweidegebied en inpoldering van een vroeger meertje. Dit zijn de Osdorper Bovenpolder, Lutkemeerpolder en Middelveldsche Akerpolder.

De Osdorper Bovenpolder werd in 1570 als polder ingericht. De polder had drie eeuwen geen eigen bemaling. Via een duiker in de Osdorperweg werd het overtollige water geloosd op de Osdorper Binnenpolder. Deze situatie bleef zo bestaan tot de aanleg van de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder vanaf 1840. De ringvaart werd dwars door de landtong Raesdorp gegraven, de noordoostelijke helft hiervan werd toen gevoegd bij de Osdorper Bovenpolder. Dit werd gewijzigd in 1872 toen na de droogmaking van de Lutkemeer het restant van Raesdorp na vervening bij de Lutkemeerpolder werd gevoegd.

De Raasdorperweg met aan het einde de dijk langs de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. Links van de weg het gemaal van de Osdorper Bovenpolder; 1 augustus 1967.

Om de afwatering van de Osdorper Binnenpolder te verbeteren kreeg deze polder in 1868 een eigen poldermolen langs de in 1848 voltooide ringvaart. De molen had een vijzel met een doorsnede van 0,72 m en een vlucht van 17,3 m. De polder waterde nu rechtstreeks af op de Ringvaart, in plaats van via de Osdorper Binnenpolder op de Haarlemmervaart.

De Osdorper Binnenpolder gezien vanaf kruising met de Ookmeerweg. In de verte links de Ookmeermolen, dit is de Molen de 1100 Roe op zijn nieuwe locatie sinds 1965; 2 juli 1967.

De polder werd tussen 1900 en 1920 uitgeveend en weer drooggemaakt. Omdat het polderpeil nu zo’n twee meter lager kwam te liggen voldeed de molen niet meer. Deze werd in 1920 vervangen door een nieuw elektrisch poldergemaal, aan het einde van de nieuw aangelegde Raasdorperweg. Het nieuwe gemaal is gebouwd vlak naast de vroegere molen en doet nog steeds dienst.

Wijsentkade
De zuidelijke begrenzing van de polder wordt gevormd door de Wijsentkade. Deze is een oude landscheiding tussen het bangebied van Oostdorp (Osdorp) en het bangebied van Nieuwerkerk. Dit was een dorpsgebied ten zuidwesten van Osdorp. Nieuwerkerk is echter in de loop der eeuwen verzwolgen door het water van de Haarlemmermeer. Bij de droogmaking daarvan was er in 1852 nog één huis over van Nieuwerkerk.

De Osdorper Bovenpolder was en is in gebruik als weidegrond. Sinds het uitvenen is er gras op klei. Ook kwamen er enkele tuinbouwbedrijven, deze bleven als laatste in Amsterdam over nadat de tuinbouw in de polders elders in Amsterdam-West is verdreven door de voortgaande verstedelijking.

Luchtfoto van de Osdorperweg, gezien naar het zuidoosten. Op de voorgrond naar rechts de Lutkemeerweg. Bovenin dwarsover de Ookmeerweg, met schuin naar rechts de Baden Powellweg met hoogbouw aan het Langswater. Linksboven de tuinstad Osdorp met de omgeving van Tussenmeer. Rechts de Osdorper Binnenpolder met de dijk genaamd Wijsentkade (deels); november 1972.

Luchtfoto van de Osdorper Binnenpolder. Rechts de Osdorperweg. Op de achtergrond de Sloterbinnen- en Middelveldsche Gecombineerde Polders. Gezien in zuidoostelijke richting naar de in aanleg zijnde Sloterplas (links boven); 16 september 1952.

In de tweede helft van de 20e eeuw werden steeds meer taken van het polderbestuur overgedragen aan de gemeente Amsterdam. De polder als organisatie werd in 1982 opgeheven.

Luchtfoto van de Osdorper Bovenpolder en Lutkemeerpolder, gezien naar het zuiden. Dwarsover de Lutkemeerweg, linksboven de Ookmeerweg ter hoogte van de Jan Rebelstraat. Rechtsboven de Wijsentkade en de begraafplaats Westgaarde (deels); 25 april 1973.

Luchtfoto van de Polder De Eendracht met Sportpark De Eendracht, gezien in noordwestelijke richting. Linksonder de Osdorper Binnenpolder-Zuid; 6 juni 1975.

De polder kent twee polderwegen, haaks op de Osdorperweg: de Raasdorperweg en de Lutkemeerweg. Sinds 2013 doorkruist de hooggelegen Westrandweg het noordelijke deel van de polder.

Het land ten westen van de Kostverlorenvaart behoorde sinds de 16e eeuw tot het boezemgebied van het Hoogheemraadschap Rijnland. Sinds 2003 staat het onder bestuur van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV), maar het watert nog steeds uit op de Ringvaart van de Haarlemmermeer, boezem van Rijnland.

Erik Swierstra, maart 2023.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

De (meeste) foto’s en kaarten zijn afkomstig uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.