De Oude Molen van Osdorp
Op de prachtige Ringvaartdijk in Amsterdam-Osdorp staat een zwaar vervallen monument, een molenstomp, die een rol gespeeld heeft binnen de Stelling van Amsterdam.
Stadsherstel wil deze stomp redden en een passende functie geven. In samenwerking met de Stichting De Oude Molen is het plan tot stand gekomen om de molen een pleisterplaatsfunctie te geven.
De huidige situatie van de Oude Molen (foto Stadsherstel)
Pleisterplaats
Langs de molenstomp voert een mooie fiets- en wandelroute van de Groene-AS, de ecologische en recreatieve verbindingszone tussen Amstelland en Spaarnwoude en verbindend element tussen de groene lobben. Bovendien gaat de provincie de fietsroute van de Stelling van Amsterdam langs de molenstomp leiden. Over de Ringvaart willen de samenwerkende partijen een voet/fietspontje laten varen, zodat er een directe verbinding komt met Badhoevedorp en de nabij liggende forten van de Stelling (onder andere in de gemeente Haarlemmermeer), waardoor diverse interessante fiets- en/of wandellussen ontstaan.
In de molen komt een koffie- en theeschenkerij in combinatie met een informatiepunt over de Groene-AS, de Linie/Stelling van Amsterdam en de lokale waterstaatkundige geschiedenis. De begane grond wordt rolstoeltoegankelijk gemaakt en hier wordt tevens een invalidentoilet gerealiseerd. Het is nadrukkelijk de bedoeling dat de molen ook een buurtfunctie krijgt. Het koffie/theehuis zal, zoals het er nu naar uitziet, worden opgezet met een horeca-bemiddelingsbureau voor 55-plussers, tezamen met een sociaal-maatschappelijke instelling. Het informatiepunt komt in handen van de Stichting De Oude Molen. Men is daarbij van plan om vanuit de molen ook schoolcontacten en rondwandelingen te organiseren. In de molen zelf bestaat de unieke kans om ter plekke te zien hoe de polderbemaling en de inundatie van het omliggende gebied werkte.
Onder de molenstomp bevinden zich nog waterwerken, die niet alleen de Akerpolder droog hebben gehouden, maar ook onder water konden zetten in tijden van oorlog. Op deze wijze heeft de molen een rol gespeeld in de Linie van Amsterdam. De Linie was de voorloper van de Stelling van Amsterdam en behield een functie als schaduwlinie binnen de Stelling. De Oude Molen is het enig overgebleven waterstaatkundige werk tussen Halfweg en Amstelveen binnen de voormalige zuidflank van de Linie van Amsterdam.
De vervening van de Middelveldsche Akerpolder
De molen is in 1874 op de huidige plaats neergezet. Hij is afkomstig van “elders” zoals staat te lezen in de notulen van de Dijkgraaf en Heemraden van het Waterschap Haarlemmermeer. Waar dat ‘elders’ precies was, wordt door de vrijwilligers van stichting De Oude Molen momenteel uitzocht. De reden van de verplaatsing was de 20-jarige concessie die het bestuur van de Middelveldsche Akerpolder van het rijk had gekregen om de polder te vervenen. Na afloop van de concessie was het polderpeil zo’n drie meter gedaald. Om de grond droog te maken voor de tuinders die zich er gingen vestigen werd de schepradgang in 1896 vervangen door een vijzelgang. Beide zijn nog aanwezig, achter en onder de molen. Bijna een kwart eeuw later werd de windmolen vervangen door een elektrisch pompgemaal aan de voet van de dijk. De wind was een te onzekere factor in de bemaling van de inmiddels vol met tuinderijen staande polder. De bovenbouw van de molen werd verwijderd en de romp werd ingericht tot woning van de poldermeester.
Onderdeel van de Linie en de Stelling van Amsterdam
In tijd van oorlog beschikte de stad Amsterdam over een waterlinie ver van de stadsrand. Deze linie bestond deels uit natuurlijke wateroppervlakken (het IJ, de Zuiderzee en de Haarlemmermeer) en deels uit dras te zetten gebieden met her en der verdedigde doorgangen. Dit maakte de oversteek te voet of per boot nagenoeg onmogelijk voor de vijand. Het nauwkeurig dras zetten gebeurde met behulp van sluisjes, verlaten en watermolens en was een taak van Defensie. De Linie van Amsterdam werd meerdere malen in gebruik gesteld. Onder andere de polders tussen Halfweg, Sloten en Amstelveen maakten er deel van uit. De zuidflank werd beschouwd als zwakste schakel, wat was gebleken toen bij de inval van de Pruisen in 1787 de vijand het Haarlemmermeer overstak en daardoor bij Sloten en de Schinkel door wist te breken.
De toch al relatief zwakke zuidflank van de Linie en daarmee de verdediging van Amsterdam, onderging een drastische verzwakking met de drooglegging van de Haarlemmermeer (1848-1852), waarbij het noordelijk deel van de nieuwe polder nog wel als additioneel inundatiegebied werd aangewezen en ingericht. Er volgden vele militaire studies naar versterking van de zuidflank van de Linie. Uiteindelijk ging de Linie door de Vestingwet van 1874 gedurende de daaropvolgende decennia over in de Stelling van Amsterdam. De oorspronkelijke zuidflank van de Linie bleef als schaduwlinie officieel deel uitmaken van de Stelling.
De toekomstige situatie van de Oude Molen (tekening Remco van Dam)
Van: www.stadsherstel.nl
Zie ook: Officiële start restauratie De Oude Molen van Osdorp