Cultuurhistorische Verkenning – Samenvatting

De afgelopen maanden is in de Westerpost, op de pagina Sloten-Oud Osdorp, in 20 afleveringen een compleet beeld gegeven van de Cultuurhistorische Verkenning Sloten en Oud Osdorp. Interessant vanwege de historische weetjes over de dorpen en de omgeving, maar er zaten ook een aantal boodschappen in verpakt. In deze laatste aflevering daar een samenvatting van.

Beschermd dorpsgezicht Sloten

De dorpen Sloten en Oud Osdorp zijn niet aangewezen als beschermd dorpsgezicht. Er is wel onderzocht of dat mogelijk was, maar het is niet gelukt. Het dorp Sloten is in het verleden aangemeld bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg om als dorp een beschermde status te verkrijgen. In twee onderzoeken is Sloten echter buiten de boot gevallen.

Eind jaren ’80 is een derde onderzoek, het Monumenten Inventarisatie Project jongere bouwkunst en stedebouw 1850 – 1940 uitgevoerd. Op grond daarvan is in het daarop volgende Monumenten Selectie Project (MSP) een groot aantal ‘jonge’ monumenten aangewezen, alsook een aantal nieuwe, beschermde gezichten. Ook in dit kader is Sloten niet aangewezen.

De reden is voor de hand liggend: het gaat in het MSP om wat in de periode 1850 – 1940 aan stedenbouw en architectuur tot stand is gekomen. Bij Sloten is de stedenbouwkundige hoofdstructuur van ver vóór 1850, de bebouwing gedeeltelijk.

Er is in de eerste plaats vanwege omringende bebouwing nauwelijks nog een relatie met het oorspronkelijke buitengebied. Vervolgens is het dorp als type veennederzetting niet zeldzaam, gavere exemplaren zijn bijvoorbeeld Eemnes, Kamerik en het genoemde

Holysloot (alle beschermd). Daar is ook de ontwikkelingsgeschiedenis -juist vanwege het bewaard blijven van het buitengebied- veel beter te herkennen dan in Sloten.

Uiteindelijk is daarom besloten dat Sloten weliswaar een interessante geschiedenis heeft, maar dat er te weinig zichtbaar is gebleven van deze geschiedenis.

Dat Sloten op rijksniveau niet beschermenswaard is, betekent uiteraard niet dat er op historisch-geografisch, historisch-stedenbouwkundig en historisch-bouwkundig gebied geen waarden aanwezig zijn.

Vanuit historisch-geografische en historisch-stedenbouwkundig invalshoek ligt de waarde van Sloten vooral in de stedelijke, Amsterdamse context. Binnen de stedelijke ruimte als geheel is Sloten als dorp herkenbaar. Net als de nu door stedelijke uitbreidingen ingeklemde dijkdorpen Nieuwendam en Buiksloot maakt Sloten daarmee de groei van Amsterdam duidelijk. De oude dorpen laten zien dat de stad in een eeuwenlang proces van groei, andere plaatsen -ooit ver buiten de stadsgrenzen- heeft opgeslokt.

Primair is daarom het dorpse, niet-stedelijke karakter van Sloten van cultuurhistorische waarde. Op de stad als geheel heeft de aanwezigheid van dit soort dorpslinten, die vaak ook recreatieve routes zijn, een ‘ontspannende’ werking.

Oud Osdorp

Voor Oud Osdorp is het verhaal vergelijkbaar. Aan Osdorperweg en Lutkemeerweg staan geen rijks- of gemeentemonumenten. Wel is een aantal panden op de lijst van het Monumenten Inventarisatie Project (mip-lijst, jaren ’90) gezet. Een deel daarvan blijkt inmiddels gesloopt te zijn.

Op grond van veldwerk, de mip-lijst en de inventarisatie van het gebied die in 1978 is gemaakt door de Commissie Dooijes is een lijst opgesteld van waardevolle bebouwing aan de Osdorperweg en omgeving. De panden zijn tevens op kaart gezet. Deze gebouwen zijn te beschouwen als orde 2 panden en zullen door de welstandscommissie, net als die in de dorpskern van Sloten, ook als zodanig worden beschouwd. Langs de Osdorperweg is het van groot belang de ‘drager’ van het gebied, het landschap, zoveel mogelijk als structuur te handhaven, op zo’n manier dat het gebied een groen en landelijk aanzien houdt, waarbinnen wel van alles kan gebeuren. Essentieel is dus een kade voor ruimtelijke planvorming dat dit aanzien in stand kan houden, maar dat tegelijkertijd ruimte biedt aan ontwikkelingen zoals die nu al gaande zijn. In een aantal aanbevelingen wordt daarop geanticipeerd.

Aanbevelingen voor de welstand

Het dorp Sloten is van stedenbouwkundig, architectuurhistorisch en historisch belang als voormalig dorp, met structuur en bebouwing van dien, dat binnen de stadsgrenzen is komen te liggen. Het is niet uitzonderlijk, gaaf en zeldzaam genoeg voor een beschermd dorpsgezicht op rijksniveau, het dorp heeft zeker wel bijzondere waarde voor de stad Amsterdam.

Bovendien is het dorp een bijzondere identiteitsdrager op het niveau van de stad, die de geschiedenis van het gebied in de snel verstedelijkende omgeving leesbaar houdt. Water en groen houden de oorspronkelijke kavelstructuur afleesbaar. Dit alles rechtvaardigt het aanwijzen van het dorp Sloten tot een gebied met bijzonder welstandsniveau. Daarom is er een architectuurordekaart gemaakt waarop per pand de waardering is aangegeven en het daarbij behorend welstandskader. Welstand zet in op het herkenbaar houden van de historische dorpskern en het tegengaan van schaalvergroting. Die herkenbaarheid wordt gedragen door het zicht op het dorp, de open stegen die de relatie vormen tussen Sloterweg en achterland en de aan het landelijk verleden refererende bebouwing. Daarbij wordt er naar gestreefd bij verbouw de bestaande architectuur zoveel mogelijk in stand te houden. Nieuwbouw zou moeten inspelen op de bestaande karakteristieken.

Vervolgens geeft de verkenning een opsomming van criteria waaraan verbouw en nieuwbouw zou moeten voldoen. Daarbij moet worden gelet op zichtlijnen, schaalgrootte, bouwhoogte en in zijn algemeenheid het historische karakter van het dorp. Daarna wordt een opsomming gegeven van meer specifieke zaken als gevelopbouw (geen balkons aan de straatzijde), kleurgebruik bij schilderwerk en materiaalgebruik (stenen en dakpannen). Een aparte paragraaf is gewijd aan het groen, zoals het tegengaan van verstening van de bestaande voortuinen en behoud van de structuur van de waterlopen (geen demping en bruggen in plaats van dammen).

Bestemmingsplan

In hoeverre al deze aanbevelingen in het nieuwe bestemmingsplan van Sloten worden opgenomen en welke juridische status zij dan krijgen is nog onduidelijk. Ook wanneer het bestemmingsplan openbaar gemaakt wordt is niet helder. Navraag bij het stadsdeel Osdorp leverderde geen datum op. Een weinig behulpzame telefoniste slaagde er niet in iemand te vinden die daar uitsluitsel over kon geven.

Arie van Genderen

Uit: de Westerpost, pagina Sloten-Oud Osdorp, 12 maart 2008.

Zie ook: Cultuurhistorische Verkenning dorpskern Sloten en omgeving Osdorperweg