Oud Osdorp

De bouw van de Tuinstad Osdorp startte in 1957 en de eerste woningen werden in 1958 opgeleverd. Omstreeks 1973 was deze wijk voltooid. De naam is ontleend aan een reeds lang bestaand begrip, namelijk de buurtschap Osdorp aan de Osdorperweg in de vroegere gemeente Sloten.

In tegenstelling tot het feit dat het wapen van het stadsdeel een os bevat, is dit niet de veronderstelde oorsprong van de naam Osdorp, afgeleid van Oostdorp daar de inwoners zich op Haarlem oriënteerden.

Oorsprong van Osdorp

Zo’n duizend jaar geleden was het gebied waar nu Osdorp ligt een onbegaanbaar veenmoeras. Daar doorheen liepen veenstroompjes, waaronder de Sloot of Slochter, waaruit de Slootermeer ontstond. Vanuit het overbevolkte Kennemerland werd dit gebied gekoloniseerd. Omstreeks het jaar 1100 werd Osdorp gesticht, op oude kaarten meestal met Oostdorp (ook wel Okesdorp) aangeduid. Er was waarschijnlijk niet echt een dorpskern, maar een lintbebouwing langs een veenkade, de Oostdorperweg. Deze weg had een waterkerende functie. De verkaveling van Osdorp ging uit van het IJ in zuidelijke richting. De bewoners leefden van visvangst, veeteelt en turfsteken.

De Ookmeermolen (Molen de 1100 Roe) aan de rand van de Osdorper Binnenpolder-Zuid in 2005.
Foto: Erik Swierstra.

Oriëntatie op Haarlem

In 1155, zo dicht Melis Stoke in zijn 13e eeuwse Rijmkroniek, kiezen de bewoners van Okesdorp (dorp van Uko) de kant van Haarlem in de strijd tegen de Friezen. Deze oriëntatie op het westelijk gelegen Haarlem kan ook een verklaring zijn voor de (latere) naam Oostdorp, die ook voorkwam op kaarten van het Hoogheemraadschap Rijnland.

In de 13e eeuw werd wegens toenemende wateroverlast door inklinking van het veen van akkerbouw op veeteelt overgeschakeld. In 1529 verkocht Reinout III, Heer van Brederode, de ambachtsheerlijkheden Sloten, Sloterdijk, Osdorp en de Vrije Geer aan de stad Amsterdam. Door keizer Karel V werd dit in 1531 bevestigd. Hierdoor vermindert in dit gebied de invloed van Haarlem en neemt die van Amsterdam toe.

Sloten en Osdorp op een kaart van Balthasar Floresz uit 1615 met links van de nog niet drooggemaakte Slootermeer het dorp Osdorp en aan de zuidwestpunt de Geerban en het dorp Sloten. Onderaan de Nieuwe Meer. Rechtsboven de nog kleine stad Amsterdam.

Osdorper Polders

In 1567 werd het gebied dat later de Osdorper Binnenpolder is geworden omdijkt. Aanvankelijk heette dit Spierinxhorn, dit had nog een natuurlijke afwatering op het IJ. In 1631 werd de trekvaart en later de weg tussen Amsterdam en Haarlem aangelegd. Deze doorsnijdt onder andere deze polder. Het deel ten zuiden daarvan heette daarna de Osdorper Binnenpolder. In 1632 werd de molen de 1200 Roe gebouwd voor de bemaling hiervan. De polder ten noorden van de Haarlemmervaart heette sindsdien Spieringhorner Binnenpolder.

De kerk te Osdorp in de 19e eeuw. Rechts de pastorie. Foto: collectie Dorpsraad.

Kerk te Osdorp

In 1650 werd een kerk te Osdorp gebouwd. Dit omdat de katholieken uit de kerk van Sloten waren verdreven en enige decennia lang gebruik moesten maken van boerenschuren. Deze katholieke kerk was gewijd aan de heilige Pancratius. De kerk werd vernieuwd in 1789. De toren is er in 1836 afgewaaid. Door de vervening van de omliggende polders werd de kerk als gevolg van verzakking bouwvallig en moest in 1901 worden afgebroken. Ter vervanging werd een nieuwe Sint-Pancratiuskerk in Sloten gebouwd. Op de plaats van de oude kerk te Osdorp, nabij de knik in de Osdorperweg, is nog steeds het kleine kerkhof te vinden met enkele monumentale graven.

Oud Osdorp ter hoogte van de knik in de Osdorperweg; 2004. Foto: Erik Swierstra

Overstromingen

In de loop der eeuwen is het poldergebied rond Osdorp vele malen overstroomd. Maar tijdens een storm op 29 november 1836 braken de dijken van de Haarlemmermeer op diverse plaatsen door en het water overstroomde het hele gebied tot aan de poorten van Amsterdam. 4.000 hectare land liep onder en er werd grote schade aangericht. Een maand later werd Leiden door het water bedreigd, waarna in 1839 eindelijk tot drooglegging van de Haarlemmermeer werd besloten.

Omstreeks 1850 telde de buurtschap Osdorp 45 haardsteden (woningen), bewoond door 55 huisgezinnen, totaal 260 inwoners. De meeste van hen leefden van de landbouw. 180 inwoners waren hervormd, 80 katholiek. Het dorp Osdorp telde 9 haardsteden en 53 inwoners. De statie Osdorp, bediend door een pastoor, telde 420 zielen. Er was geen school, hiervoor moesten de kinderen naar Sloten of Sloterdijk.

De Oude Molen aan de Ringvaart in 2000. Foto: Erik Swierstra.

Drooglegging en vervening

In 1852 kwam de Haarlemmermeer na vier jaar pompen droog te liggen. In 1865 werd de Lutkemeer drooggelegd, in 1872 werd ook het IJ, ten noorden van Osdorp ingepolderd. In 1874 werd het Ookmeertje, als laatste in deze omgeving, drooggelegd. De eeuwenlange dreiging van het water was eindelijk afgewend. In 1888 kreeg de Osdorperweg wegverharding met stenen en werd in 1935 geasfalteerd. In 1896 startte de uitvening van de Osdorper Bovenpolder. Na afronding van dit karwei startte in 1920 de uitvening van de Eendrachtpolder, die in 1941 gereed kwam.

Kaart van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1934.
In het midden de Sloterplas, links daarvan Tuinstad Osdorp.
Aan de linkerkaartrand Oud Osdorp en linksonder het dorp Sloten.

Aan de rand van de stad

In 1921 werd de gemeente Sloten geannexeerd door Amsterdam. Na vaststelling van het Algemeen Uitbreidings Plan in 1935 startte in 1951 de bouw van de Westelijke Tuinsteden. Delen van landelijk Osdorp verdwijnen onder het zand voor woningbouw. Het resterende gebied werd langzamerhand een soort rommelzone aan de rand van de stad. Osdorp verliest zijn naam aan de nieuwe tuinstad. Ter onderscheiding wordt het buurtschap voortaan Oud Osdorp genoemd. Het enige min-of-meer oorspronkelijke veenweidelandschap dat in Osdorp overblijft is de Osdorper Binnenpolder.

In juni 2004 verscheen het boekje ‘Fietsen door Landelijk Osdorp’ waarin meer bijzonderheden worden verteld over het beschreven gebied. Het boekje is te koop in de Molen van Sloten en in het Dorpshuis van Sloten.