Erfgoed van de Week – De monumentale Margarethahoeve

Een parel in het gehavende boerderijenlint van Sloten

21 december 2023

Het dorp Sloten is een gemeentelijk monument rijker! De voormalige boerderij ‘Margarethahoeve’ aan de Sloterweg 1081 ligt in het boerderijenlint dat vanouds de Sloterweg aan beide zijden omzoomde. Dit is in het laatste decennium aanmerkelijk versnipperd geraakt door nieuwbouw. Reden te meer om de enkele boerderijen die er nog zijn te koesteren.

De Margarethahoeve, gezien in zuidwestelijke richting. Foto: C.F. Jansen (mei 1954), Beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010118000471).

Sloterweg
De Sloterweg ten oosten van het dorp Sloten is aan het einde van de dertiende eeuw aangelegd in een ontginningsgebied en vormde sindsdien een belangrijke verbindingsroute tussen Sloten en Amsterdam. Door de ontginning van het veengebied rondom Sloten, ontstonden aan beide zijden van de weg langgerekte kavels omgeven door sloten. Op de kop van deze kavels zijn boerderijen gebouwd, waardoor een langgerekt boerderijenlint tot stand kwam. Vermogende Amsterdammers kochten kavels als belegging, of om er een hofstede of buitenplaats te stichten. Zo is de Margarethahoeve lange tijd een pachtboerderij geweest van Amsterdamse families. In de loop van de negentiende eeuw zijn echter alle buitenplaatsen verdwenen en kwamen ook op deze terreinen boerderijen.

De Sloterweg anno 1934 met aan de linkerkant de Margarethahoeve. Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam (OSIM00004002570).

In 1921 is de gemeente Sloten geannexeerd door de gemeente Amsterdam met het oog op uitbreiding van de snelgroeiende stad. Behalve bebouwing was er ook aandacht voor ‘vergroening’ in de toenemende stedelijke omgeving. Aan de Sloterweg kwam in 1927 een volkstuincomplex en zo’n 10 jaar later werd het Siegerpark, dat naast het zogenoemde Reigersbos lag, een relict van een verdwenen buitenplaats.

De linker zij- en voorgevel. Foto: Erik Swierstra; december 2023.

Van boerderij en tuinbouw naar nieuwbouw
Langzamerhand veranderde het agrarisch karakter van de omgeving van de Sloterweg. Een belangrijke wijziging in de bebouwing langs de Sloterweg vond plaats vanaf de jaren 1950. Toen kregen tuinders door de uitbreidingen van de Westelijke Tuinsteden een gebied ten noorden van de Sloterweg aangewezen als nieuw tuinbouwgebied. In de afgelopen decennia is er steeds meer nieuwbouw in de vorm van sterk verdichte zelfbouwkavels bij gekomen, die voor een belangrijk deel ten koste van de boerderijen is gegaan. De lintbebouwing is hierdoor steeds nauwer aaneengesloten geraakt en de rooilijn is steeds dichter naar de Sloterweg getrokken. Van de circa 50 boerderijen die er halverwege de vorige eeuw nog stonden, zijn er slechts een paar behouden, al hebben ze niet meer hun oorspronkelijke bestemming.

Gezicht op de boerderij met het hooihuis gezien vanaf het dorp Sloten, 1954. Foto: C.F. Jansen, Beeldbank Stadsarchief Amsterdam (010118000468).

De Margarethahoeve uit 1905
Op het eerste gezicht zou je de Margarethahoeve, ondanks de naam, niet direct herkennen als een boerderij. Het dwarsgeplaatste voorhuis oogt als een burgerwoning in de chaletstijl van rond 1900. Pas bij het naderen vanaf de dorpskern van Sloten is de stal zichtbaar die met het hoofdhuis is verbonden en blijkt het dus echt om een boerderij te gaan. Deze boerderij is in 1905 geheel nieuw gebouwd. De voorganger, een hallenhuisboerderij uit 1870, is gesloopt.

De voorgevel en rechter zijgevel waarin de tweedeling van het schuur- en stalgedeelte afleesbaar is aan de stalramen. Foto: Erik Swierstra; december 2023.

De huidige boerderij heeft een T-vormige plattegrond. Het dwarsgeplaatste woonhuis met erachter het bedrijfsgedeelte heeft elementen van de chaletstijl. Dit herken je aan de decoratieve sierspanten in de zijgevels, het inmiddels betimmerde sierspant in de topgevel en het siermetselwerk en is ook typerend voor een burgerwoning. De combinatie met een bedrijfsgedeelte was geheel nieuw aan het begin van de twintigste eeuw en straalde een zekere ambitie van de, in dit geval Amsterdamse, eigenaar uit.

Interieur van het woonhuis
Opmerkelijk is de indeling van het woonhuis. De voorgevel mist een voordeur, die onder de topgevel wordt verwacht door de symmetrische opbouw met 5 raamtraveeën. De entree tot de woning bevindt zich echter in het voorste deel van het bedrijfsgedeelte. Dat deel is opgedeeld in een schuur (wagenschuur) en de daarachter gelegen stal.

In het woonhuis zijn slechts 2 vertrekken aanwezig: een woonkamer en een opkamer boven de kelder. De trap naar de zolder en de oorspronkelijke keuken bevonden zich in de ‘wagenschuur’. Zo was tot het einde van het gebruik als boerenbedrijf in de jaren 1990 de gebruikelijke indeling van de hallenhuisboerderij hier nog steeds aanwezig, waarbij in het middendeel woon- en werkfunctie naast elkaar bestonden.

De halfhoge kelder met opkamer verwijst trouwens ook naar de boerderijfunctie. Deze kelder, die zich aan de koele kant van het huis bevindt en is voorzien van troggewelven en geglazuurde plavuizen op de vloer en tegen de muren, was bedoeld voor melkopslag.

De melkkelder met troggewelven en geglazuurde plavuizen op de vloer en tegen de muren. Foto: Monumenten en Archeologie 2023.

Het bedrijfsgedeelte van de boerderij
Achter het woonhuis heeft het bedrijfsgedeelte nog het karakter van de boerderij, alhoewel hierin tegenwoordig een kantoor is gevestigd. Nadat de laatste boer de boerderij verliet, is in het voorste gedeelte van de schuur een gang aangebracht van waaruit het woonhuis toegankelijk is. Ook is de keuken in de kamer geplaatst, zodat de woon- en bedrijfsfunctie van elkaar zijn gescheiden. In het tot kantoor verbouwde stalgedeelte geven 2 rijen stijlen of standvinken de oorspronkelijke driedeling aan. Met een voergang (deel) in het midden met plaatsen voor de koeien aan weerszijden.

Het boerenerf
Een belangrijk onderdeel van het boerderijcomplex is het erf. Omgeven door sloten is het erf vanaf de Sloterweg tegenwoordig toegankelijk via een dam. Oorspronkelijk was het erf bereikbaar via een brug die werd afgesloten door een sierhek. De boerderij ligt op enige afstand van de weg, waardoor er ruimte is voor een siertuin aan de voorzijde, een vast onderdeel bij de wat rijkere boerderijen. Op het erf stonden hier tot de jaren 1980 het hooihuis met daarachter een aantal schuren. Al deze elementen samen vormen een boerderijensemble.

Op een schilderij van de Margarethahoeve uit 1924 is deze samenhang goed herkenbaar: we zien het woonhuis in zijn oorspronkelijke uitstraling met aan de voorzijde een siertuin, opzij het hooihuis en de toegang tot het erf via een brug met sierhek.

Voorgevel van de Margarethahoeve. Foto: Monumenten en Archeologie 2023.

Zeldzaam
De Margarethahoeve is ondanks de verschraling van het omliggende erf een zeldzaam type van een T-boerderij met een burgerwoning. De enige andere boerderij aan de Sloterweg met een vergelijkbare architectuur van het voorhuis is al lang geleden gesloopt.

Dit type boerderij, een T-boerderij waarvan het woonhuis de architectuur van een burgerhuis heeft, komt in Sloten weinig voor. Slechts één boerderij aan de Sloterweg had een vergelijkbare architectuur, namelijk een nieuw woonhuis (circa 1900) met topgevel, de inmiddels gesloopte boerderij ‘Tussen Meer’.

Erfgoed van de Week
In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Zie ook: www.amsterdam.nl/kunst-cultuur/monumenten/erfgoed-week/margarethahoeve/