Een historische atlas van een historierijk gebied

Tussen de Haarlemmerpoort en Halfweg ligt een negen kilometer lang en 450 meter breed landschap dat niet veel mensen écht kennen: de Brettenzone. Het gebied is vier keer groter dan het Vondelpark en toont een enorme afwisseling van oud en nieuw, van agrarisch en industrieel landschap, van infrastructuur en natuur.

Dit najaar werd het boek ‘Tussen Haarlemmerpoort en Halfweg’ (De historische atlas van de Brettenzone in Amsterdam) gepresenteerd. Een boek voor wie nieuwsgierig is of enorme interesse heeft in dit gebied en (Nieuw-)West.

Door: Shirley Brandeis

Meer dan honderd pagina’s geschiede- nis van het natuurgebied langs de rand van het Westen en Nieuw-Westen van Amsterdam telt dit boek met het buitengewone formaat van 35 bij 25 centimeter. Smullen dus voor de liefhebber, want dat moet je zijn, wil je de vele informatie tot je nemen. Ook leuk: veel plaatjes. Honderdvijfendertig illustraties, plattegronden, oude en recentere foto’s én (weer een andere manier om naar de Brettenzone te kijken) foto’s vanuit een vliegtuig genomen.

Dorische zuilen
De Brettenzone als groene scheg werd gepland in het beroemde Algemeen Uitbreidingsplan uit 1935, maar in de uitvoering was vooral aandacht voor woningbouw en havenuitbreiding.

Ertussen bleef een versnipperd gebied over. Een openluchtmuseum van half uitgevoerde plannen; een rijk maar onontdekt cultuurlandschap. Tijd om te ontdekken dus – aan de hand van deze historische atlas, die laat zien hoe dit landschap zich ontwikkelde van veenmoeras tot stadsrand. Het boek vertelt over de (nodige) dijkaanleg, de ontwikkeling van dorpen en de aanleg van de trekvaart en eerste wegen.

Hoe Amsterdam tussen 1600 en 1800 uitgroeide van een kleine havenstad tot de derde stad van Europa met alle stadsuitbreidingen daarbij gedetailleerd beschreven. Over de aanleg – langs de trekvaart – van Neerlands eerste spoorlijn in 1839, in een tijd dat men over de route Amsterdam-Haarlem 28 minuten deed en er vier treinen per dag reden.

Al een jaar later werd een tweede spoor ernaast aangelegd. Mooi is de illustratie van station Willemspoort, geopend in 1843, van architect Cornelis Outshoorn.

Het eerste echte stationsgebouw van Nederland, half rond met Dorische zuilen. Zo zie je ze tegenwoordig niet meer.

Plattegrond
De liefhebber van de ontstaansgeschiedenis van de Westelijke Tuinsteden komt goed aan zijn trekken en al is het verhaal bekend, toch is het weer anders opgeschreven en komt er vast weer nieuwe informatie naar boven (en zo niet, wordt het geheugen wel weer opgefrist). Sowieso leuk: de genummerde plattegrond, zodat je nummer na nummer kunt kijken wat je in het gebied allemaal tegenkomt tussen de Spaarndammerdijk en het gemeentehuis van Halfweg.

Het boek bevat naast de atlas ook interviews met de mensen die er wonen, werken en/of ervan houden. Zoals Nicolaas Zaal, die er een boerderij heeft gehad, en Koos en Bea Kruijs die er een volkstuin hebben. Of stadsecoloog Martin Melchers die opgroeide in de tuinsteden, Sloterdijkbewoner Sjoerd Bartlema, die zich al veertig jaar inzet voor het behoud van dorp en natuurzone, en landschapsarchitect Pieter Boekschooten die zich vanuit het stadsdeel Nieuw-West (voorheen Geuzenveld-Slotermeer in de voormalige Westelijke Tuinsteden) bezighoudt met de Brettenzone.

Schatkist
De Brettenzone zal de komende jaren door de ligging een sleutelrol spelen in de ontwikkeling van de Metropoolregio Amsterdam, als groene en blauwe as van de stad naar de kust. Deze atlas is daarom niet alleen van belang voor historisch geïnteresseerde lezers, maar ook voor architecten, landschapsontwerpers en stedenbouwkundigen. Na atlas en interviews volgt er nog een visie om het geheel compleet te maken.

Immers, de Brettenzone heeft nooit een eenduidig thema gehad, zoals het Amsterdamse Bos. Het herbergt een bonte verzameling van vaak deels uitgevoerde en elkaar overlappende plannen. Het is een schatkist van ingre- diënten, aldus de auteurs. Van onder andere volkstuinparken, kunstwerken, openbare en privé-ruimtes. De voortschrijdende verdichting en uitbreiding van de stad rond de Brettenzone leidt tot noodzaak van het veilig stellen van dit gebied. De auteurs stellen in het boek verschillende ingrepen voor, die de Brettenzone tot een samenhangend geheel kunnen maken. Een duidelijk plan verdeelt de groene zone in acht op zichzelf staande, aangesloten delen.

Alles bedacht voor het goede doel: om de Brettenzone een duurzame, bruikbare plek te geven in de stad.

Tussen Haarlemmerpoort en Halfweg, historische atlas van de Brettenzone in Amsterdam – J.E. Abrahamse, M. Kosian, E. Schmitz.

Uitgeverij Thoth Bussum (www.thoth.nl) – € 29.90 – ISBN 978 90 6868 5152.

Van: www.westerpost.nl (de Westerpost van 24 november 2010).