De Lutkemeerpolder
De Lutkemeer was een klein natuurlijk meertje ten zuidwesten van de Osdorperweg en de Osdorper Bovenpolder, nabij de Haarlemmermeer. Het meertje had een natuurlijke verbinding met de Spieringmeer, vanaf 1509 onderdeel van de Grote Haarlemmermeer.
(N.B. Door op de afbeeldingen te klikken kan een vergrote weergave worden getoond.)
De naam Lutkemeer komt van ‘lutke’ of ‘lutje’, het West-Friese woord voor ‘klein’, dit komt bijvoorbeeld ook voor bij het dorp Lutjebroek. Het woord is ook verwant aan het engelse woord ‘little’, ook dit betekent ‘klein’.
Kaart van de Lutkemeer e.o. vervaardigd door Floris Floris Balthasars en zijn zoon Balthasar Florisz van Berckenrode; circa 1615.
De noordelijke, oostelijke en zuidelijke begrenzing van de polder wordt gevormd door de Wijsentkade. Deze is een oude landscheiding uit de ontginningsperiode voor de 13e eeuw tussen het bangebied van Oostdorp (Osdorp) en het bangebied van Nieuwerkerck, een voormalig, verder naar het zuidwesten gelegen dorp. Na droogmaking van de Lutkemeer werd deze kade de ringdijk van de polder.
De Lutkemeer en omgeving omstreeks 1746. Het gele gebied is Raesdorp, het roze gebied is het restant van Nieuwerkerk, het groene gebied is Oostdorp (Osdorp), met onderaan ‘De Naecker Molen’. De grijze strook onderaan is door de Haarlemmermeer weggespoeld land.
Het meertje werd ten noorden en oosten begrensd door de Osdorper Bovenpolder, ten westen door Raesdorp en ten zuiden door Nieuwerkerk en de Middelveldsche Akerpolder. Na de droogmaking van de Haarlemmermeer in 1852 bleef de Lutkemeer nog enige tijd bestaan, maar werd in de jaren 1864-1865 ook drooggemaakt. Dit was een initiatief van de familie Rutgers van Rozenburg, die het meertje in 1863 van de Rijksoverheid had gekocht.
De Lutkemeer en Raasdorp met de pas gegraven Ringvaart van de Haarlemmermeer, die zelf nog niet is drooggemaakt. Links nog het laatste restant van Nieuwerkerk aan den Drecht. Onderaan de Akerpolder, met de (oude) Akermolen. Rond de Lutkemeer loopt de Wijsentkade; circa 1848.
Gemaal
De Lutkemeerpolder werd, net als de nabijgelegen Haarlemmermeer, bemalen met een stoomgemaal langs de Ringvaart, dat in 1925 elektrische aandrijving kreeg. Dit gemaal stond aan de noordwestrand van de polder. In 1975 werd het door een nieuw klein gemaal vervangen aan de zuidwestrand, tegenover gemaal ‘De Lijnden’. Het oude gemaal moest verdwijnen omdat de dijk langs de ringvaart daar verplaatst en verbreed moest worden t.b.v. het nooit-aangelegde ‘Kanaal om de West’.
De landelijke Lutkemeerweg met hooischelven op het land; juli 1935.
De ten noorden van de vroegere Lutkemeer liggende landtong Raesdorp werd in 1840 doorsneden door de Ringvaart van de Haarlemmermeer. Het direct aan de Lutkemeer grenzende gedeelte werd in 1872 uitgeveend en vervolgens onderdeel van de enkele jaren tevoren drooggemaakte Lutkemeerpolder. Inmiddels ligt hier de ‘Raesberg’.
Huis aan de Raasdorperweg 85, op de westelijke dijk van de Lutkemeerpolder. Op de voorgrond de Ringvaart van de Haarlemmermeerpolder. Deze bebouwing verdween voor de verzwaring van de dijk langs de ringvaart; 1 augustus 1967.
De Lutkemeerpolder is een van de laagstgelegen delen van Amsterdam, met een polderpeil van 5,70 meter onder NAP. Alleen de aan de zuidoostkant van Amsterdam gelegen Watergraafsmeerpolder ligt nog iets lager. De oppervlakte van de Lutkemeerpolder bedraagt ruim 200 hectare.
De Lutkemeerweg bij de dijkcoupure van de Wijsentkade, met daarop de woning op nr. 92; 12 juli 1967.
Lutkemeerweg
De polder kende vanaf het begin één polderweg, een ‘middenweg’ haaks op de Osdorperweg: de Lutkemeerweg. Langs deze weg werden na de droogmaking zes boerderijen gebouwd: ‘Tijd is Geld’, ‘Maria’s Hoeve’, ‘De Boterbloem’ en een naamloze boerderij aan de noordzijde en ‘Melkweg’ en ‘Nooit Gedacht’ aan de zuidzijde. Hiervan bestaan er nog drie, waarvan ‘Tijd is Geld’ en ‘Melkweg’ op de lijst van gemeentelijke monumenten staan.
Boerderij ‘De Melkweg’ aan de Lutkemeerweg is nog in gebruik als akkerbouwbedrijf; april 1985.
De polder was vanwege de vruchtbare kleigrond geheel in gebruik als akkerland. Dit bleef zo tot begin 21e eeuw. In de jaren zestig werd aan de zuidkant van de polder een deel opgehoogd voor de aanleg van de begraafplaats Westgaarde. De ingang daarvan ligt echter aan de kant van de Wijsentkade.
Vanaf het jaar 2000 werd steeds meer grond bestemd als bedrijventerrein, eerst het zuidelijke deel tussen Westgaarde en de Ringvaart. Hier kwamen de Etnastraat, Moroastraat en Fogostraat te liggen. Vanaf 2020 werden de plannen concreter om ook ten noordwesten van de Lutkemeerweg bedrijven te vestigen. Dit leidde tot veel protest van omwonenden en natuurliefhebbers die strijden voor behoud van het groene karakter van deze polder. Ten behoeve van de bedrijven werden inmiddels ook de Colimastraat en de Bromoweg aangelegd.
Helemaal in het westen van de polder is in 2006 een natuurgebiedje aangelegd, onderdeel van de natuurverbindingszone de ‘Groene AS’. Dit is het Lutkemeerpark. Aansluitend ligt sinds 2017 een nieuw natuurgebied, de ‘Raesberg’. De Westrandweg (A5) doorsnijdt sinds 2012 de meest noordelijke punt van de polder bij de Wijsentkade.
Erik Swierstra, maart 2023.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp
De (meeste) foto’s en kaarten zijn afkomstig uit de Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam.
Kaart van de Lutkemeerpolder (boven), met de Begraafplaats Westgaarde, en de Middelveldsche Akerpolder, reeds gedeeltelijk bebouwd met de westpunt van de Tuinstad Osdorp; 1983.
De Lutkemeerpolder in 1903 met langs de Lutkemeerweg vijf boerderijen: Tijd is geld, De Melkweg, de Boterbloem, Nooit Gedacht en ’t Oog in ’t Zeil. Aan de linkerkant het stoomgemaal langs de ringvaart, aan de onderkant het nog bestaande Stoomgemaal De Lijnden. Links van de Ringvaart een een gedeelte van Raesdorp en Nieuwerkerk.