Wees- en Armenhuis (1906) met zijn rijke historie kan er weer járen tegen

Het gezichtsbepalende pand aan de Slotense Akerpolderstraat is in het voorjaar van 2021 grondig (en verantwoord) gerenoveerd en kan er weer jaren tegen. Wezen, bejaarden, krakers, jongeren: Het Wees- en Armenhuis heeft in de afgelopen 115 jaar opeenvolgende generaties bewoners zien komen en gaan. Een mooie gelegenheid om terug te kijken op een bijzonder stukje dorpsgeschiedenis.

Het Slotense Wees- en Armenhuis omstreeks 1910 met de oorspronkelijke hoektorens, gefotografeerd vanaf de Sloterkerk. In de jaren twintig werd er een derde verdieping toegevoegd. Foto: Collectie Suze van Scheppingen.

Liefdadigheid
Armen en wezen: de dorpen en steden waren er in de 19^e eeuw vol van. De afwezigheid van sociale voorzieningen, de lage levensverwachting, besmettelijke ziekten die de ronde deden en de algemene slechte gezondheid van de bevolking eisten hun tol. Wie oud of ziek was en niet in staat was om te werken, was aangewezen op de hulp van familie of buren, of op de bedeling en liefdadigheid van de kerk of het gemeentebestuur. Iedere gemeente had wel een armenzorginstelling. Zo ook Sloten. Hier beschikte de Hervormde kerk al in 1774 over een diaconiehuis voor de armen. In 1895 bouwde het gemeentelijk armbestuur een eigen Wees- en Armenhuis naast deze diaconie. In de volksmond stond het al snel bekend als ‘het gesticht’. Wegens bouwvalligheid moest het in 1905 worden afgebroken. Toen werd een leeg terrein aan de rand van het dorp aangewezen als plek voor een nieuw tehuis, het huidige Wees- en Armenhuis. De Slotense aannemer M. van der Mel wist als laagste inschrijver de bouwopdracht in de wacht te slepen.

Hoektorens
Het pand was gereed in 1906. Het had oorspronkelijk twee karakteristieke, vierkante hoektorens en bevatte onder meer twee slaapzalen en een grote zolder. De hoekkamers werden bewoond door de wezen. Onder begeleiding van de weeshuisvader en -moeder bezochten zij elke zondag de verplichte kerkdiensten. Net als de inwonende ‘arme oudelieden’ waren zij altijd herkenbaar aan hun uniform, dat op de mouw was gemerkt met de A.v.S. (Armen van Sloten?).

Het bestuur van het tehuis bestond uit vijf regenten en drie regentessen. De kerkelijke verhoudingen werden daarbij nauwlettend in het oog gehouden: Volgens het reglement moesten er van de acht bestuurders drie rooms-katholiek en vijf hervormd zijn.

Het Wees- en armenhuis na de verbouwing met drie verdiepingen; 1938.
Collectie Suze van Scheppingen.

Bejaarden
Nadat Sloten in 1921 door de gemeente Amsterdam was geannexeerd, werd het Wees- en Armenhuis een dependance van het Amsterdamse oudeliedenhuis in de Roeterstraat. Er volgende een ingrijpende verbouwing. De hoektorens verdwenen. Er kwamen meer ramen in de voor- en zijgevels en er werd een derde verdieping op het gebouw gezet om ruimte te maken voor extra slaapzalen. De kamers voor de wezen kwamen te vervallen. Het pand bood daarna ruimte aan 42 oude mannen en 16 vrouwen. Het Boerentuintje aan de overkant van de Akerpolderstraat was oorspronkelijk de moestuin van het tehuis. De tuin zorgde ervoor dat de armen gezonder aten dan in vergelijkbare instellingen het geval was. De oude bewoners van het pand zaten ook vaak in het tuintje op bankjes in de zon.

Krakers
Het Wees- en Armenhuis bleef bijna een halve eeuw als bejaardenhuis in gebruik. Ernaast werd een recreatie- en eetzaal gebouwd waar de bejaarden via een loopbrug naar toe konden lopen. Op den duur voldeed het pand niet meer aan de moderne eisen. Begin 1972 werd het tehuis gesloten. De laatste bejaarden verhuisden naar het Flevohuis in Amsterdam-Oost. Na een jaar leegstand werd het gebouw, tot ongenoegen van de Dorpsraad, op 17 januari 1973 bezet door Amsterdamse krakers. Zij deden moeite om in de dorpsgemeenschap te worden opgenomen en organiseerden bijvoorbeeld activiteiten voor de Slotense jeugd in de recreatiezaal. Na ruim drie jaar vertrokken de krakers eind 1976. De Slotense architect en dorpsraadlid Hopman kreeg van woningbedrijf Tuinstad van de gemeente vervolgens de opdracht om 20 zelfstandige wooneenheden voor jongerenhuisvesting in het Wees- en Armenhuis te maken. De verbindingsbrug werd afgebroken en de recreatiezaal werd ingericht als Dorpshuis. Ook jongerenvereniging SmoeS had hier jarenlang zijn thuisbasis.

Jongeren
Aanvankelijk werden alle 20 kamers met eigen sanitaire voorzieningen verhuurd aan jongeren uit het landelijk gebied Sloten-Oud Osdorp. Zo konden zij in een bekende omgeving in de buurt van hun ouders veilig ‘uitvliegen’. Jongeren meldden zich aan bij de werkroep Woningtoewijzing van de Dorpsraad. Als de werkgroep van de verhuurder (per 2000 was dat Woningbouwvereniging Intermezzo) hoorde dat er weer een HAT-eenheid vrijkwam, kreeg de bovenste op de lijst een telefoontje. Rond 2004 kreeg de werkgroep Woningtoewijzing te maken met een nieuw fenomeen: illegale onderhuur. Daarom werd de regel ingevoerd dat jongeren een half jaar na het afronden van hun studie hun woning moesten verlaten. Dat was ook hard nodig: er stonden wel 28 jongeren op de wachtlijst.

De entree van het Wees- en armenhuis aan de Akerpolderstraat 9 t/m 47.
Foto: Erik Swierstra; 3 april 2012.

Verhuur wordt verkoop
Intermezzo deed het pand met huurders en al in 2006 over aan de stichting DUWO voor studentenhuisvesting. Na harde onderhandelingen lukte het de Dorpsraad om nog de helft van de vrijgekomen HAT-eenheden aan jongeren uit Sloten en Oud Osdorp beschikbaar te stellen. Tot grote teleurstelling van de Dorpsraad besluit DUWO (later DUO) in 2011 de vrij te komen wooneenheden te gaan verkopen. Anno 2021 zijn er nog twee huurders over. Op de tweede verdieping staat nu een studio. (Akerpolderstraat 39) te koop van 24 m² voor 165.000 euro. Het Wees- en Armenhuis heeft tegenwoordig een actieve vereniging van eigenaren onder de naam “Vereniging van eigenaars Akerpolderstraat 9 – 47”. Het pand is straks in gezonde staat klaar voor de toekomst.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van informatie uit het archief van de werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp met daarin informatie bijeen gebracht door Jan Bardet.

Tamar Frankfurther, juli 2021.