Straatnamen die herinneren aan de gemeente Sloten

De vroegere gemeente Sloten werd in 1921 door Amsterdam geannexeerd. In de afgelopen eeuw is van de oppervlakte van de voorheen agrarische gemeente meer dan 90 procent bestemd voor stadsuitbreidingen.

Eerst in de jaren twintig en dertig voor de buurten van Plan West en daarna in de jaren vijftig, zestig en zeventig de Westelijke Tuinsteden en het Westelijk Havengebied en tot slot sinds de jaren negentig voor de wijken Nieuw Sloten en De Aker.

Vanaf de ontginning in de Middeleeuwen is het gebied tussen Sloten en de stad Amsterdam gekenmerkt door polders, met sloten, wegen, boerderijen, etc. Deze hadden vaak een geschiedenis die eeuwen terugging. Waar eeuwenlang boerenland met boerderijen was, werd dit getransformeerd tot grote stadsuitbreidingen waar (bijna) niets herinnert aan wat hier vroeger was.

Eerste uitbreidingen binnen de gemeente Sloten

Al omstreeks 1900 werden er in de gemeente Sloten nieuwe buurtjes met woningen gebouwd, die deels waren bestemd voor Amsterdammers die (net) buiten de grenzen van de stad gingen wonen.

Ten westen de van de in 1904 gebouwde Wiegbrug voor de tram van Amsterdam naar Haarlem en Zandvoort, verrezen vanaf 1908 langs de nieuwe trambaan woningen langs een nieuwe weg, de Admiraal de Ruijterweg. Ook enkele zijstraten dateren uit die tijd. Voor een overzicht zie onderaan dit artikel.

De Admiraal de Ruyterweg omstreeks 1910. Prentbriefkaart.
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Nabij de bestaande Overtoomse Buurt werden vanaf 1905 ook nieuwe forensenwoningen gebouwd, langs de Bosboomstraat (na 1922: Andreas Schelfhoutstraat), de Jacob Marisstraat, Sloterkade, Theophile de Bockstraat en de Weissenbruchstraat.

Iets noordelijker werd in 1919 ten noorden van het latere Surinameplein een begin gemaakt met de bouw van woningen langs de Hoofdweg, het begin van een groot uitbreidingsplan van de gemeente Sloten, dat echter maar voor een klein deel ook door Sloten is uitgevoerd en later in gewijzigde vorm in de jaren twintig tot het Plan West zou leiden.

Plannen na de annexatie door Amsterdam

Nadat de gemeente Sloten in 1921 door Amsterdam was geannexeerd werden grootschalige plannen gemaakt voor de uitbreiding van de stad. Hierbij werd aanvankelijk voortgeborduurd op het uitbreidingsplan van de gemeente Sloten, dat in Amsterdam vorm kreeg als het Plan West. Dit resulteerde eerst in de nieuwe wijken rondom het Mercatorplein, Surinameplein en Hoofddorpplein in de jaren twintig en dertig. Hiervoor verdwenen vooral de percelen van tuinders, die alleen over het water bereikbaar waren, onder het zand.

Het eerste deel van de Hoofdweg bij het Surinameplein, met lage huizen, is in 1919 nog
aangelegd in de Gemeente Sloten, die ook de naam van de straat, Hoofdweg, heeft
vastgesteld. Na de annexatie door Amsterdam in 1921 werd de rest van de buurt gebouwd.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

De volgende veel grootschaliger stadsuitbreidingen werden gerealiseerd volgens het Algemeen Uitbreidings Plan van Amsterdam uit 1935. Bij het maken van dit plan werd vrijwel geen rekening gehouden met de bestaande structuren, alleen enkele wegen aan de rand, zoals de Haarlemmerweg, de Sloterweg en de Osdorperweg bleven gehandhaafd. (Bijna) al het polderland daartussen in zou letterlijk onder het zand verdwijnen. Door de Tweede Wereldoorlog liepen de plannen ongeveer tien jaar vertraging op, maar vanaf 1948 verdween het gebied ten westen van de in de jaren dertig aangelegde Ringspoordijk in hoog tempo onder het zand. Tussen 1951 en halverwege de jaren zeventig werden de Westelijke Tuinsteden gebouwd rondom de gegraven Sloterplas.

Nu was het geen ongebruikelijke manier van stadsuitbreiding, want al sinds de kleine Middeleeuwse stad vanaf de 14e eeuw ging uitbreiden is er veel agrarisch land met de daarbij behorende bebouwing verdwenen, zo dus ook in de 20e eeuwse uitbreidingen.

Van wat er vroeger was is (bijna) niets meer terug te vinden, maar van de vroegere namen in het gebied is nog wel het een en ander te vinden. Naast de hiervoor genoemde overgebleven wegen zijn er ook straten in de nieuwe stad vernoemd naar oude namen van verdwenen boerderijen en wegen.

Bij de bouw van de Tuinstad Osdorp werden op 16 juli 1958 een reeks straten in het noordoosten van deze wijk vernoemd naar oude plaatselijke benamingen en burgemeesters uit de vroegere gemeente Sloten.

Hieronder een overzicht van deze straatnamen in Amsterdam-West die een relatie hebben met de vroegere gemeente Sloten en waar deze naar vernoemd zijn. De informatie over de straatnamen is ontleend aan het boek: “De naam van onze straat. Geschiedenis en verklaring van de straatnamen in Amsterdam”, door: J.A. Wiersma. Uitgave Stadsdrukkerij Amsterdam.

Erik Swierstra, december 2019.
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp

 

Overzicht van straatnamen

Een aantal bestaande straten kreeg na de annexatie per 1 januari 1921 een jaar later (in 1922) een andere naam omdat de straatnaam al in Amsterdam bestond en twee straten met dezelfde naam niet wenselijk was binnen één gemeente.

Staatsliedenbuurt

* De Maljapenkade langs de Kostverlorenvaart werd al 1 juni 1898 gewijzigd in De Wittenkade. Het gedeelte ten zuidwesten van de Staatsliedenbuurt tot aan de Overtoomsesluis werd Baarsjesweg.

Omgeving Admiraal de Ruijterweg

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Emmastraat –> Lumeijstraat
* Piet Heinstraat –> Van Gentstraat
* Van Rijnstraat –> Chasséstraat
* Wilhelminastraat –> Bestevâerstraat
* Zoutmanstraat –> Wiltzanghlaan (naam gewijzigd per 20 april 1939)
* Prinses Julianastraat –> Willem Leevendstraat (naam gewijzigd per 20 april 1939)

Het Slatuinenpad werd ten zuiden van de Admiraal de Ruijterweg per 30 januari 1924 gewijzigd in Slatuinenweg, de rest van het pad richting Sloterdijk verdween onder het zand van de latere Willem de Zwijgerlaan.

Gehandhaafd bleven onder hun bestaande naam:
* Admiraal de Ruijterweg
* Jan van Evertsenstraat
* Jan van Galenstraat
* Reinier Claeszenstraat
* Witte de Withstraat

De Maarten Harpertszoon Trompstraat behield zijn naam ondanks dat er in Amsterdams al een Trompstraat bestond (genoemd naar Cornelis Tromp). Om verwarring te voorkomen kreeg deze straat in Zuid op 22 maart 1922 een nieuwe naam: Trompenburgstraat.

Overtoomse Buurt

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Bosboomstraat –> Andreas Schelfhoutstraat
* Sloterstraatweg –> Sloterkade en Sloterweg; een deel werd per 29 augustus 1973: Rijnsburgstraat

Gehandhaafd bleven onder hun bestaande naam:
* Jacob Marisstraat (een deel van de straat werd Jacob Marisplein)
* Theophile de Bockstraat
* Weissenbruchstraat
* Generaal Vetterstraat
* Spijtellaantje

De vanaf 1905 door de Gemeente Sloten aangelegde Jacob Marisstraat
behield zijn naam na de annexatie in 1921. De paardentram naar Sloten
die hier vanaf 1918 reed werd nog enkele jaren door de Gemeente Tram Amsterdam
geëxploiteerd als tractortram. Foto uit 1922.
Foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Dorp Sloten

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Herenstraat (Dorp Sloten) –> Osdorperweg
* Slimmeweg –> Osdorperweg
* Akerweg –> Sloterweg

Middelveldsche Akerpolder

Naamswijziging per 22 maart 1922:
* Noorderweg –> Noorderakerweg
* Zuiderweg –> Zuiderakerweg

Straatnamen in de tuinstad Osdorp

In de Tuinstad Osdorp zijn vanaf 16 juli 1958 in de wijk tussen de Ookmeerweg, Meer en Vaart, Hoekenespad en Hoekenesgracht diverse straten vernoemd naar historische boerderijen, namen en begrippen uit de vroegere gemeente Sloten.

* Beek en Hoff – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg, tegenover het dorp Sloterdijk.
* Blomwijckerpad – Een door stadsuitbreiding verdwenen weg in het oude Sloten.
* Boutenburg – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg ter hoogte van de Vredenhofweg.
* Braak en Bosch – Voormalige boerenhofstede aan de Haarlemmerweg, gesloopt voor de aanleg van de tuinstad Geuzenveld.
* Bullepad – Genoemd naar een door stadsuitbreiding verdwenen zijpad van de Haarlemmerweg, ter hoogte van de Vredenhofweg. Vermoedelijk liep de bul, oftewel de fokstier van de buurt.
* Cromme Camp – Historische naam in de voormalige gemeente Sloten: een stuk grond.
* Geer Ban – De Geer Ban of Vrije Geer was een van de vier delen waaruit de gemeente Sloten in vroeger eeuwen bestond. Zie ook Vrije Geer. Een ban was oudtijds een bestuursgebied; een aantal bannen vormde tezamen een baljuwschap.
* Grasrijk – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de tuinstad Osdorp.
* Groenehuyzen – Voormalige boerderij in de vroegere gemeente Sloten.
* Groenpad – Voormalig weggetje in de voormalige gemeente Sloten.
* Hoekenes – Eilandje in het vroeger IJ. Het woord nes betekent landtong.
* Hooge Venne – Voormalige boerderij in de oude gemeente Sloten.
* Klarenburg – De voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp. De ‘l’ in de straatnaam is dus abusief, maar burgemeester en wethouders oordeelden deze afwijking naderhand niet gewichtig genoeg om het raadsbesluit te wijzigen.

* Meer en Vaart – Voormalige hofstede aan de Sloterdijkermeerweg nabij de Haarlemmerweg, gesloopt voor de aanleg van Bos en Lommer. Het was de ambtswoning van de burgemeester van de in 1921 opgeheven gemeente Sloten.
* Nieuwe Laan – Voormalige weg in de Sloterpolder, verbindingsweg tussen Uitweg en Sloterdijkermeerweg. Op een kaart van 1650 wordt die oude weg Nieuwe Laan genoemd, op latere kaarten komt de naam Malleweg voor. De huidige Nieuwe Laan kreeg bij de aanleg de naam Malleweg, maar wegens bezwaren werd de naam in 1967 gewijzigd in Nieuwe Laan.
* Notweg – Een voormalige weg tussen de Sloterdijkermeerweg en de Haarlemmerweg, verdwenen voor de aanleg van de Bos en Lommerbuurt. Een notweg is een landweg, bestemd voor vervoer van de oogst van het veld; het Friese woord ‘not’ betekent ‘oogst’. Het begrip komt in Noord-Holland boven het IJ veelvuldig voor, ook als notsloot voor een waterweg met dezelfde functie.
* Ookmeerweg – Naar de vroegere polder, een drooggemalen meertje ten noorden van de buurtschap Osdorp.
* Osdorper Ban – Naar de buurtschap Osdorp. Op oude kaarten wordt deze buurtschap vermeld als Oostdorp. In 1957 begon de bouw van de tuinstad Osdorp, die in 1973 praktisch voltooid is. De Osdorperweg droeg vanouds de namen Herenstraat (in het dorp Sloten) en Slimmeweg.
* Reinveen – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp.
* Remijden – Historische naam van een stuk land in het oude Sloten.
* Rijgersborgh – Boerderij (ook genaamd Reigersbosch) aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de wijk Slotermeer.
* Ruimzicht – Voormalige boerderij aan de Uitweg, gesloopt voor de aanleg van tuinstad Osdorp.
* Sonderbuur – Naam van een gesloopte boerderij aan de Haarlemmerweg tegen Halfweg.
* Tussen Meer – Voormalige boerderij in het oude Sloten.
* Veldzicht – Boerderij aan de voormalige Uitweg, gesloopt voor de aanleg van de Westelijke Tuinsteden. Voor 1975 droeg deze straat de naam Heijningspad, die werd ingetrokken bij de benaming van de Heining.
* Vreedenhaven – Een oude buitenplaats in het gebied van de voormalige gemeente Sloten.
* Vrijburg – Voormalige buitenplaats aan de Haarlemmerweg.
* Vrijzicht – Voormalige boerderij in de oude gemeente Sloten.
* Wildeman – Voormalige korenmolen aan de Amstelveenseweg, ter hoogte van de Kalfjeslaan.
* Witte Klok – Voormalige boerenhofstede in de oude gemeente Sloten.

Namen van vroegere burgemeesters van Sloten

* L. van Sonsbeeckstraat – Lodewijk Hendrik van Sonsbeeck (1831-1903), burgemeester van Sloten van 1864 tot 1868, daarna van Vlagtwedde.
* M. Hanenbergstraat – Matthijs Abel Joannes Hanenberg (1781-1838), vanaf 1815 eerst schout, daarna tot 1837 burgemeester van de gemeente Sloten, Sloterdijk, Osdorp en de Vrije Geer.
* Martini van Geffenstraat – Jhr. Frans Willem H.P.J. Martini van Geffen (1832-1883), burgemeester van de gemeente Sloten van 1881 tot 1883.
* Van Suchtelen van de Haarestraat – Jhr. Anthon Hendrik Peter Karel van Suchtelen van de Haare (1869-1946), laatste burgemeester van de gemeente Sloten (1909-1921).

Diverse begrippen

* Keurenplein – Keuren zijn de verordeningen van elk openbaar bestuur voor 1795. De naam hangt samen met het werkwoord ‘keuren’ in de betekenis van ‘kiezen’; oorspronkelijk gold het de regels die in acht moesten worden genomen of werden vastgesteld op de dag waarop nieuwe bestuurders werden gekozen.
* Langswater – Oude Rijnlandse naam, voorkomende op de kaart van Floris Balthasar van Berkenrode uit 1610. Langswater was een tochtsloot van het oude Osdorp naar het IJ, ter hoogte van Spieringhorn.
* Jan Rebelstraat – Jan Rebel was een eilandje in het vroegere IJ. De naam komt voor op oude kaarten. Hoe het eilandje aan zijn naam is gekomen, is onbekend.
* Zuidermolenweg – Oude molen in het vroegere Sloten (suyder Mole), vermeld op de kaart van Jan Dou uit 1687.

Straatnamen in en bij het dorp Sloten

Ook bij het dorp Sloten zijn vanaf 2 mei 1957 diverse straten vernoemd naar historische boerderijen, namen en begrippen uit de vroegere gemeente Sloten.

* Langsom – Naam van een vroegere molenwetering in de Riekerpolder.
* Ditlaar – De voormalige hofstede van dijkgraaf Ellard Ditelaar, die in de achttiende eeuw aan de Sloterdijkermeerweg heeft gestaan.
* Slimmeweg – Dit is de vroegere naam van de Osdorperweg zoals op oude kaarten van dit gebied is te vinden.
* Vrije Geer – Oude benaming van een deel van de gemeente Sloten, een driehoekig gebeid dat zich uitstrekte van de zuidwestpunt van de Slotermeer tot aan de Haarlemmermeer. Het gebied lag buiten de jurisdictie (1100 roeden) van Amsterdam. De ingezetenen van de Vrije Geer waren vanouds vrijgesteld van het betalen van bepaalde beden (belastingen) aan de graven van Holland.
* Akersluis, Akerpolderstraat en Nieuwe Akerweg – Genoemd naar de Akerpolder in de voormalige gemeente Sloten. De naam Aker en Akerwatering zijn historische namen die reeds op een kaart van Rijnland uit 1687 van Jan Dou voorkomen.

In de jaren negentig werden er in het dorp ook enkele straten vernoemd naar inwoners van Sloten die zich verdienstelijk hadden gemaakt voor het dorp.

* P. Hans Frankfurthersingel (aan de overkant van de Akersluis).
* Lies Bakhuyzenlaan.
* Gerrit van der Puijstraat.

Naast het Politiebureautje aan de Sloterweg 1226 heeft het in de jaren negentig nieuw ingerichte plein de naam ‘Dorpsplein’ gekregen.

Bij Langsom, tegenover de Molen van Sloten, zijn / waren er nog twee niet-historische informele straatnaamborden: ‘Sloterpleintje’ en ‘Arie Haring Plein’ (genoemd naar de Haringkar). Het laatste bordje is met de haringkar in juni 2020 verdwenen.

Erik Swierstra, december 2019 (tekst en foto’s)
Werkgroep Historie Sloten-Oud Osdorp