Onder de dode treures naast het Sint-Pancratiuskerkhof op Sloten

Langs het pad van de begraafplaats achter de Sint-Pancratiuskerk staat een dode treures met een engeltje erin. Met enige regelmaat werd er in het voorbijgaan gesproken over het weghalen van deze boom, alleen er was iets mee. Maar wat?

Regelmatig stonden er bloemen bij de dode treures; een steekvaas met witte rozen of een madeliefjesplant. Van wie kwamen die en waarom werden ze dáár achtergelaten? Onlangs kregen we antwoord op al deze vragen.

Toen u deze bijzondere geschiedenis nog niet kende, liep u nietsvermoedend voorbij aan de dode treures langs het pad dat naar de begraafplaats leidt. Nu weet u dat het engeltje in de boomholte waakt over al die kindertjes die daar begraven zijn. Een mooi gedenkteken gaat ervoor zorgen dat zij nooit vergeten kunnen worden.
Foto: Jenno Fabriek.

Die rozen zijn voor mijn ‘vergeten’ zusje
Een zoon die bloemen kwam brengen voor zijn moeders uitvaart aan de pastorie bij uitvaartverzorging de Jong. De man liep met een steekvaas met witte rozen onder de poort door naar de begraafplaats. Later zagen wij die vaas bij de dode treures staan. Toen wij deze man een paar weken later opnieuw zagen, spraken wij hem aan met de vraag voor wie die rozen waren.

Hij vertelde dat zijn oudere zusje daar begraven lag. Hij had lange tijd nooit van haar bestaan geweten. Totdat zijn moeder begon te dementeren en vertelde over zijn zusje. Sindsdien brengt hij regelmatig bloemen voor haar mee. “Maar”, zo zei hij, “mijn zusje is lang niet de enige die hier begraven ligt.”

Ongedoopten niet in gewijde grond
Tot ver in de jaren zestig was het niet toegestaan om ongedoopten in de gewijde grond van een katholieke begraafplaats te begraven. Op veel katholieke begraafplaatsen werden daarom kindjes die te vroeg of stil geboren werden achter de heg begraven. Zo ook bij de Sint-Pancratiuskerk. Hoewel deze plek – langs het pad dat toegang verleent aan de begraafplaats duidelijk zichtbaar is – valt dit wél buiten de gewijde aarde.

Voor iedereen die al langere tijd bekend is met de begraafplaats was dus volkomen duidelijk waarom die dode boom nooit gekapt mag worden. Dat was al die jaren het herkenningsteken van de begraafplaats van hun anonieme familielid. En, nu we dit weten, zal die boom ook altijd blijven staan. Wel is inmiddels de gevaarlijk overhellende tak verwijderd.

Monument voor ongedoopte kindertjes
Op diverse katholieke begraafplaatsen in Nederland staan tegenwoordig monumenten voor ongedoopte kinderen. Dat leek ons ook een mooi idee voor de Sint-Pancratiusbegraafplaats. Met dat plan zijn we naar Steenhouwerij Lavertu, gevestigd tegenover Westgaarde, gegaan. De eigenaar van de steenhouwer, Ilse Maes, was meteen enthousiast en “had ergens nog wel een mooie steen hiervoor liggen”. Vervolgens heeft Lavertu de gedenksteen in overleg met ons gemaakt heeft en het bedrijf schenkt deze steen nu aan de begraafplaats.

Oproep: Wie kent namen van wie hier begraven liggen?
Op 9 oktober 2022 zal om 11.30 uur een speciale viering worden gehouden in de Sint-Pancratiuskerk. Na afloop wordt de steen onthuld wordt en de pastoor zal de plek waar de kindjes begraven liggen alsnog zegenen. Een gedenksteen ook bedoeld voor alle overleden kindje die werden begraven op deze begraafplaats.

Bij deze gelegenheid zou de pastoor graag de namen van zoveel mogelijk kinderen, die hier begraven liggen, hardop noemen. Of, wanneer zij nooit een naam hebben gekregen, dan zou hij graag de familienamen uitspreken van de gezinnen, die een kindje onder de boom hebben moeten begraven. in het begrafenisregister van de kerk staan in ieder geval drie kinderen genoemd die onder de treures zijn begraven in 1912 en 1913.

Het zou prachtig zijn om al die kindjes nu dan eindelijk uit de vergetelheid te bevrijden en hun – of de familienamen – hardop uit te spreken. Dat verdienen ze. U kunt de namen opgeven via de mail: info@pancratiussloten.nl.

Treures is kind van boom aan de Osdorperweg
“Deze helaas nu dode treures op Sloten heeft een bijzondere geschiedenis”, zo weet landschapsarchitect Mirjam Koevoet te vertellen: “De treures op Sloten is een kind van de treures bij de Oude Begraafplaats van de vroegere Sint-Pancratiuskerk in Oud Osdorp.”

De parochianen kerkten tot 1901 in het kerkgebouw aan de Osdorperweg. De kerk stond naast het huidige adres Osdorperweg 532. Nadat de kerk is afgebroken, zijn slechts enkele grafstenen bewaard gebleven, maar wat er nog resteert heeft wel de gemeentelijke monumentenstatus. De landschapsarchitect: “Rond 1900 zijn ze gaan bouwen aan de nieuwe kerk aan de Sloterweg.

Rond die tijd is ook de nieuwe begraafplaats achter de kerk aangelegd en is hier een stek van de Osdorpse treures geplant. Een prachtig symbool van continuïteit hoe de treures als het ware met de kerk meeverhuisde. Treuressen met hun hangende takken verbeelden de gevoelens van de rouw goed en zijn daarom regelmatig op begraafplaatsen te vinden.”

Koevoet vertelt dit, en ook andere wetenswaardigheden over Oud Begraafplaats in Osdorp, in een filmpje. “Deze film bevat één fout”, zo laat correspondent Oud Osdorp en voormalig hoofd van de Sint-Jozefschool op Sloten, Theo Durenkamp weten: “De school die vanuit de parochie werd gesticht betreft niet, zoals hier onjuist wordt beweerd, de school aan het begin van de Lutkemeerweg. Die is pas in 1929 als openbare lagere school gebouwd.

Het betreft de Sint-Jozefschool die in 1914 naast de kerk in Sloten werd geopend. Deze school werd in 1988 wegen een gebrek aan leerlingen gesloten.” Sindsdien is er nog flink verbouwd aan het pand waarin tegenwoordig basisschool De Driesprong voor speciaal onderwijs gevestigd is.

Programma ‘Andere Tijden’ gaf uitleg
Wie meer wil weten over het begraven van niet gedoopte kinderen buiten de gewijde aarde op katholieke begraafplaatsen, klikt hier voor het artikel van de redactie van het TV-programma ‘Andere Tijden’ van 20 november 2001. De aflevering die toen is uitgezonden is hier te bekijken.

Angela en Jenno Fabriek-de Jong; 28 augustus 2022.