NTR-serie: “Eerste trein reed tussen Sloten en Haarlem”
Het staat verkeerd in álle schoolboeken. De eerste trein in Nederland reed níet tussen Amsterdam en Haarlem.
Ja, het toenmalige spoorwegstation lag op het huidige grondgebied van Amsterdam. Maar de eerste trein vertrok op 20 september 1839 vanuit de gemeente Sloten. Dat was toch echt 82 jaar vóór de annexatie van Sloten door Amsterdam.
In aflevering 2 van de serie ‘Welkom in Amsterdam’ nagespeeld hoe het vertrek van de allereerste trein vanaf het Slotense station d’Eenhonderd Roe op 20 september 1839 er – met een beetje fantasie – uit had kúnnen zien. Afbeelding: NTR 2025.
Historie met kwinkslag toegankelijk getoond
De redactie van de NTR-serie ‘Welkom in Amsterdam’ heeft de feiten wél goed op een rijtje gezet. Hierin wordt de 750-jarige geschiedenis van de hoofdstad in vogelvlucht verteld: van de eerste nederzetting aan het IJ tot aan de rolkoffers van vandaag. De serie is gemaakt voor kinderen, maar zeker ook voor volwassenen het bekijken waard. Aflevering twee gaat over de 18de en 19de eeuw. Hierin wordt het vertrek van de eerste trein uit Sloten met een komische noot en tegelijkertijd zo mogelijk historisch verantwoord nagespeeld.
Station vernoemd naar Herberg d’Eenhonderd Roe
De uitspanning d’Eenhonderd Roe lag aan de zuidkant van de Haarlemmertrekvaart. Nét buiten Amsterdams grondgebied. De uitspanning was op een afstand van honderd roeden – bijna 400 meter – ten westen van de Haarlemmerpoort. Het station was met een houten vlotbrug over de Haarlemmervaart verbonden met de herberg. De trein werd getrokken door twee locomotieven: de ‘Arend’ en de ‘Snelheid’. Aanvankelijk bestond de dienstregeling uit vier ritten per dag die vanuit Sloten vertrokken om 8, 10, 15 en 17 uur. De trein reed via Halfweg naar Haarlem en begon daar om 9, 14, 16 en 18 uur aan de terugrit. Pas drie jaar later, in 1842, vertrok de eerste trein vanaf het nieuwe Amsterdamse station Willemspoort.
“Snelheid van 38 km/uur is levensgevaarlijk”
De trein had een maximum-snelheid van 38 km/uur. Dat werd in die tijd nog als een “enorme vaart” beschouwd. In de serie spreekt de Amsterdamse arts, ondernemer en weldoener Samuel Sarphati zijn afgrijzen hierover uit: “Ahgrrrr… dood eng! De trein rijdt sneller dan 20 km/uur. Sneller dan op een fiets. Dat is veel te snel. Levensgevaarlijk! De koeien langs het sporen raken helemaal van slag. Die geven straks zure melk en de kippen leggen geen eieren meer…
Bovendien, de doctoren zeggen dat je als passagier in de trein kans loopt op verstikkingsgevaar. Want hoe kun je nog ademhalen als je zo snel gaat?” Deze uitspraken klinken vergezocht, maar ze gaan telkens vergezeld van bordjes in beeld met de tekst “Echt waar!”. Aangezien de auteurs zo zorgvuldig waren om te benoemen dat Sloten de vertrekplaats van de trein was, ligt het voor de hand dat ook deze feiten zullen kloppen…
Tamar Frankfurther; 30 november 2025.