Kindertjes liggen eindelijk in gewijde aarde bij de treures

Op zondag 9 oktober 2022 werd een bijzondere viering gehouden in de Slotense Sint-Pancratiuskerk.

Pastor Andy Jebarus van de parochie ‘De Vier Evangelisten’ noemde tijdens de eucharistieviering alle nu bekende (familie)namen jonge Slotenaartjes die heel jong gestorven zijn en wijdde later de aarde waarin ze begraven liggen. Doordat deze kindertjes destijds kort na hun geboorte al zijn overleden, waren ze nog niet gedoopt.

Viering in de Sint-Pancratiuskerk. Pastor Andy Jebarus gaat voor; 9 oktober 2022.
Foto Tamar Frankfurther.

Gewijde aarde
Gewijde aarde heeft betrekking op een terrein dat voor begraving is bestemd en door een priester met wijwater is ingezegend. Het gewijde terrein, dat aanvankelijk rondom of naast de kerk lag (hof van de kerk, in het Latijn cimeteria ecclesiae; kerkhof) had dezelfde rechtspositie als het kerkgebouw. Voor ongedoopten, zelfmoordenaars en bannelingen was begraving in deze aarde onmogelijk.
Zie ook: gewijde aarde (Funerair Lexicon).

In ongewijde aarde
Tot in 1965 betekende dat op Sloten dat deze kleine hummeltjes niet in gewijde grond begraven mochten worden. Daarom werden ze náást het pad naar de begraafplaats achter de kerk begraven. Op een plek met grond die niet gewijd was. Daarmee werden de toen nog geldende kerkregels gevolgd. “Deze begrafenissen vonden in stilte plaats, maar wel in het bijzijn van de pastoor”, zo weet Slotenaar Suze van Scheppingen zich te herinneren. “Mijn vader was hier op Sloten koster en begrafenisondernemer. Daarom was dit in ons gezin allemaal bekend. Omdat ik de plek bij de dode boom zo kil vond, heb ik 2014 – in overleg met Pastoor Bankras – het engeltje in de boomholte geplaatst. Dat gaf troost.”

Namen van 15 kleine Slotenaartjes
Het was indrukwekkend hoe Jenno Fabriek aan het begin van de viering de (familie)namen voorlas met – voor zover bekend – het jaar van overlijden. Hij noemde de namen van 12 families, die in de periode 1908 – 1965 op die plek 15 kindjes (onder wie drie tweelingen) hebben moeten begraven. Deze verliezen zijn voor deze families vaak ook nu nog voelbaar. “Ik weet zeker dat het om véél meer kindjes gaat”, zei de huidige bewoner van de pastorie na afloop. “Want er ontbreekt een heel stuk van het kerkarchief en vroeger liepen veel zwangerschappen niet goed af.”
Pastor Andy Jebarus van de parochie De Vier Evangelisten ging voor en sprak de hoop uit dat het hardop uitspreken van de (familie)namen, het creëren van een zichtbare herdenkplek en het herplanten van de treures de betrokken families zal helpen om de pijn te verzachten. Bovendien zullen bezoekers aan het kerkhof deze voortaan gemarkeerde plek nu met rust en aandacht aanschouwen, waardoor het verdriet wordt gedeeld.

Onzekerheid van de kerk
De pastor liet er geen misverstand over bestaan: “Waarschijnlijk heeft de kerk deze regel, dat ongedoopte kindertjes niet in gewijde grond begraven mochten worden, uit onzekerheid gemaakt. God houdt van íedereen. Oók van degenen die niet gedoopt zijn. Waarom zou er dan ‘gewijde’ en ‘ongewijde’ grond moeten zijn? Dat is onzin! Wij denken aan deze kindertjes, onze engeltjes, en ze blijven voor altijd in ons hart.”

Pater Andy Jebarus bewierookt de oude treures. Foto Tamar Frankfurther.

Met passende gedenkplaat
Na de viering in de kerk ging iedereen op deze stralende herfstdag rond de dode treures staan. Vervolgens heeft Pastor Andy de aarde rond de boom – waar de kindjes begraven liggen – alsnog gewijd. Eerst met wijwater en daarna met wierook.

Bovendien hebben de kindertjes nu een mooie gedenkplaat gekregen, die steenhouwerij Lavertu heeft aangeboden. Zo hebben de families die tot in de jaren zestig hun toch al gevoelige verliezen op deze manier moesten ondergaan, nu alsnog een herdenkplek. Tijdens de viering en na afloop in het Parochiehuis bleek eens te meer dat de oude wonden bij deze families nog niet geheeld zijn. Pastor Andy sprak de hoop uit dat het hardop uitspreken van de (familie)namen, het creëren van een zichtbare herdenkplek en het herplanten van de treures hen zal helpen om de pijn te verzachten. Bovendien zullen bezoekers aan het kerkhof deze voortaan gemarkeerde plek nu met rust en aandacht aanschouwen, waardoor het verdriet gedeeld wordt.

Oud Osdorpse treures verhuisde in 1901 mee naar Sloten
Toen bij het onderhoud van de Sint-Pancratiusbegraafplaats de vraag rees of de dode treures naast het pad kon worden gerooid, vernamen Jenno en Angela Fabriek dat deze dode boom een verhaal heeft. Toen werd (voor sommigen opnieuw) bekend dat het engeltje in de dode treures waakt over de daar begraven niet gedoopte kindjes. En dat deze boom dus nooit gekapt mag worden. Als uitvaartondernemers hadden Jenno en Angela goede contacten met Lavertu en zo ging het balletje rollen…

De kans is groot dat ook op het oude kerkhof van de vroegere Sint-Pancratiuskerk in Oud Osdorp kindjes buiten de begraafplaats begraven liggen. Vermoedelijk gebeurde dat ook daar bij de treures die daar nog altijd staat en leeft. De Oud Osdorpse treures is – toen de kerk van Oud Osdorp naar Sloten verhuisde – geënt en is dus de moeder van de ent die in 1901 op Sloten werd geplant, het jaar dat de nieuwe katholieke kerk op Sloten in gebruik werd genomen. Zo verhuisde de treures als het ware mee met de parochie naar Sloten. De dode boom met daarin het engeltje blijft natuurlijk staan.

Treures Begraafplaats Oud Osdorp met Wim Schelling. Foto Theo Durenkamp.

Nieuwe nakomeling van Oud Osdorpse moederboom

“Maar”, zo was de gedachte, “zou het niet mooi zijn om bij deze gelegenheid opnieuw een stek van de nog altijd levende moederboom in Oud Osdorp bij de op Sloten begraven overleden kindertjes te planten?” Oud Osdorpers Wim Schelling en Theo Durenkamp zijn vervolgens naar de Oude Begraafplaats aan de Osdorperweg gegaan in de hoop een zaailing van de moederboom aan te treffen. Helaas was die er niet. Daarom is er op 9 oktober alleen symbolisch een twijg van de oude treures ‘geplant’ op Sloten. Durenkamp: “Daarmee hebben wij – nu alvast symbolisch – de handeling herhaald die anderen 121 jaar geleden ook al verrichten. Dat is toch bijzonder.” Over ongeveer een half jaar is de dan in Oud Osdorp gekweekte stek van ‘moeder treures’ hopelijk zo sterk dat deze succesvol op Sloten geplant kan worden.

De nieuwe treures wordt dan overigens aan de ándere kant van het pad – tegenover de dode treures – geplant. “Zo weten we zeker dat een eventuele ziekte van de dode boom niet wordt overgebracht op de nieuwe boom. En nog belangrijker: Dan kunnen we niet per ongeluk gaan graven op de plek waar de kindertjes begraven liggen”, zo vertelt Corrie van Weerdenburg, die na de viering als vanouds ook weer voor de koffie in het Parochiehuis zorgde.

Bij deze nieuwe oude boom komt ook een bordje met de tekst: ‘Nieuw Leven’. Hier staat een stek van de oude treures van de Osdorperweg. De oude dode treures aan de overzijde.’.

De treures (Fraxinus excelsior ‘Pendula’) is een cultivar van de gewone es (Fraxinus excelsior).

Tamar Frankfurther; 10 oktober 2022

Zie ook:

*
* Ongewijde-aarde (www.anderetijden.nl)