Het dorp Sloten heeft ondanks het feit dat het langzamerhand grotendeels is ingeklemd door stedelijke bebouwing nog steeds zijn dorpse karakter behouden. De Dorpsstraat (Sloterweg), het Dorpsplein, de Osdorperweg en de zijstraatjes, zoals Akerpolderstraat en Nieuwe Akerweg vormen samen met enkele zijstegen de dorpskern.

Naast de beide kerken, de protestantse Sloterkerk uit 1861 en de Rooms-katholieke Sint-Pancratiuskerk uit 1901, vinden we hier voornamelijk woonhuizen, die vroeger ook aan vele winkels onderdak boden. Van de vroegere winkelstand is niets meer overgebleven, wel is er nog een dorpscafé en nog enige andere bedrijvigheid in het dorp. De meeste huizen dateren uit de 19e en 20e eeuw, maar er zijn nog enkele panden waarvan de historie verder gaat. Het oudste nog bestaande huis staat aan de Osdorperweg nr. 1 en dateert uit 1692. Dit is op de gevelsteen te zien. Het huis werd in de jaren tachtig en negentig gerestaureerd. Diverse huizen staan op de monumentenlijst.

Sloterkerk

De oudste kerk van Sloten was een kapel ten zuidwesten van de Slootermeer. in de Middeleeuwen werd op een terp ten noorden van de Sloterweg de eerste stenen kerk gebouwd. in 1573 is deze kerk na het beleg van Haarlem door de Geuzen in brand gestoken. In 1583 ging de kerkelijke gemeente tot de Hervorming over en werd het midden gedeelte (schip) van de verwoeste kerk opgebouwd en geschikt gemaakt voor de protestantse eredienst. Het is dit kerkgebouw dat door diverse tekenaars en schilders (waaronder Rembrandt) is vastgelegd. Nadat dit gebouw wegens bouwvalligheid moest worden gesloopt verrees in 1861 de thans nog bestaande Waterstaatskerk aan de Osdorperweg 28. Het is een neoclassicistisch ontwerp van architect P.J. Hamer. De bouwvallig geworden toren is in 1964 afgebroken en herbouwd. Het gebouw werd in 1996 op de monumentenlijst geplaatst en in 2003 werd het gerestaureerd.

Sint Pancratiuskerk

Sloten kent ook een Rooms-katholieke Kerk. Dit is de in 1901 gebouwde Sint-Pancratiuskerk aan de Sloterweg 1184. De parochie van Sint-Pancratius werd in 1893 opgericht. Deze parochie had behoefte aan een eigen kerk, waarbij gekozen moest worden tussen een locatie in Sloten en een plaats in Osdorp. De bouwpastoor J.A. Haverman was een groot voorstander van de huidige locatie en was ook degene die Jan Stuyt aantrok om het gebouw te ontwerpen. Stuyt was een leerling geweest bij A.C Bleijs (Sint-Nicolaaskerk) en bij P.J.H. Cuypers. Voor Stuyt was dit zijn eerste kerk. In zijn ontwerp voor deze sobere neogotische driebeukige kerk is de invloed van Cuypers goed terug te vinden.

De kerk is de vervanging van de vroegere kerk in Oud Osdorp. Nadat al eerder het interieur werd gerestaureerd werden in 2005 het dak en de torenspits onder handen genomen.

Dorpsplein

Aan het Dorpsplein Sloten is het ‘kleinste politiebureau van Nederland’ uit 1866 te vinden. Tegenwoordig heeft de wijkagent hier zijn kantoortje. Er naast staat nog een oude brandmelder uit de jaren twintig. Een ander markant ‘bouwwerk’ op het pleintje is de dorpspomp. Deze is herplaatst na herinrichting van het pleintje in de jaren negentig. Voordien was daar eigenlijk helemaal geen sprake van een plein. Tot 1951 stond hier het Rechthuis, na afbraak daarvan was er een basketbalveldje. In 1991 werden hier archeologische opgravingen gedaan en er werden toen resten gevonden van boerderijen waarvan de geschiedenis terug ging tot circa 1175, toen het dorp hier op een terp werd aangelegd. Op de straatnaambordjes is dit feit vermeld.

Banpaal

Een bijzonder bouwsel in het dorp Sloten is voorts de banpaal uit 1794, een van de vijf die er rond Amsterdam stonden en waarvan er nog drie bestaan (de andere twee staan langs de Amsteldijk en de Amsterdamseweg in Amstelveen). Deze banpaal gaf tot 1795 de bangrens (grens van het rechtsgebied) aan tot waar het recht van de stad Amsterdam gold. Bannelingen (mensen die verbannen waren) mochten niet voorbij dit punt komen.

Molen van Sloten

Sinds 1991 is het dorp Sloten een belangrijke bezienswaardigheid rijker, de Molen van Sloten. De eerste molen bij Sloten stond in de Riekerpolder, ten zuiden van de Sloterweg. Deze in 1636 gebouwde molen moest in 1956 wijken voor de vergroting van de Nieuwe Meer ten behoeve van de zandwinning voor de bouw van de Westelijke Tuinsteden. In 1961 werd de Riekermolen herbouwd aan de Amstel bij de Kalfjeslaan. Sindsdien bestond in Sloten de wens om toch weer een molen te hebben, en dertig jaar later ging deze in vervulling. Een uit de Watergraafsmeer afkomstige molenstomp (bouwjaar 1847) werd op een nieuw gemetselde onderbouw geplaatst en van een nieuwe kap en wieken voorzien. Hiermee was de Molen van Sloten een feit. Deze werd op 11 september 1991 door Prinses Juliana in gebruik gesteld en is sindsdien tot de belangrijkste toeristische attractie van Sloten geworden. De molen is (bijna) alle dagen van het jaar geopend van 10 tot 17 uur. Het is (waarschijnlijk) de enige werkende molen die over een lift beschikt, zodat ook mensen die minder goed ter been zijn de molen kunnen bezoeken. De molen is tevens in gebruik als trouwlocatie. Sinds april 2005 is de molen uitgebreid met een Kuiperijmuseum, het enige in zijn soort.

De Molen van Sloten heeft ook een rol in de bemaling van de omgeving. Dit naast het uit 1952 daterende Akergemaal, dat het water uit het gebied van de Westelijke Tuinsteden naar het boezemwater van de Ringvaart om de Haarlemmermeerpolder pompt.

In de Molen van Sloten bevinden zich drie gevelstenen met de volgende teksten:

Deze laatste steen werd op 19 juni 1997 onthuld door W.F. Velthuis, voorzitter stadsdeel Osdorp.

Speeltuin

Sloten heeft ook de beschikking over een eigen speeltuin. Deze werd opgericht op 15 november 1921, kort na de annexatie door Amsterdam. Een aantal particulieren nam hiertoe het initiatief om de dorpsjeugd iets te bieden als alternatief tegen de verlokkingen van de grote stad. Sindsdien is er veel veranderd in en om Sloten, maar de speeltuin is er nog steeds en de kinderen van nu spelen er met evenveel plezier als hun ouders en grootouders in het verleden. Iedereen kan gebruik maken van het terrein en de speeltoestellen. Voor leden van de speeltuinvereniging worden door het jaar heen diverse activiteiten georganiseerd. In het speeltuingebouw vinden diverse clubs onderdak.

Sloterbrug

Aan de westkant wordt het dorp Sloten begrensd door de Ringvaart van de Haarlemmermeer, tevens de westelijke begrenzing van de gemeente Amsterdam en vroeger de gemeente Sloten. Over de Ringvaart ligt hier de Sloterbrug uit 1962. Dit is de opvolger van de oude Sloterbrug uit 1879 die de eerste vaste verbinding tussen Amsterdam en de Haarlemmermeer (en sinds 1919 ook Schiphol) vormde. Tegenwoordig is dit nog steeds een belangrijke verbindingsschakel tussen Amsterdam-West en Badhoevedorp.

© Erik Swierstra, september 2006.