Pim Ligtvoet – In de schaduw van de oorlog

Vijf oorlogsjaren in de polders van Nieuw-West

Boeken vol zijn er geschreven over de periode 1940-1945. Zoveel boeken dat je je niet kunt voorstellen dat er nog een onderwerp onderbelicht is. Toch moest Pim Ligtvoet diep graven voor een antwoord op de vraag ‘Wat is er in de polders van Nieuw-West in die periode gebeurd?’ Hij maakte er een boek van: In de schaduw van de oorlog.

Door: Shirley Brandeis

“Ik voel me aangetrokken tot ondergeschoven geschiedenis,” zegt Ligtvoet op de vraag: waarom dit boek? Eerder dook hij al in de historie van de Joden in de Zaanstreek, binnenkort start zijn zoektocht naar de Zaankanters die in 1937 tegen de Spaanse dictator Franco vochten. Over zijn laatste onderzoeksonderwerp, de westelijke polders: “Er is zoveel meer gebeurd dan wij weten.” Herdenkend bij het Sierplein op een 4e mei – Ligtvoet is sinds drie jaar lid van het comité 4/5 mei in Slotervaart – vroeg hij zich op een keer af wat er zich tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft afgespeeld onder de meters opgespoten zandlaag waar de Westelijke Tuinsteden op zijn gebouwd.

“Ik wilde weten wat we nu precies hier te herdenken hebben. Wat de bewoners van toen hebben meegemaakt.” De vraag mondde exact zeventig jaar na het einde van die oorlog uit in een boek; na een lange zoektocht.

Wijnvlekken
Die zoektocht startte met dat andere rijkelijk gevulde boek over de periode voordat Cornelis van Eesterens uitbreidingsplan werkelijkheid werd: Ruimzicht. Dit boek van Marja van der Veldt vertelt de verhalen van de boeren die er boerden en hun annexatie vanwege de uitbreiding van de stad. Ligtvoet: “Daar stond ook wat over de periode 1940-1945 in, dat was een mooi startpunt.” Via via ging de tocht: langs mensen met verhalen, met boeken, foto’s, brieven (“Bij iemand kreeg ik een ordner met 181 brieven uit die tijd!”) en zelfs menukaarten met wijnvlekken er nog op… Ligtvoet viel van het een in het ander, kwam af en toe op een dood spoor, richtte zijn blik weer op andere archieven en bronnen en verzamelde zo uit zowel Sloten, Osdorp als de Sloterpolder verhalen en vooral ook veel beeldmateriaal.

Een gezicht
Ligtvoet: “De oorlog kreeg langzaamaan een gezicht. Duidelijk werd dat in deze ’tuinen van Amsterdam’ de hechte gemeenschappen van dorpelingen, boeren en tuinders niet onberoerd door de oorlog kwamen. Ook hier waren mensen betrokken bij het verzet, bij het verstrekken van voedsel aan hongerlijdende Amsterdammers.

Mensen zagen vliegtuigen neerkomen en ook waren er die zich met het zogenoemde zwartslachten verrijkten.” Ligtvoet spoorde alle in de polder neergestorte vliegtuigen op, inclusief foto’s van de piloten, verdiepte zich in de scholen en hun functie tijdens de Duitse bezetting en kwam – “een van mijn grootste ontdekkingen” – er achter waar de ‘verdwenen’ Joodse familie Meijer, die tot 1932 een slagerij in Sloten had, uiteindelijk terecht is gekomen.

“Ik las over de familieleden, maar door het uit te zoeken, kregen zij een gezicht. Dát is wat ik wil. Al deze mensen een gezicht geven.

Reconstrueren wie de mensen uit de verhalen waren en wat er met hen is gebeurd.” En dat is waarmee Job Cohen, die het voorwoord schreef, de auteur complimenteert: ‘Dit boek geeft een gezicht aan een vergeten wereld.’ De oorlog leeft nog steeds, weet Ligtvoet.

“Geïnterviewden vertelden me over hun school die door Duitse soldaten was bezet, uit een dagboek haalde ik het verhaal van de klokkenroof van de Pancratiuskerk en de zus van Dirk van den Broek (een neef van de bekende Dirk) kon me een foto van haar broer sturen, maar praten over wat er gebeurd is, was te heftig voor haar.

Hij had een rol gespeeld in de zwarte handel, was daarvoor gestraft, gevangen genomen en is uiteindelijk door de slechte omstandigheden in concentratiekamp Neuengamme gestorven.” De puzzel was enorm en alle stukjes heeft hij niet passend kunnen krijgen. “Maar gelukkig heb ik deze verhalen wél kunnen construeren.

Maar ja, er zijn nog veel verhalen niet genoteerd, verzwegen zijn ze, voor altijd misschien wel.”

Boekpresentatie
De verhalen in de polders lagen in de schaduw van de verhalen uit de grote stad, waar de meeste aandacht naar uitging en vaak nog uitgaat. Vandaar de titel: In de schaduw van de oorlog. Geen foto was passend genoeg, vonden Ligtvoet en uitgever, om de omslag te halen.

“Dat zou alles omvattend moeten zijn; die foto bestaat niet.” Het werd een abstract geheel, met een grijze band als een zoeklicht van bovenaf – “de schijnwerpers staan zelden op de plattelandsgeschiedenis”- en een persoonsbewijs met vingerafdruk als symbool voor de oorlog en alle bijbehorende risico’s die ook op het platteland, op de grond onder het later gebouwde Nieuw-West, aanwezig waren. Vandaar ook de boekpresentatie in het Tuinstadhuis aan Plein ’40-’45.

Donderdag 26 november om 16:00 uur krijgt Marjan Schwegman, directeur van het NIOD, daar het eerste exemplaar uit handen van auteur Pim Ligtvoet. Het boek, normaal € 19,50, is na afloop te koop voor de tijdelijke prijs van € 17,50.

In de schaduw van de oorlog, een uitgave van Stichting de Driehoek, 208 pagina’s, € 19,50, ISBN 978-94-90586-12-6. Verkrijgbaar in iedere boekhandel en bij de uitgever www.stichtingdriehoek.nl.

Uit: de Westerpost van 18 november 2015

Zie ook: Aanvullingen en correcties op het boek ‘Schaduw van de Oorlog’